today-is-a-good-day
22.1 C
Athens

Οι κήποι στο Τατόι θα είναι βασιλικοί

Κήπους αντάξιους των βασιλικών κήπων της Ευρώπης θα βλέπουν όσοι θα επισκέπτονται το πρώην βασιλικό τμήμα στο Τατόι. Κήπους με βελανιδιές, φτελιές, λεύκες, πλατάνια, κυπαρίσσια, καρυδιές και δαμασκηνιές, όπως και με αγριοτριανταφυλλιές, κουμαριές, κισσούς, φασκόμηλο και δάφνες. Αυτά είναι μερικά από τα δεκάδες είδη που περιλαμβάνονται  στη μελέτη αποκατάστασης των κήπων Ανακτόρου, μελέτη που εκπονείται με χορηγία της ΑΙΓΑΙΑΣ ΑΜΚΕ προς το ΥΠΠΟΑ. Εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των επεμβάσεων που εκπονούνται από συναρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου.

Το έργο αποκατάστασης του κτηρίου έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 14.300.00,00 με ΦΠΑ και είναι σε εξέλιξη. Εν τω μεταξύ, συζητούνται στα αρμόδια συμβούλια (εν προκειμένω στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων) και οι μελέτες που πρέπει να υλοποιηθούν ταυτοχρόνως ή να ακολουθήσουν. Στόχος, να είναι το πρώην βασιλικό κτήμα απολύτως επισκέψιμο το 2025. Και χωρίς κανένα από τα σημάδια της εγκατάλειψης, αλλά και της φοβερής πυρκαγιάς του 2021, που κατέστρεψε το μεγαλύτερο τμήμα των φυτεύσεων.

ΥΠΠΟΑ

Η θέση των Κήπων βρίσκεται νότια του κτηριακού συνόλου του Ανακτόρου και των Μαγειρείων και νοτίως, σε άμεση γειτνίαση με την Πύλη της Λεύκας σε απόσταση περίπου 150μ. Η περιοχή επέμβασης της μελέτης περιλαμβάνει έκταση 34  στρεμμάτων  και  περιμέτρου  762μ.  Οι  μέγιστες  αποστάσεις  των  ορίων  της επιφάνειας τους είναι 174μ. στον άξονα Βορρά-Νότου και 235μ. στον άξονα Ανατολής-Δύσης.

Το Κτήμα είχε αγοραστεί από τον Γεώργιο Ά το 1872. Το 1886 ολοκληρώνεται το Ανάκτορο (Σ. Μπούκης). Το 1890 ολοκληρώνονται οι Κήποι. Το 1916 ξεσπάει  Μεγάλη Πυρκαγιά (Διασώζεται το Νέο Ανάκτορο και ο Κήπος). Κατά το διάστημα 1924-1926, εφαρμόζεται δεκαετές πρόγραμμα της Ανωτέρας Δασολογικής και Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής για την Πρακτική Εξάσκηση των φοιτητών και περιλαμβάνει την διαχείριση των Κήπων. Το 1925 Διευθυντής του Κτήματος ορίζεται ο δασολόγος Δρούβας (1925-1961). Το 1936 πραγματοποιείται η επάνοδος της βασιλείας και το ανάκτορο ανακαινίζεται (1937). Τη δεκαετία του 50 γίνεται προσθήκη της Πισίνας στο επίπεδο του Grotto.

ΥΠΠΟΑ

Το Τατόι ήταν εγκαταλειμμένο από το 1967 οπότε έφυγε ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος από την Ελλάδα και κυρίως από το 1973, οπότε καταργείται  η βασιλεία στην Ελλάδα και απολλοτριώνεται η βασιλική περιουσία. Το 2003 το κτήμα του Τατοΐου παραδίδεται στο Ελληνικό δημόσιο και τμήμα του χαρακτηρίζεται ως Ιστορικός Τόπος.

Η διαμόρφωση των Κήπων γύρω από το Ανάκτορο, καθώς και οι εργασίες ανάπλασης όλου του κτήματος ήταν έργο του Λουδοβίκου Μύντερ Δανού δασολόγου και φιλέλληνα, διευθυντή του  κτήματος  (1873-1892), τον οποίο προσέλαβε ο Γεώργιος Α’. Διάδοχός του στη διεύθυνση του κτήματος υπήρξε ο  Ότο Βάισμαν (1893-1914).

Το  ανάγλυφο του Τατοΐου διαμορφώνεται από μια σειρά λοφίσκων στις  πλαγιές  της Πάρνηθας και από τα μεταξύ τους λεκανοπέδια. Η επιλογή της θέσης του ανακτόρου εκμεταλλεύεται τις εδαφικές εξάρσεις και επιτρέπει την απρόσκοπτη θέα του λεκανοπεδίου και του Σαρωνικού πλαισιωμένη από το διάσελο των προσκείμενων λόφων.

Στη στάθμη του κήπου του Ανακτόρου και στο κέντρο αυτού, βρίσκεται πάνω σε πέτρινο  βάθρο το ορειχάλκινο άγαλμα ενός κοζάκου κυνηγού, έργο του γλύπτη Ιευγκένη Ιευγκένεβιτς Λανσεράι (1848-1886), το οποίο η βασίλισσα Όλγα είχε αγοράσει και μεταφέρει από τη Ρωσία.

Από τη στάθμη αυτή, ξεκινά μια διπλή πλατιά μαρμάρινη σκάλα σε συμμετρική διάταξη, για την πρόσβαση στην κατώτερη στάθμη των κήπων. Ανάμεσα στις δύο κλίμακες είναι λαξευμένη σπηλιά στην οποία είχε τοποθετηθεί μαρμάρινη γούρνα σε οβάλ σχήμα. Στο βάθος της κόγχης εντοιχίστηκε μαρμάρινο κεφάλι λιονταριού, από το στόμα του οποίου έπεφτε νερό.

Στο επίπεδο αυτό κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 50 η κολυμβητική δεξαμενή η οποία διασώζεται  μέχρι  σήμερα.  Από  τη  στάθμη  αυτή  και  κάτω,  διαμορφώνεται  η  κεντρική  αλέα  των κήπων και εκατέρωθεν, μονοπάτια σε διάταξη με ομόκεντρους κύκλους. Ενώ από τη δυτική πλευρά των κήπων δεν υπάρχει περίφραξη, στο ανατολικό όριο διασώζεται μέχρι και σήμερα χαμηλό τοιχίο με  κιγκλίδωμα  για  τον  διαχωρισμό  της  ανακτορικής  ενότητας  από  την  περιοχή  της  αγροτικής δραστηριότητας του κτήματος και των κατοικιών του προσωπικού.

Τα μονοπάτια διατηρούν σε πολύ μεγάλο βαθμό τους σχηματισμούς τους, με ξεκάθαρο τον κεντρικό άξονα-αλέα Βορά-Νότου. Διακρίνονται ξεκάθαρα σχηματισμοί Κυπαρισσιών, τόσο σε σχηματισμούς (Τένις, Λαβύρινθος) όσο και σε μεμονωμένες συστάδες. Και στα  δυο τεκμήρια υπάρχει στο νότιο τμήμα και ανατολικά του πρώτου Κόμβου, χώρος με διαφορετική σύσταση, πιθανότατα εδαφοκαλυπτικής επιφάνειας. Η ταυτότητα  των   δένδρων  στους  Κήπους  είναι   διαφορετική, πιθανότατα απαρτιζόταν κυρίως από φυλλοβόλα και πλατύφυλλα δένδρα σε αντίθεση με το περιμετρικό δάσος στο οποίο κυρίαρχο ρόλο είχαν τα Πεύκα.

ΥΠΠΟΑ

Αναλύοντας   αρχειακό φωτογραφικό υλικό, οι αρμόδιοι διαπίστωσαν πως στο τμήμα της κεντρικής αλέας οι περιοχές φύτευσης οριοθετούνταν από ψηλούς ή/και μεσαίους θάμνους σχηματοποιημένους σε γραμμικές διατάξεις που ακολουθούσαν την χάραξη των μονοπατιών. Στο βόρειο τμήμα του Κήπου πλησίον του Ανακτόρου, το ύψος των φυτεύσεων μειώνεται. Τις τελευταίες δεκαετίες μετά το 1967, οι Κήποι δασώνονται και συνυπάρχουν οι φάσεις της προηγούμενης περιόδου, με σαφή επικράτηση των δασικών ειδών. Ο Ανακτορικός Κήπος δημιουργήθηκε στη δύση του 19ου αιώνα, περίοδο του εκλεκτικισμού.

Η  υφιστάμενη  κατάσταση  της  υπό  μελέτης  έκτασης  των  34  στρεμμάτων  των  πρώην Βασιλικών Κήπων έχει ποιοτικά υποβαθμιστεί, έπειτα από τη πυρκαγιά που συνέβη τον Αύγουστο του 2021 στον ευρύτερο ορεινό όγκο της Πάρνηθας.

Στους  χώρους  φύτευσης  που  εκτείνονται  νότια  των  Ανακτόρων  υπάρχουν  μεγάλες επιφάνειες που καλύπτονται με κορμούς καμένων δένδρων, απόρροια των εργασιών αποψίλωσης και  καθαρισμού  του χώρου.  Αυτές  περιλαμβάνουν  την  κοπή  του  υπέργειου μέρους  των  ξερών δένδρων και όχι την εκρίζωσή τους από το έδαφος. Υπάρχουν  μεγάλες  επιφάνειες  μόνο  με  χώμα  και  ξερά-καμένα  δένδρα  Αριάς,  Λεύκας, Κυπαρισσιού, Πεύκου και Πλατάνου διάσπαρτα στο σύνολο της υπό μελέτης έκτασης.

Στο σύνολο των χώρων φύτευσης φύεται μεγάλος αριθμός θάμνων Δάφνης Απόλλωνα, Σχίνου,  Κουμαριάς  και  Γλυστροκουμαριάς  που  αναβλαστάνουν,  έπειτα  από  τη  καύση  του υπέργειου  μέρους  τους  κατά  την  εκδήλωση  της  πυρκαγιάς  του  2021.  Το  μεγαλύτερο  ποσοστό αναβλαστήσεων μεταξύ των διαφόρων ειδών θάμνου αντιστοιχεί στο είδος δάφνης Απόλλωνα, με τον μεγαλύτερο αριθμό να εντοπίζεται στο τμήμα του Πρανούς νότια των Μαγειρείων. Σημαντικός αριθμός θάμνων που αναβλαστάνουν αφορά το είδος Σχίνου και Κουμαριάς, με φθίνουσα σειρά. Σε  πολύ μικρή  κλίμακα  εντοπίζονται  οι  θάμνοι  Μυρτιάς  και  ιδιαίτερα  κατά  μήκος  της  Κεντρικής Αλέας.

Παράμετροι σχεδιασμού για την πρόταση αποτέλεσαν:

– Η ιστορική τεκμηρίωση

– Το θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κήπων όπως αυτό περιγράφεται στην Χάρτα της Φλωρεντίας (1982).

– Τα Τοπογραφικά Χαρακτηριστικά

– Η κατάλληλη χρήση του φυτικού υλικού για εξυπηρέτηση των επιδιώξεων τοπίου, και της δημιουργίας ενός οικείου υπαίθριου χώρου μέσω της αποκατάστασής του.

Τα στοιχεία του τοπίου συμπεριλαμβάνονται Πανοραμικές Θέες, Περιορισμένες Θέες, κτλ δίνοντας έμφαση στις ποιότητες του τοπίου.

– Το φυτικό υλικό που επιλέγεται είναι ενδημικό και προσαρμοσμένο τόσο στο μικροκλίμα όσο  και  στον  ευρύτερο  χώρο  που  περιβάλλει  το  έργο  και  χαρακτηρίζεται  από  ανάγκες χαμηλής και όχι ιδιαίτερα εξειδικευμένης συντήρησης.

– Στο φυτικό υλικό που επιλέγεται λαμβάνεται επίσης υπόψη η αντοχή στην φωτιά, και η δυνατότητα επιβράδυνσής της.

– Τα φυτά που επιλέγονται λειτουργούν με στόχο την ενεργοποίηση της συλλογικής μνήμης σε σχέση με τη χρήση τους στους Κήπους.

– Κάθε επέμβαση στον κήπο είναι πλήρως αναστρέψιμη, με δυνατότητα επαναφοράς του χώρου στην κατάσταση που βρισκόταν πριν τις επεμβάσεις.

Τα υλικά είναι συμβατά με τα αρχικά και σύμφωνα με σύγχρονες απαιτήσεις βιωσιμότητας.  Το έργο έχει οικολογικό πρόσημο με ενισχυμένη υδατοπερατότητα των μονοπατιών, την περιορισμένη χρήση «αδιαπέρατων» κλειστών επιφανειών, και την χρήση φυτικών στοιχείων, δένδρων και θάμνων που δημιουργούν τις βέλτιστες μικροκλιματικές συνθήκες.

– Οι συμπληρώσεις σε σημεία που δεν υπάρχει πλέον το αυθεντικό υλικό είναι περιορισμένες. Αποφασίζονται πάντα με κριτήριο τη δομική και αισθητική αυτοτέλεια.

Η κεντρική ιδέα για το σχεδιασμό του περιβάλλοντος χώρου κινείται σε δύο επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο, ο βασικός σκοπός είναι η δημιουργία ενός οικείου υπαίθριου χώρου μέσω της Αποκατάστασής του, η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στους επιμέρους χώρους, στις υφές, στα υλικά, στις φυτεύσεις. Ο χώρος αυτός προτρέπει τους επισκέπτες στην εξερεύνηση των Κήπων του Θερινού Ανακτόρου του π. βασιλικού Κτήματος, όπου ο κήπος έπαιζε σημαντικό ρόλο στην όλη χωροταξική σύνθεση και τη ζωή της οικογένειας.

Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, σκοπός είναι η ενεργοποίηση της συλλογικής μνήμης σε σχέση  με  την  ιστορία  του  χώρου  και  την  εξέλιξή  του,  τη  σύνδεση  του  υπαίθριου  χώρου  με  το κτηριακό σύνολο Ανάκτορο -Μαγειρεία, το Πάρκο βόρεια των κτηρίων και το ανάγλυφο του εδάφους.

Αγγελική Κώττη

Διαβάστε επίσης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ