Η συμφωνία για την επιστροφή της σημαντικής συλλογής κυκλαδικών αρχαιοτήτων του Λ. Ν. Στερν στην Ελλάδα, κατατέθηκε στη Βουλή από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και θα εισαχθεί για συζήτηση και ψήφιση την ερχόμενη εβδομάδα. Ο τίτλος της είναι: «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Η συμφωνία «επιτυγχάνει την οριστική επιστροφή στην Ελλάδα ιδιωτικής συλλογής σημαντικών αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού, η οποία βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, την πολυετή και διαρκή προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης και τη μακρόχρονη και δυναμική συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης στον τομέα των αρχαιολογικών ερευνών» όπως αναφέρεται στην εισηγητική έκθεση.
Το Υπουργείο συμβάλλεται ως εκπρόσωπος του ελληνικού δημοσίου. Σύμφωνα με τον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο το ελληνικό δημόσιο είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης και νομέας της συλλογής όπως και αρμόδιος φορέας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Κάτοχος της συλλογής, έχει οριστεί το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού) του Ντελαγουέρ στο οποίο ο Στερν δώρισε τη συλλογή του. Και για να μην υπάρξουν ανησυχίες, θα πούμε ότι στο Ιδρυμα αυτό την πλειοψηφία έχουν οι Ελληνες, ενώ ο εκάστοτε πρόεδρος είναι ο πρόεδρος του Κυκλαδικού Μουσείου. Ως εκπροσωπος του Ιδρύματος για την αποδοχή δωρεάς υπογράφει ο γενικός γραμματέας του, Πέτρος Γουλανδρής, γιος των αειμνήστων Νίκου και Ντόλλης Γουλανδρή.
Η συμφωνία που θα κυρωθεί στη Βουλή είναι εκείνη που υπέγραψε την 21η Ιουλίου 2022, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μetropolitan Museum of Art (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης) της Νέας Υόρκης και το Hellenic Ancient Culture Institute Ιnc. (Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού) του Ντελαγουέρ.
Η συμφωνία εισάγεται για κύρωση με νομοθετική πράξη, καθώς το αντικείμενό της αφορά σε ζητήματα επιστροφής, έκθεσης και δανεισμού αρχαιοτήτων υπό συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο. Αυτό δεν είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της υφιστάμενης νομοθεσίας με αλλαγή προεδρικού διατάγματος, υπουργικής απόφασης ή άλλης κανονιστικής πράξης. Διότι, η διαχείριση ζητημάτων που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο και ρυθμίζονται σε πλαίσιο ειδικότερων συνθηκών, απαιτεί τυπικό νόμο.
Το μέγα όφελος είναι η επιστροφή στην Ελλάδα, άγνωστης έως τώρα συλλογής με τόσο μεγάλο αριθμό αρχαιοτήτων και με ιδιαίτερη αρχαιολογική και επιστημονική αξία και σημασία. Πρόκειται για 161 αριστουργήματα του κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία περιλαμβάνουν μοναδικής τέχνης ειδώλια, (τα οποία και αποτελούν την πλειονότητα) αγγεία, εργαλεία και κοσμήματα, κατασκευασμένα κυρίως από μάρμαρο αλλά και από πηλό και χαλκό. Πολλά από τα αντικείμενα της συλλογής, λόγω του τύπου και των διαστάσεών τους, αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του κυκλαδικού πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας παγκοσμίως. Η ποικιλία των τύπων και των μορφών τους παρέχει νέα δεδομένα στη γνώση μας για την εξέλιξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης κατά την 3η χιλιετία π.Χ..
Η έκθεση, με δεδηλωμένη την ιδιοκτησία του Ελληνικού Κράτους, στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (“MET”), ένα από τα σημαντικότερα και με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα μουσεία του κόσμου, πολιτιστικών αγαθών που προέρχονται από τον ελλαδικό χώρο και ήταν, μέχρι σήμερα, άγνωστα στο Ελληνικό Κράτος και εν πολλοίς στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, το ΜΕΤ υποχρεούται να εκθέσει τις αρχαιότητες τόσο της συγκεκριμένης συλλογής όσο και άλλες που θα προτείνει το Ελληνικό Κράτος, σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, στην οποία, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, θα αναφέρεται για πρώτη φορά και με σταθερή επιτοίχια χάραξη ότι οι συγκεκριμένες αρχαιότητες ανήκουν στο Ελληνικό Κράτος, το οποίο επιτρέπει την έκθεσή τους, υπό την κυριαρχική ιδιότητα του ιδιοκτήτη.
Επισημαίνεται ότι η αναφορά «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ και ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ» υιοθετείται για πρώτη φορά από το ΜΕΤ για τις αρχαιότητες της συγκεκριμένης συλλογής.
Συμφωνείται, επίσης, η αποστολή, τον Οκτώβριο 2022, 15 εξαιρετικά σημαντικών αντικειμένων της συλλογής και η έκθεσή τους για πρώτη φορά στο διεθνές κοινό, κατά τη ρητή πρόβλεψη της προς κύρωση σύμβασης, στην Ελλάδα, σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του Κυκλαδικού Μουσείου, για ένα έτος. Η πολυετής και διαρκής προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στο ΜΕΤ της Νέας Υόρκης θα αποτελέσει ακόμα ένα σημαντικό αποτέλεσμα, καθώς το ΜΕΤ δεσμεύεται, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, να εκθέτει πέραν των μνημείων της συλλογής, επιπλέον και άλλα τέχνεργα του κυκλαδικού πολιτισμού, από μουσεία της Ελλάδας, πάντοτε υπό την επιτοίχια αναφορά της ιδιοκτησίας του Ελληνικού Κράτους.
Η επίτευξη των ανωτέρω κατέστη δυνατή άμεσα και χωρίς αντιδικία, αλλά και χωρίς καμία απολύτως οικονομική επιβάρυνση του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, όλες οι δαπάνες βαραίνουν το ΜΕΤ (μεταφορά, έκδοση καταλόγου έκθεσης).
Μακροπρόθεσμη ωφέλεια αποτελεί η πρόβλεψη διαδικασίας και τρόπου, που ενθαρρύνει και προτρέπει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, να προβαίνουν σε αντίστοιχες κινήσεις, οι οποίες οδηγούν σε επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, η ύπαρξη των οποίων δεν είναι καν γνωστή στις αρμόδιες ελληνικές αρχές, άμεσα και οικειοθελώς. Και μάλιστα, χωρίς τα μειονεκτήματα μιας δικαστικής αντιδικίας, όπως είναι ο χρόνος, το κόστος, η αμφίβολη έκβαση, οι δυσχέρειες της αποδεικτικής διαδικασίας, οι αμφισβητήσεις ως προς την αρμοδιότητα του δικαστηρίου [ελληνικού ή της αλλοδαπής], οι αντιδικίες ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο [ελληνικός νόμος «Περί Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς» ή αλλοδαπή νομοθεσία], η παραμονή των αρχαιοτήτων για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα σε αποθήκευση στο αλλοδαπό κράτος, μέχρι να εκδοθεί τελική δικαστική κρίση, μετά από εξάντληση και των προβλεπόμενων ενδίκων μέσων κατά της πρωτόδικης απόφασης.
Η ενίσχυση της ηθικής του επαναπατρισμού, μέσω της προς κύρωση σύμβασης που συνιστά συνέργεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ), του αλλοδαπού νομικού προσώπου, του Κυκλαδικού Μουσείου και του ΜΕΤ, έχει ιδιαίτερο πολιτιστικό βάρος και εκπέμπει μήνυμα ισχυρού συμβολισμού προς τα κράτη, τους θεσμούς και τις ίδιες τις κοινωνίες, τις ειδικές ομάδες αρμόδιων επιστημόνων, αλλά και το γενικό κοινό, όπως όλοι αυτοί οι αποδέκτες ευαισθητοποιούνται, διαμορφώνουν θέσεις και αντιλήψεις και εν τέλει συντελούν στη δημιουργία του κατάλληλου υπόβαθρου για την επίτευξη των ευκταίων συγκλίσεων υπέρ των εθνικών μας επιδιώξεων συνολικά.
Ενας ακόμα λόγος για τον οποίο έπρεπε να περάσει η συμφωνία από τη Βουλή, είναι ότι ο HACI υποχρεούται από το καταστατικό του, να υπάγει όλες τις δράσεις του στις προβλέψεις του ελληνικού αρχαιολογικού νόμου. Αρα, το Ελληνικό Κράτος θα πρέπει προηγουμένως να εγκρίνει τόσο την κατοχή των αρχαιοτήτων από τον HACI όσο και την έκθεσή τους στο ΜΕΤ. Η ιδιοκτησία των αρχαιοτήτων, περιέρχεται στο ελληνικό κράτος. Το οποίο συμβάλλεται κυριαρχικά στη Σύμβαση ως ο μοναδικός ιδιοκτήτης των αρχαιοτήτων, όπως προβλέπει ο ελληνικός αρχαιολογικός νόμος, – υπό την ιδιότητά του, ως ανέκαθεν κυρίου των αρχαιοτήτων, αναγνωρίζει τον HACI μόνο ως κάτοχο αυτών, κατοχή που προέκυψε ως πραγματική κατάσταση, λόγω της προαναφερθείσας Σύμβαση Εισφοράς.
Επισημαίνεται ότι ο ελληνικός αρχαιολογικός νόμος προβλέπει και επιτρέπει την κατοχή αρχαιοτήτων από ιδιώτες, με έγκριση του ΥΠΠΟΑ.
Η πρώτη παγκόσμια εμφάνιση της συλλογής σε κοινό θα διενεργηθεί στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, ο HACI θα αποστείλει στην Ελλάδα δεκαπέντε (15) αρχαιότητες, το αργότερο έως την 15η.10.2022, οι οποίες θα εκτεθούν άμεσα και για διάστημα ενός έτους (1η.11.2022 έως και 31η.10.2023) σε χώρο που υποχρεούται να διαμορφώσει ειδικά και κατάλληλα γι’ αυτές το Κυκλαδικό Μουσείο. Σημειώνεται ότι οι εν λόγω αρχαιότητες προσδιορίζονται στο ειδικό Παράρτημα Δ’ της προς κύρωση συμφωνίας και αποτελούν εξαιρετικά σημαντικά δείγματα που δεν εκπροσωπούνται ήδη στα μουσεία της Χώρας. Μετά την παρέλευση του έτους, οι αρχαιότητες θα αποσταλούν στο ΜΕΤ προκειμένου να ακολουθήσει η έκθεση και προβολή τους προς το διεθνές κοινό του ΜΕΤ.
Η αίθουσα του ΜΕΤ, με την προαναφερθείσα σήμανση της ιδιοκτησίας της Ελλάδας δεσμεύεται για την ανάδειξη του κυκλαδικού πολιτισμού, χωρίς οικονομική επιβάρυνση του Ελληνικού Δημοσίου μέσω της προβολής της συλλογής αλλά και άλλων μνημείων κυκλαδικού πολιτισμού από τα ελληνικά μουσεία ως εξής: -Έκθεση των εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων για δέκα (10) έτη (Ιανουάριος 2024 – Δεκέμβριος 2033). -Μετά το τέλος της ως άνω δεκαετούς περιόδου, οριστική επιστροφή στην Ελλάδα, ανά πενταετία (συγκεκριμένα την 1η.1.2034, την 1η.1.2039 και την 1η.1.2044) και με δαπάνες του ΜΕΤ, δεκαπέντε (15) αρχαιοτήτων της συλλογής που θα επιλέγει το Υπουργείο και έκθεσή τους σε μουσεία της Ελλάδας, όπως θα εγκρίνει κάθε φορά το Υπουργείο. -Λήξη της έκθεσης της συλλογής στο ΜΕΤ την 31η.12.2048, επιστροφή στην Ελλάδα των αρχαιοτήτων της συλλογής που βρίσκονται τότε στο ΜΕΤ, με ίση δαπάνη του Ελληνικού Κράτους και του Κυκλαδικού Μουσείου και έκθεσή τους σε μουσεία της Ελλάδας, όπως θα εγκρίνει τότε το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. -Δυνατότητα του Ελληνικού Κράτους, κατά την απόλυτη ευχέρειά του, να συμφωνήσει με το ΜΕΤ τον δανεισμό της συλλογής για τη χρονική περίοδο από την 1η.1.2049 και εφεξής και με διάρκεια έως είκοσι πέντε (25) έτη.
Προς τον σκοπό της διαρκούς και πολυετούς προβολής της κυκλαδικής τέχνης στο ΜΕΤ συμφωνείται η αποστολή από το Ελληνικό Κράτος, με δαπάνες του ΜΕΤ, και η έκθεση στην ως άνω αίθουσα με την προαναφερθείσα ένδειξη, αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού από τα μουσεία της Ελλάδας, τις οποίες θα επιλέγει το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και θα αποστέλλει λόγω δανεισμού, ως εξής: δεκαπέντε (15) αρχαιότητες για το διάστημα από 1.1.2034-31.12.2048, δεκαπέντε (15) αρχαιότητες για το διάστημα από 1.1.2039- 31.12.2048 και δεκαπέντε (15) αρχαιότητες για το διάστημα από 1.1.2044-31.12.2048. Σε περίπτωση μη δανεισμού της συλλογής εκ μέρους του Ελληνικού Κράτους προς το ΜΕΤ, για το διάστημα από την 1η.1.2049 και εφεξής, αποστολή με δαπάνες του ΜΕΤ και έκθεση στην ως άνω αίθουσα με την προαναφερθείσα ένδειξη και για περίοδο είκοσι πέντε (25) ετών από την 1η.1.2049, εκατόν είκοσι δύο (122) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού από τα μουσεία της Ελλάδας που θα αποστείλει τότε το Ελληνικό Κράτος στο ΜΕΤ, λόγω δανεισμού, σύμφωνα με όρους, που θα συμφωνηθούν τότε μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, του Κυκλαδικού Μουσείου και του ΜΕΤ.
Τα δικαστήρια της Αθήνας καθορίζονται ως αρμόδια για την επίλυση τυχόν διαφορών και η ελληνική νομοθεσία ως εφαρμοστέο δίκαιο.
