Το γλωσσάρι του ThePresident
*Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Τη λέξη «καιρός» θα αναλύσουμε σήμερα και την αφορμή μας δίνει η ιδιαίτερα ζεστή ημέρα του Ιουνίου, αλλά και οι προβλέψεις των μετεωρολόγων ότι ο «καιρός» φέτος το καλοκαίρι, οι καιρικές συνθήκες δηλαδή, προβλέπεται να είναι ιδιαίτερες.
Καιρὸς δὲ ἐπὶ πᾶσιν ἄριστος, θα γράψει ο Ησίοδος τον 8ο αιώνα π. Χ. (Ἔργα καὶ Ἡμέραι, 694), εννοώντας ότι για όλα τα πράγματα υπάρχει το καλύτερο, το άριστο μέτρο, ο κατάλληλος τρόπος με τον οποίο μπορούν να γίνουν. Η πρώτη σημασία της λέξης, λοιπόν, ήταν προσῆκον μέτρο.
Συνήθως, όμως, η λέξη δήλωνε την κατάλληλη περίσταση, την ευκαιρία. Ο καιρὸς βραχὺ μέτρον ἔχει του Πινδάρου, αλλά και το οἱ καιροὶ οὐ μενετοί του Θουκυδίδη σημαίνουν αντίστοιχα οι ευκαιρίες είναι λίγες και οι κατάλληλες στιγμές δεν περιμένουν να πάρουμε αποφάσεις.
Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου, όταν την ακούμε, είναι οι καιρικές συνθήκες, γιατί αυτή είναι και μια από τις πολλές σημασίες της στα Νέα Ελληνικά. Έτσι, όταν σχολιάζουμε το ζεστό και υγρό καιρό αυτών των ημερών, συνδέουμε ετυμολογικά το λήμμα με το ρήμα κεράννυμι που σημαίνει αναμειγνύω, αφού η λέξη σήμαινε μεταξύ των άλλων το ατμοσφαιρικό μείγμα.
Βέβαια, η ετυμολογία της έχει να κάνει και με το ρήμα κύρω = συναντώ, ως συνάντηση των αποφάσεών μας, ενεργειών μας με την ενδεδειγμένη χρονική στιγμή. Συνδέεται και με το ρήμα κείρω = κουρεύω, κόβω, μια που ο καιρός είναι η αποφασιστική στιγμή που κόβουμε το χρόνο, διακόπτουμε τη ροή του, για να προχωρήσουμε, να δράσουμε, να αλλάξουμε.
Δε θα σας φάμε τον καιρό σας, εξηγώντας την ετυμολογία της λέξης, για την οποία παρεμπιπτόντως δε σας δώσαμε όλα τα στοιχεία. Εξάλλου, καιρὸς παντί πράγματι, κάθε πράγμα στον καιρό του. Η λέξη στην πορεία του χρόνου, όπως διαπιστώνουμε, συνδέθηκε με την έννοια του χρόνου, της χρονικής στιγμής, του χρονικού διαστήματος.
Είναι καιρός, συνεπώς, η αρμόζουσα στιγμή, δηλαδή, να θυμηθούμε μερικές από το πλήθος των εκφράσεων, παράγωγων και σύνθετων λέξεων που χρησιμοποιούμε καθημερινά και που έχουν να κάνουν με τον καιρό.
Μια φορά κι έναν καιρό, οι καιροί δεν ήταν χαλεποί. Δεν υπήρχαν οι κεφαλαιακοί έλεγχοι και όλα αυτά που ήλθαν με τον καιρό, με το πέρασμα του χρόνου. Κατά καιρούς, οι πιο σώφρονες μας ειδοποιούσαν για όσα επρόκειτο να μας συμβούν. Όταν, εν τούτοις, ήλθε ο καιρός να ψηφίσουμε, δεν ακούσαμε τη φωνή της λογικής και πεισθήκαμε από τους καιροσκόπους, που καιροφυλακτούσαν με ψεύτικες υποσχέσεις να υφαρπάξουν την εξουσία. Μάλιστα, οι επίδοξοι κυβερνήτες περνούσαν τον καιρό τους, δημαγωγώντας. Ελπίζουμε, από την πλευρά μας, ότι έχει ο καιρός γυρίσματα και ότι δε θα ζούμε για καιρό αυτό που εδώ και καιρό βιώνουμε.
Ίσως τώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές να νομίζετε ότι αυτά συνέβαιναν πάντα, από πολύν καιρό, από πολύ πολύ παλιά, από τον καιρό του Νώε. Άλλοι πάλι εξοργίζεστε και εύχεστε για μερικούς υπεύθυνους για την κατάσταση αυτή τον κακό τους τον καιρό. Ο καιρός, όμως, μπορεί να αποβεί γιατρός, γιατί πολλές καίριες αποφάσεις ίσως ληφθούν έγκαιρα. Σε αυτή την περίπτωση, τα παιδιά των παιδιών μας θα ανατρέχουν στα γεγονότα της επικαιρότητας του δικού μας καιρού και με αυτή την ευκαιρία θα αναφωνούν «Ω καιροί, ω ήθη!» ή, αν ξέρουν λατινικά, «o tempora o mores!». Κι εκείνα με τη σειρά τους θα μιλούν στα παιδιά τους για τα σημεία των καιρών της δικής τους εποχής, αντλώντας, φυσικά, στοιχεία από το παρελθόν. Η προσωπική τους αφήγηση μπορεί να ξεκινά κάπως έτσι:
Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, τα μηνύματα των καιρών του 2018… οι παππούδες μας, άνθρωποι του παλιού καιρού…
