today-is-a-good-day
23.5 C
Athens

Ενιαυτός

Η αρχή κάθε χρονιάς μάς φέρνει σε επαφή με τον ενιαυτό, τον χρόνο σε μια άλλη πιο λόγια εκδοχή του.

*Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα

Ὁ ἐνιαυτός, τοῦ ἐνιαυτοῦ είναι το έτος, η χρονιά, αλλά και η επέτειος. Λέξη πολύ παλιά, την ήξερε και την χρησιμοποιούσε ακόμη και ο παππούς, ο Όμηρος. Κατά μία εκδοχή, ως σύνθετη λέξη, ἐν – ιαυ –τός, συνδέεται ως προς το πρώτο συνθετικό με την αρχαία λέξη ἦνις, που είναι επίθετο και σημαίνει αυτόν που είναι μόνο ενός χρόνου. Μάλιστα το ἦνις υπάρχει στον περυσινό, εκείνον που είναι πέρα από τον χρόνο που ζούμε. Το δεύτερο συνθετικό, με την σειρά του, το –ιαυ ίσως συσχετίζεται με το αρχαίο ρήμα ἰαύω, που σημαίνει κοιμάμαι, αναπαύομαι. Συνεπώς η λέξη ἐνιαυτός θα δήλωνε τις ημέρες του ηλιοστασίου, όταν ο ήλιος είναι στάσιμος στα δύο άκρα της ελλειπτικής τροχιάς. Άρα κάθε ἐνιαυτός θα συνέβαινε δυο φορές τον χρόνο.

Μια που στο ξεκίνημα του νέου έτους φιλοσοφούμε για τον χρόνο, ας δούμε τι έλεγαν οι αρχαίοι μας για τον ἐνιαυτόν.

Η λέξη για εκείνους είχε να κάνει με την επέτειο ημέρα, αλλά και με κάθε πλήρη κύκλο ή μια μεγάλη χρονική διάρκεια. Την βρίσκουμε και ως παράγωγη ή σύνθετη. Για παράδειγμα:

  • Μέγας ἐνιαυτός: ο πυθαγόρειος κύκλος σχετικά με τον χρόνο
  • Διὸς μεγάλου ἐνιαυτοί: οι χρονικές περίοδοι στην αρχαιότητα, γιατί ο Δίας καθόριζε τις εναλλαγές του χρόνου
  • ἐνιαυτοφανής: όποιος εμφανίζεται μια φορά τον χρόνο
  • ἐνιαυτοφορέω: για τα δένδρα που βγάζουν τον καρπό τους για έναν και μόνο χρόνο, καθώς και πολλά άλλα ἐνιαυτο-σχετικά.

Έχουμε και στα δικά μας νέα ελληνικά ενιαυτό, αλλά και το ομόρριζό του, τον ενιαύσιο, τον χρονιάρικο σε πιο απλά και όχι τόσο κομψά ελληνικά. Οι γνώστες της ελληνικής μιλούν για ενιαύσια θητεία, ενιαύσια αξιώματα και ενιαύσιο απολογισμό, που όλα τους κρατούν έναν και μόνον χρόνο. Πρόσφατα παρακολουθήσαμε τον ενιαύσιο προϋπολογισμό στη Βουλή, με τον οποίο γελάσαμε και ταυτόχρονα κλάψαμε.

Και σε όλους μπορούμε να ευχηθούμε καλούς ενιαυτούς, καλή χρονιά με όλα τα καλά.

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ