Τώρα που συντάσσουμε το λήμμα μας έχουν ξεκινήσει οι μπόρες και οι καταιγίδες και η κίνηση στους δρόμους έχει αυξηθεί, οπότε θα μιλήσουμε για τάλαινες, ταλαίπωρους και ταλαιπωρίες. Στην πορεία, βέβαια, θα βγουν κι άλλες σκέψεις, αλλά ας ξεκινήσουμε.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Tάλας, τάλαινα, τάλαν, ένα τριτόκλιτο επίθετο, που δηλώνει τον δυστυχή, αυτόν που υποφέρει. Στην τραγωδία του Σοφοκλή, Οιδίπους επί Κολωνώ, που πραγματεύεται τις τελευταίες στιγμές του τραγικού βασιλιά των Θηβών Οιδίποδα, βλέπουμε τον γιο Πολυνείκη, που έχει έλθει για να ζητήσει την βοήθεια του πατέρα του, να αναφωνεί: ὦ τάλας ἐγώ… (στ. 1338). Αποκαλεί δηλαδή τον εαυτό του δύσμοιρο, γεμάτο βάσανα. Αναγνωρίζει, όμως, ότι τα υπομένει. Η υπομονή και η καρτερία υπάρχουν μέσα στον τάλανα, όπως και στην ομόρριζη νεοελληνική ταλαιπωρία, που περιέχει μόχθο, θυσία και απαντοχή ταυτόχρονα.
Για να δούμε πόση δυστυχία είχαν οι αρχαίοι μας και πόση μάς μεταβίβασαν στα νεότερα χρόνια. Μην φοβάστε δεν θα σας ταλαιπωρήσουμε τόσο πολύ!
Ο ταλαεργός (τάλας και ἔργον) υπέμενε τις κακουχίες και μπορούσε να κάνει τα πάντα, για να τις αντέξει. Οι απαράμιλλης υπομονής ημίονοι (μουλάρια) καλούνταν επίσης ταλαεργοί. Ο Οδυσσέας χαρακτηρίζεται ταλαπείριος, γιατί γνώρισε πράγματα πολλά, υπέφερε αρκετά μέχρι να φθάσει στον προορισμό του. Όποιος βίωνε κατ’ επανάληψιν θλίψεις ήταν ταλαπενθής.
Ο ταλα-κατάλογος καλά κρατεί και θα μπορούσαμε να γράψουμε πολλά. Κυρίως, όμως, μάς ενδιαφέρει να δούμε πόσα της ταλα-οικογένειας χρησιμοποιούμε στα νέα ελληνικά.
Εκτός από την ταλαιπωρία των φόρων, που μας ταλαιπωρούν εμάς τους ταλαίπωρους, λέξεις που μάς ταλάνισαν και παραπάνω, έχουμε και το τάλαντο. Το τάλαντο ήταν μονάδα βάρους και μονάδα συναλλαγής στην Αρχαιότητα, που είχε μεγάλη αξία, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι μπορεί το βάρος του να υπολογιζόταν σε χρυσό ή σε άργυρο. Εξάλλου ένα τάλαντο ζύγιζε 26 ως 37 κιλά όσο, δηλαδή, ένα παιδί του δημοτικού. Στην καινή διαθήκη απέκτησε την έννοια του θείου δώρου, του κληροδοτήματος του Θεού προς τον άνθρωπο, ενός δανείου, που καλείται να το επαυξήσει. Έτσι το τάλαντο έγινε στα λατινικά talentum, και μέσω αυτών από τα το ιταλικό talento ξαναγύρισε στην αγαπημένη μας χώρα ως αντιδάνειο ταλέντο.
Το τάλαντο με την σειρά του δίνει το ταλαντεύω (=ζυγίζω), την ταλάντευση (=ζύγισμα), που γίνεται και ταλάντωση. Μας ταλανίζει περαιτέρω και με την αμφιταλάντευση ως διχογνωμία μεταξύ δυο απόψεων.
Πόσο τλήμονες (=καρτερικοί) υπομένετε όλα αυτά! Σας αξίζουν συγχαρητήρια για την τλημοσύνη (= υπομονή). Και μια που ως πολυτάλαινες (υπερβολικά ανεκτικοί) θα πληρώσετε αγόγγυστα τους φόρους, σάς λέμε με την ίδια ρίζα ανέχονται οι Γάλλοι, και οι Άγγλοι, αφού τα ρήματα είναι tollérer και tolerate αντίστοιχα.
Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
