Την ιστορία της βασιλικής οικογένειας στην Ελλάδα θέλει να παρουσιάσει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Μέσα από την έκθεση που θα στηθεί στη Βασιλική Επαυλη (το κτήριο του θερινού ανακτόρου, όπως το έχουμε συνηθίσει) θα γίνονται αναφορές στα πρόσωπα, αλλά, κυρίως, στους σταθμούς. Η εγκατάσταση της βασιλείας, η διακυβέρνηση, οι εναλλαγές με περιόδους προεδρευομένης Δημοκρατίας, οι παλινορθώσεις, και το τέλος του θεσμού, θα είναι τα σημεία στα οποία θα «πατήσουν» η μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη.
Το Συμβούλιο Μουσείων εξέτασε χθες τη μουσειολογική μελέτη και τη μουσειογραφική προμελέτη που αποτελούν προϊόν μακροχρόνιας εργασίας των συνεργατών της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Έλιας Βλάχου (μουσειολόγου) και Χρύσας Σαββίδου (αρχαιολόγου), Σπύρου Νάσαινα (μουσειογράφου) και Δημήτρη Αγγελή Δημάκη (ιστορικού), σε συνεργασία με το προσωπικό της ΔΙΝΕΠΟΚ και της ομάδας αυτεπιστασίας. Η ομάδα εργάζεται στο πλαίσιο της ενταγμένης Πράξης στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, και συνεργάζεται με πλήθος φορέων και συνεργατών με τους οποίους το ΥΠΠΟΑ έχει υπογράψει μνημόνια συνεργασίας.
Πολλά είναι, λοιπόν, τα πρόσωπα που παρακολουθούν και σχεδιάζουν αυτό το έργο, το οποίο είναι από τα σπουδαιότερα του σχεδίου αποκατάστασης και ανάδειξης του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου. Το σενάριο της έκθεσης σχεδιάστηκε ώστε να αντανακλά πολλαπλές νοηματοδοτήσεις και διαφορετικά θεματικά πεδία, με σεβασμό στη δημόσια ιστορία και στο κτήριο, σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες μουσειακές αρχές.
Τα τεκμήρια έχουν πλαισιωθεί με πολυμεσικό υλικό και μουσειογραφικά ευρήματα. Ιδιαίτερη μέριμνα έχει ληφθεί για τις διαφορετικές ομάδες κοινού σε ένα ανοικτό και πλήρως προσβάσιμο μουσείο χωρίς περιορισμούς, που θα προσφέρει μια ολοκληρωμένη εμπειρία εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα στον επισκέπτη
Το κτήριο των ανακτόρων, σε σχέδια Σάββα Μπούκη, (αντίγραφο αγροικίας των θερινών ανακτόρων στο Πέτερχοφ της Ρωσίας) θεμελιώθηκε το 1884 από τον βασιλιά Γεώργιο τον Α’. Γύρω του αναπτύχθηκαν ειδικά σχεδιασμένοι κήποι και ένα αισθητικό δάσος. Το 1937 έγιναν παρεμβάσεις με οπλισμένο σκυρόδεμα (τσιμέντο) οι οποίες άλλαξαν και την εικόνα των προσόψεων, καθώς φουρούσια και κομψές κατασκευές από χυτοσίδηρο ξηλώθηκαν, πόρτες τειχίστηκαν και ανοίχτηκαν άλλες. Το 1953 έγιναν αλλαγές και στο υπόγειο, ώστε να δημιουργηθεί κινηματογράφος. Επίσης, προστέθηκαν χώροι υγιεινής για κάθε δωμάτιο και πισίνα σε εξωτερικό χώρο, η οποία είχε εξαρχής αστοχίες.
Η Βασιλική Έπαυλη κτίστηκε για την κάλυψη των αναγκών της πρώην βασιλικής οικογένειας κατά τους θερινούς μήνες, ωστόσο εξαιτίας κάποιων γεγονότων κατοικήθηκε σε διαφορετικές περιόδους για πιο εκτεταμένα διαστήματα, όπως μετά την πυρκαγιά του Ανακτόρου των Αθηνών το 1909, την πυρκαγιά του 1916 που κατέστρεψε την έπαυλη του Διαδόχου (παλαιά Έπαυλη) και από το τέλος του 1948 μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου 1967, όταν μετά την αποτυχία του Αντικινήματος κατά της Χούντας έπαψε να χρησιμοποιείται οριστικά.
Οι δύο όροφοι έχουν εμβαδόν από 1.100 τετραγωνικά μέτρα, η σοφίτα 582 και το υπόγειο 1219. Είναι αρκετοί για να στεγαστεί εκεί ένα μουσείο αλλά όχι και οι βοηθητικοί χώροι. Αυτοί θα λειτουργούν στο παρακείμενο κτήριο των μαγειρίων.
Τα κινητά αντικείμενα που θα εκτεθούν στους χώρους της Βασιλικής Έπαυλης, καταλογογραφούνται και αναρτώνται ως ψηφιακά τεκμήρια στο αποθετήριο των Κινητών Μνημείων του ΥΠΠΟΑ , με επιμέλεια της Διεύθυνσης Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων. Τα ίδια κινητά αντικείμενα συντηρούνται με επιμέλεια της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων.
Σύμφωνα με την εισήγηση προς το Συμβούλιο Μουσείων, η Βασιλική Έπαυλη (όπως και ολόκληρο το πρώην Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου) «είναι ένας σύνθετος νοηματικά χώρος, σημείο αναφοράς ενός ακόμα πρόσφατου παρελθόντος, με αρκετά στοιχεία που η σύγχρονη μουσειολογική σκέψη ορίζει ως «δύσκολη» ή «βαριά» κληρονομιά. Συνεπώς, η μόνιμη έκθεση που θα αναπτυχθεί στους χώρους του καλείται να εκπληρώσει έναν ουσιαστικό ρόλο επαναπροσδιορισμού αυτής της ιδιότυπης σχέσης του χώρου με το παρελθόν και το παρόν, και να συμβάλει στη δημιουργική πρόσληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Κρατώντας μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην ανάδειξη των μνημείων και στις ερμηνείες, το ειδικό βάρος που φέρει η έκθεση στη Βασιλική Έπαυλη είναι ότι συνιστά μια άσκηση Δημόσιας Ιστορίας αναφορικά με έναν μείζονα πολιτειακό θεσμό της σύγχρονης Ελλάδας, τη βασιλεία, όπως ασκήθηκε στην Ελλάδα από τον Γεώργιο Α΄ και τους επιγόνους του.»
Η συλλογή των κινητών ευρημάτων που θα εκτεθούν, περιλαμβάνει έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό αντικειμένων όπως έπιπλα, οικοσκευή, διακοσμητικά και αντικείμενα βιομηχανικού σχεδιασμού, έργα τέχνης, πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, οικόσημα, ενδύματα και άλλα που έχουν κηρυχθεί ως κινητά μνημεία.
Στους χώρους της Βασιλικής Έπαυλης εντοπίστηκαν περισσότερα από 5.500 αντικείμενα εκ των οποίων ορισμένα εξαιρετικά έργα τέχνης. Σε άλλα, μεγάλα κτήρια, εντός του ιστορικού πυρήνα, εντοπίστηκαν πάνω από 100.000 αντικείμενα. Προέρχονται, όπως είπαμε, από όλα τα κτήρια που είχαν χρησιμοποιηθεί ως βασιλικές κατοικίες. Είχαν αποθηκευθεί στα κτήρια του Κτήματος το 1973, όταν η δικτατορία κήρυξε έκπτωτη τη βασιλική οικογένεια και απαλλοτρίωσε την κινητή και ακίνητη περιουσία της. Παρέμειναν εκεί μέχρι το τέλος της δικαστικής διεκδίκησης μεταξύ της πρώην βασιλικής οικογένειας και του Ελληνικού Δημοσίου, ύστερα από την οριστική λύση του πολιτειακού, με το δημοψήφισμα του 1974.
Στόχοι της μόνιμης έκθεσης είναι α) να αφηγηθεί την ιστορία του χώρου, αρχίζοντας από την αγορά του Κτήματος το 1872 (όταν ο Σκαρλάτος Σούτσος το πούλησε στον Γεώργιο Α’) έως σήμερα. Αποδίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην ευρωπαϊκή, εθνική, τοπική και περιφερειακή διάσταση όλων των ποικίλων και με εξαιρετικό ενδιαφέρον δραστηριοτήτων (οικοδομικών/αρχιτεκτονικών, αγροτοκτηνοτροφικών, δασικών κ.ά.) που αναπτύχθηκαν εντός αυτού.
β) να παρουσιάσει ζητήματα Δημόσιας Ιστορίας (ακόμη και κάποια που εξακολουθούν να θεωρούνται ακανθώδη) εντός των ευρωπαϊκών ιστορικών συμφραζομένων τους αφ’ ενός, και εντός των εθνικών προσπαθειών για εδαφική ολοκλήρωση αφ’ ετέρου. Η έκθεση στόχο έχει να δημιουργεί ένα ευχάριστο για τον επισκέπτη μουσειακό περιβάλλον, αν και κάποιες φορές αναγκαστικά πρέπει να λάβει υπόψη της φορτισμένες ιστορικές μνήμες, όπως η μετάβαση από τη βασιλευομένη στην προεδρευομένη δημοκρατία. Η έκθεση δεν υποβάλει ερμηνεία ή ερμηνείες των θεμάτων αυτών, αλλά προτείνει εμβάθυνση, αξιοποιώντας μουσειογραφικά μέσα.
γ) να αποτυπώσει μέσα από τις επιλογές και το γούστο της πρώην βασιλικής οικογένειας, εποχές και τάσεις στην τέχνη, τη μόδα, τη διακόσμηση, όπως μπορεί αυτές να ανασυντεθούν από το υφιστάμενο απόθεμα αντικειμένων καθημερινής, ή λατρευτικής χρήσης (εικόνες και θρησκευτικά αντικείμενα), ή χρήσης τους σε δημόσιες τελετές (παράσημα, μετάλλια, στρατιωτικές στολές κ.ά.).
Ο νοηματικός σχεδιασμός αναπτύσσεται χωρικά στο ισόγειο, στον όροφο, στη σοφίτα, καθώς και στο υπόγειο της Βασιλικής Έπαυλης και βασίζεται σε τρεις άξονες που διατρέχουν κάθετα τοσενάριο της έκθεσης, σε συνδυασμό με τέσσερις Ευρείες Θεματικές Ενότητες.
Ο πρώτος άξονας αφορά στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία που θέτει στο επίκεντρο τις σχέσεις της πρώην βασιλικής οικογένειας με τους υπόλοιπους βασιλικούς οίκους της ευρωπαϊκής ηπείρου, καθώς και γεγονότα διεθνούς εμβέλειας (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α’ και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος). Η εθνική ιστορία, ως δεύτερος άξονας, παρουσιάζεται μέσα από τη διαδοχή των βασιλέων και εν τέλει την απομάκρυνσή τους, με κεντρικό θέμα την πορεία προς την εθνική ολοκλήρωση της Ελλάδας, καθώς και την πορεία από τη βασιλευόμενη στην αβασίλευτη δημοκρατία και από την βασιλευομένη στην προεδρευομένη δημοκρατία.
Η τοπική ιστορία, ως τρίτος άξονας, φέρνει στο επίκεντρο το Τατόι, παρουσιάζοντας όσα σημαντικά έλαβαν χώρα εκεί, μέσα από τις ιστορίες των ενοίκων του. Στον ίδιο αυτό άξονα παρουσιάζεται και το Κτήμα Τατοΐου ως χώρος περιφερειακής ανάπτυξης και «Πρότυπο Αγρόκτημα».
