today-is-a-good-day
17.1 C
Athens

Τύραννος

Συχνά κάνουμε λόγο για λέξεις που θυμίζουν τα αντίθετα της ελευθερίας. Ένα από αυτά είναι η τυραννία και αυτός που την ασκεί, δηλαδή ο τύραννος.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα

Τύραννος ήταν ο απόλυτος άρχοντας, που δεν υπόκειτο σε κανέναν έλεγχο.

Η λέξη είναι πάρα πολύ παλιά. Προέρχεται, κατά πάσαν πιθανότητα, από το προελληνικό γλωσσικό υπόβαθρο που υπήρχε στις περιοχές του ελλαδικού χώρου πριν την κάθοδο των Δωριέων. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο τύραννος ήρθε στο λεξιλόγιό μας από τις αρχαίες γλώσσες που μιλούσαν στην Μικρά Ασία.

Αρχικά ήταν ο θεός που ασκούσε κυριαρχική εξουσία έναντι των ανθρώπων. Ο των θεών τύραννος στον Προμηθέα Δεσμώτη (736) είναι ο Δίας που τιμώρησε το Προμηθέα, έπειδή έκλεψε την φωτιά και την έδωσε ως δώρο στους ανθρώπους.

Μετά την κατάργηση των κληρονομικών δικαιωμάτων της βασιλείας, περίπου τον 6ο αιώνα, τύραννος ονομαζόταν ο ηγεμόνας, του οποίου όμως η εξουσία δεν ελεγχόταν. Βέβαια ως τύραννο χαρακτήριζαν και κάθε άρχοντα επικεφαλής μιας πόλης. Ο Οιδίπους Τύραννος, η γνωστή τραγωδία του Σοφοκλή, κάνει λόγο για τα βάσανα του βασιλιά των Θηβών. Μάλιστα και τα μέλη της οικογένειας ενός τέτοιου ηγεμόνα λέγονταν τύραννοι.

Επειδή κατά κανόνα τύραννος ήταν όποιος καταλάμβανε με βία ή με απάτη το αξίωμά του, κατέληξε ο τίτλος να αποδίδεται ονειδιστικά, κοροϊδευτικά σε όποιον ερχόταν στην εξουσία με τέτοιον τρόπο.

Τύραννος ήταν και ο έρωτας μεταφορικά. Έρως τύραννος ανδρών, θα γράψει ο Ευριπίδης.

Από τον τύραννο έχουμε την τυραννία ή τυραννίδα, το τυραννικό πολίτευμα, που, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η εκτροπή της βασιλείας, μια που ο τύραννος φροντίζει για το ατομικό του συμφέρον και όχι για το συμφέρον του συνόλου.

Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, το 514 π.Χ., δολοφόνησαν τον Ίππαρχο, γιο του Πεισιστράτου, και έβαλαν τέλος στην τυραννία που εγκαινίασε ο πατέρας τους. Στην αρχαιότητα τους ήξεραν ως τυραννοκτόνους.

Υπήρχαν αρκετοί διακεκριμένοι τύραννοι της αρχαιότητας όπως ο Περίανδρος ο Κορίνθιος (668 π.Χ. – 584 π.Χ.), που έχει μείνει στην Ιστορία ως ένας από τους επτά σοφούς, λόγω της πρακτικής σοφίας που φαίνεται ότι κατείχε.

Μετά το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, η Αθήνα γνώρισε και τους Τριάκοντα Τυράννους, οι οποίοι για οκτώ μήνες κυβέρνησαν την πόλη με ιδιαίτερη σκληρότητα και εξόντωσαν ένα πλήθος συμπολιτών τους.

Και στον ξεσηκωμό του γένους το 1821, ο ελληνισμός έκανε αγώνα να απαλλαγεί από τον τύραννο κατακτητή, που επέβαλε, μεταξύ των άλλων, και βαριά φορολογία, μια μορφή της οποίας ήταν και ο φόρος αίματος, το παιδομάζωμα. Ο τυραννισμένος λαός τελικά  απαλλάχθηκε από ένα πολυετές βάσανο.

Στο πέρασμα των χρόνων γνώρισε, όμως, και άλλες μορφές τυραννίας και τυραννίσκους, ανθρώπους, που συμπεριφέρονταν τυραννικά από θέση ισχύος. Ο τυραννίσκος ως τίτλος είναι ειρωνικός και τον χρησιμοποιούμε για όσους παριστάνουν τους ηγέτες, αν και το φρόνημά τους δεν είναι ηγετικό.

Σήμερα τύραννο αποκαλούμε τόσο αυτόν που κυβερνά αυταρχικά, αλλά και όποιον δείχνει ιδιαίτερη σκληρότητα στους άλλους.

Ο τύραννος έχει περάσει και στην αγγλική γλώσσα ως tyrant, στα γαλλικά ως tyran, στα γερμανικά ως Tyrann, στα ιταλικά ως tiranno, στα ισπανικά ως tirano και στα αλβανικά και στα τουρκικά ως tiran. Έτσι για μια ακόμη φορά διαπιστώνουμε την τεράστια επίδραση που άσκησε η ελληνική γλώσσα στο λεξιλόγιο των υπολοίπων γλωσσών, λατινογενών και μη.

Εμείς πάντως ευχόμαστε να είμαστε απαλλαγμένοι ως έθνος και ως άτομα από κάθε μορφή πολιτικής και ηθικής τυραννίας και να αναπνεύουμε αέρα ελευθερίας. Και ας μας συνοδεύουν οι στίχοι του μεγάλου μας εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού από το αριστούργημά του Ελεύθεροι Πολιορκημένοι:

Πάντ” ανοιχτά, πάντ” άγρυπνα, τα μάτια της ψυχής μου.

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ