Δεν βρίσκεται στο Ισβόριο, όπως μέχρι τώρα πίστευαν όλοι, αλλά σε άλλο σημείο, δίπλα στο αρχαίο θέατρο και ήταν τεράστια. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να έχει συμβεί για τη Σχολή του Αριστοτέλη, το Βασιλικό Γυμνάσιο που ίδρυσε ο Φίλιππος Β και στο οποίο εκπαιδεύτηκε ο Μέγας Αλέξανδρος;
Η Αγγελική Κοτταρίδη, έφορος αρχαιοτήτων Ημαθίας, καταρτίζοντας το master plan για την ανάδειξη και συντήρηση των μνημείων της Μίεζας, κατανόησε πως το περίφημο Γυμνάσιο ήταν μπροστά στα μάτια των αρχαιολόγων. Όλοι όμως θεωρούσαν πως ήταν αλλού, και σ’ αυτό είχε βάλει το χεράκι του ο Πλούταρχος, με λάθος ταύτιση!
«Κάποτε οι αρχαιολογικοί θησαυροί εμφανίζονται ξαφνικά μέσα από το χώμα και εντυπωσιάζουν την κοινή γνώμη, άλλοτε ‘αποκαλύπτονται’ ύστερα από συστηματική έρευνα χρόνων και συνδυασμό όλων των δεδομένων» σημείωσε η Αγγελική Κοτταρίδη στο Facebook. «Μετά το ανάκτορο των Αιγών που πια αναγνωρίζεται από την έρευνα ως αρχέτυπο κτήριο και σημείο αναφοράς της δημόσιας αρχιτεκτονικής της Ελληνιστικής Οικουμένης και όχι μόνον, ήρθε η ώρα του βασιλικού γυμνασίου που ίδρυσε ο Φίλιππος Β΄ στην Μίεζα για να ασκήσουν το πνεύμα και το σώμα τους ο Αλέξανδρος και οι επίλεκτοι παίδες των Μακεδόνων, ώστε να γίνουν άξιοι να διοικήσουν τον στρατό και να αναλάβουν τα ύψιστα αξιώματα του κράτους.
Το γυμνάσιο της Μίεζας
Το Γυμνάσιο της Μίεζας, πρόδρομος του ‘Μουσείου’ της Αλεξάνδρειας, είχε την τιμή να είναι διευθυντής του για τρία χρόνια ο Αριστοτέλης και οι απόφοιτοί του να είναι η εκλεκτή γενιά των μεγάλων που άλλαξαν τον Κόσμο!…
Τα λείψανα του υπάρχουν και επί τέλους αναγνωρίστηκαν!»
Σύμφωνα πάντοτε με την έφορο αρχαιοτήτων και εξαιρετική γνώστρια της αρχαίας Μακεδονίας γενικά και της Ιστορίας των Τημενιδών (οικογένεια Φιλίππου- Αλεξάνδρου) ειδικά, πρόκειται για ένα τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα. Ξεπερνά τα 30 στρέμματα και βρίσκεται στα βορειοανατολικά του αρχαίου θεάτρου. Αυτό το αρχιτεκτόνημα, είναι ένα από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο συγκροτημένο αρχιτεκτονικά του είδους του. Έχει ήδη ανασκαφεί σχεδόν ολόκληρη η παλαίστρα και ένα μεγάλο κομμάτι του ‘ξυστού’, της στοάς με μήκος ένα στάδιο (περίπου 200 μ.) όπου ασκούνταν οι έφηβοι στο αγώνισμα του δρόμου.
Υπάρχουν ακόμη συνοδές εγκαταστάσεις δίπλα στην παλαίστρα και, όπως όλα δείχνουν, το στάδιο που πρέπει να αποκαλυφθούν για να συμπληρωθεί η εικόνα του γυμνασίου (κάτι ανάμεσα σε κολλέγιο και στρατιωτική ακαδημία) που δεν αποκλείεται καθόλου να είναι το αρχέτυπο όλων αυτών των γυμνασίων που από την Μακεδονία και την Μ. Ασία μέχρι την Σαχάρα, την έρημο της Αραβίας, τις όχθες του Ινδού και τις στέπες της κεντρικής Ασίας έγιναν ο μοχλός που έκανε ολόκληρο τον Κόσμο να μιλά, να σκέπτεται, να ζει και να αγωνίζεται με τον Ελληνικό τρόπο, δημιουργώντας την πολυεπίπεδη «ελληνιστική Κοινή».
Οι ανασκαφές στο συγκρότημα ξεκίνησαν την δεκαετία του εβδομήντα, ωστόσο η ασάφεια για την ευρύτερη τοπογραφία της Μίεζας οδήγησε σε ερμηνείες (αγορά, ιερό κλπ.) που ανατρέπονται από τα δεδομένα. Χάρη στο έργο συντήρησης του θεάτρου και την έρευνα στο πλαίσιο του, αλλά και χάρη στην ευρύτερη μελέτη για την δημιουργία του Master Plan της Μίεζας τα πράγματα μπήκαν στη σειρά.
Μνημειακό τοπόσημο
Η κα Κοτταρίδη εξηγεί: «Όπως συμβαίνει και με την γειτονική Βέροια και εδώ, η πόλη βρίσκεται στο ύψωμα στα δυτικά του θεάτρου, το θέατρο στο όριο της, το γυμνάσιο δίπλα, αλλά έξω από αυτήν και, όπως φαίνεται, όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή και η συντήρησή του η Ημαθία θα αποκτήσει ένα ακόμη μνημειακό τοπόσημο με τεράστια σημασία για τον πολιτισμό και την ιστορία των Μακεδόνων και του πολιτισμένου Κόσμου….
Και επειδή ξέρω ότι κάποιοι θα αναρωτηθούν και τι είναι στα Ισβόρια που μέχρι τώρα ο αστικός μύθος ήθελε την ‘Σχολή του Αριστοτέλη’, ιδού και η απάντηση: Ένα αρχαίο λατομείο πωρολίθου που όταν σταμάτησε η εκμετάλλευση του, λόγω και των μικρών σπηλαίων που ανοίγονταν στο πέτρωμα, μετατράπηκε σε ιερό των Νυμφών. Τα ανοίγματα των δύο μικρών σπηλαίων απόκτησαν αρχιτεκτονική διαμόρφωση σύμφωνη με τα γούστα της εποχής (γ΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.) και προστέθηκε μια πολύ μικρή στοά (περ. 50 τμ.) για τις ανάγκες των προσκυνητών. Κατάλοιπα κτηρίου των αυτοκρατορικών χρόνων δείχνουν ότι το ιερό ήταν ακόμη σε λειτουργία στα χρόνια του Πλουτάρχου (2ος αι, μ.Χ.), όταν το γυμνάσιο είχε ήδη καταστραφεί αιώνες πριν, και οι ντόπιοι έδειχναν στους περιηγητές το Νυμφαίο ως τόπο συνάντησης του Αριστοτέλη με τον Μεγαλέξανδρο (η μεγάλη τουριστική ατραξιόν μιας ‘Φιλαλέξανδρης’ εποχής), δημιουργώντας τον ρομαντικό μύθο που ανατροφοδοτήθηκε τον εικοστό αιώνα.»
Σε ομιλία της κατά το παρελθόν, η έφορος αρχαιοτήτων Ημαθίας έχει υπολογίσει σε τουλάχιστον 100 τους συμμαθητές του Αλεξάνδρου (όλους γόνους των ισχυρότερων οικογενειών του βασιλείου) στην περίοδο της παρουσίας του στο Γυμνάσιο. Επίσης, ο τεράστιος όγκος των μαθημάτων, μεταξύ αυτών και του πολέμου, απαιτούσαν μεγάλες εγκαταστάσεις και ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, ίσως και στάδιο, όπως γινόταν σε όλα τα Γυμνάσια της εποχής.
Η αρχαιολόγος υπολόγισε ότι το κτίριο καταστράφηκε ολοκληρωτικά στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια
Εκεί, ο μελλοντικός βασιλιάς της Μακεδονίας μαζί με τους συμμαθητές του, μυήθηκε στη φιλοσοφία και στην ποίηση, στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες. Ο Αλέξανδρος παρέμεινε στη Σχολή μέχρι το 340 π.Χ., οπότε επέστρεψε στην Πέλλα για να ασκήσει καθήκοντα αντιβασιλέα, κατά την απουσία του πατέρα του.
Η αριστοτελική σκέψη
«Η επίδραση της αριστοτελικής σκέψης στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νεαρού διαδόχου, αλλά και στη φιλοσοφία ζωής που είχε ο μετέπειτα κοσμοκράτορας για την ηθική και την πολιτική, γνωρίζουμε πως στάθηκε καθοριστική» αναφέρει η αρχαιολόγος Ειρήνη Ψαρρά. «Παρά το σύντομο χρονικό διάστημα λειτουργίας της Σχολής, τρία μόλις χρόνια, η συνύπαρξη στο χώρο αυτό του Αριστοτέλη, μιας από τις μεγαλύτερες σε παγκόσμιο επίπεδο πνευματικές φυσιογνωμίες, και του Αλέξανδρου, της γοητευτικότερης ίσως προσωπικότητας του αρχαίου κόσμου, αναδεικνύει τη Σχολή Αριστοτέλους ως ένα ιστορικό τόπο με παγκόσμια ακτινοβολία.
Ο Αμερικανός καθηγητής Πανεπιστημίου Τομ Κοέν, σε άρθρο του εξιστορεί πώς πρέπει να ιδρύθηκε η Σχολή, σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε από τα αρχαία κείμενα.
Όταν ο Φίλιππος τον προσέλαβε το 343 π.Χ., ο Αριστοτέλης ήταν γύρω στα 40. Είχε περάσει τα 20 προηγούμενα χρόνια της ζωής του μελετώντας με τον Πλάτωνα, έναν άλλο σπουδαίο φιλόσοφο, στην Ακαδημία του στην Αθήνα. Ωστόσο, γύρω στο 348 π.Χ. εγκατέλειψε τη σχολή.
Ενώ ο Φίλιππος είχε κατά νου κι άλλους διαπρεπείς φιλοσόφους, τελικά κάλεσε τον Αριστοτέλη για να διδάξει τον πρίγκιπα. Αυτό μπορεί να έγινε επειδή, όπως ο Αλέξανδρος και ο Φίλιππος, ο Αριστοτέλης ήταν Μακεδόνας και ο πατέρας του, ο Νικόμαχος, είχε υπηρετήσει ως γιατρός στην αυλή του πατέρα του Φιλίππου, Αμύντα. Αν και θα ήταν μεγάλη τιμή να εκπαιδεύσει έναν μελλοντικό μονάρχη, ο Αριστοτέλης ποτέ δεν εξήγησε γιατί δέχτηκε τη δουλειά αυτή. Στη διάρκεια της ζωής του ο φιλόσοφος έχαιρε μεγάλου σεβασμού κι έτσι θα είχε κι άλλες επιλογές μετά την Ακαδημία του Πλάτωνα. Ενδεχομένως ήδη να ονειρευόταν την ίδρυση δικής του ανταγωνιστικής σχολής στην Αθήνα – ήξερε άλλωστε ότι αυτό ήταν κάτι που μπορούσε να κατορθώσει υπό βασιλική προστασία. Γνωρίζουμε ότι ένας από τους όρους του συμβολαίου του προέβλεπε ότι ο Φίλιππος θα ανοικοδομούσε την ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Στάγειρα, την οποία ο βασιλιάς είχε ισοπεδώσει αρκετά χρόνια νωρίτερα ως τιμωρία για μια εξέγερση εναντίον της κυριαρχίας του.
Έμπιστοι στρατηγοί
Εκτός από τον Αλέξανδρο, η σχολή του Αριστοτέλη είχε και αρκετά παιδιά άλλων αξιωματούχων. Πολλά από αυτά θα γίνονταν έμπιστοι στρατηγοί και σύντροφοι του Αλέξανδρου, όπως ο Ηφαιστίωνας, ο Πτολεμαίος, ο Κάσσανδρος και ο Κλείτος. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, τα μαθήματα επικεντρώνονταν στην ηθική, την πολιτική, τη φιλοσοφία και τη ρητορική.
Ο Αριστοτέλης μάλιστα μπορεί να έδινε διαλέξεις πάνω στα λεγόμενα «άγραφα δόγματα» του Πλάτωνα. Αν και έχουν χαθεί, ενδέχεται να περιλάμβαναν τις σκέψεις του Πλάτωνα περί μεταφυσικής, οι οποίες συνήθως επιφυλάσσονταν για τους μυημένους στην Ακαδημία του και όχι για το ευρύτερο κοινό.
Ο Αριστοτέλης συνέγραψε και διδακτικά φυλλάδια για να εκπαιδεύσει τον Αλέξανδρο ώστε να γίνει καλός βασιλιάς. Μολονότι δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς περιείχαν, ο μεταγενέστερος βιογράφος Διογένης ο Λαέρτιος διατήρησε τους τίτλους τους, μεταξύ των οποίων οι Περί Βασιλείας, Περί Αποικιών, Αλεξάνδρου Συνέλευσις και Η Δόξα του Πλούτου. Εκείνη την εποχή η γενική εκπαίδευση των νέων στην αρχαία Ελλάδα περιλάμβανε μελέτη των ποιητών, των φιλοσόφων και των δραματουργών, από τον Όμηρο μέχρι τον Σοφοκλή. Όμως, το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη για τις επιστήμες ήταν τεράστιο και φρόντισε να μεταφέρει στον Αλέξανδρο όλες του τις γνώσεις γύρω από τη βιολογία, τη φυσική και την ιατρική.
Η αριστεία
Μεγάλο μέρος της αριστοτέλειας φιλοσοφίας αφορά τη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων – κάποιος που θέλει να είναι σπουδαίος πρέπει να ασκεί το πνεύμα του και να πασχίζει για την αριστεία.
Αυτή η αριστεία, ή αρετή, εκφράζει την αρχαιοελληνική πίστη σύμφωνα με την οποία οι μεγάλοι άνδρες αριστεύουν μέσω της αρετής, την νοημοσύνης, της ευγενικής καταγωγής και της φυσικής ομορφιάς. Επιπλέον, ο Αριστοτέλης έγραψε για την εντελέχεια, που αφορά το πώς μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει τις δυνάμεις του. Εξετάζει αιτίες και αποτελέσματα για την καλύτερη κατανόηση της εξέλιξης των γεγονότων και των ανθρώπων. Ο Αριστοτέλης θα δίδαξε στον Αλέξανδρο πώς να αναλύει τη ζωή του για να αριστεύει και πώς να μελετά διάφορα αποτελέσματα και να επιλέγει το καλύτερο.
Η εκπαίδευση του Αλεξάνδρου εκδηλώνεται και με άλλους τρόπους· για παράδειγμα, δεν προσπαθούσε να σκλαβώσει τον κόσμο μέσω της σφαγής και της βίας. Απεναντίας, ήταν γνωστό ότι μεταχειρίστηκε με ανθρωπιά τους λαούς που κατέκτησε και χορήγησε αμνηστία στις συζύγους και τις κόρες του Πέρση αυτοκράτορα όταν τον νίκησε στη μάχη. Ενώ η αριστεία είναι μια αριστοτέλεια αρχή, ο δάσκαλος πρέπει να έμαθε στον μαθητή του να διαβάζει και να σέβεται την άποψη που είχαν άλλοι συγγραφείς για τη δόξα, την αριστεία και την αρετή.
Η ολοκλήρωση της ανασκαφής και η ανάδειξη του βασιλικού γυμνασίου, όπου η πραγματική σχολή του Αριστοτέλη, θα είναι κορυφαία δράση όχι μόνον για την επιστημονική κοινότητα, αλλά κυρίως για την αειφόρο ανάπτυξη ολόκληρης της Ημαθίας και της Κεντρικής Μακεδονίας.
Αγγελική Κώττη
