Μπορεί να υπάρχει τρόπος να συζητήσουμε με την Ελλάδα για τα γλυπτά του Παρθενώνα, λέει ο αναπληρωτής διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου στους Sunday Times. Σε ένα αποκλειστικό δημοσίευμα της Σάρα Μπάξτερ, με τίτλο «Γιατί τα γλυπτά του Παρθενώνα (σ.σ. η εφημερίδα τα αποκαλεί Ελγίνεια μάρμαρα) μπορεί, τελικά, να επιστρέψουν στην Ελλάδα, παραθέτει τις απόψεις του Τζ. Ουίλιαμς, που είναι εξαιρετικά θετικές. Δηλωτικός και ο υπότιτλος: Το Βρετανικό Μουσείο θέλει να συνάψει συμφωνία και να τερματίσει τη μνησικακία δύο αιώνων με την Αθήνα — τι τους άλλαξε τη γνώμη;
Το Βρετανικό Μουσείο φαίνεται να «προχωρά» ως προς την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα, καθώς ένα από τα υψηλότερα στελέχη του ζήτησε μια «συνεργασία επί του Παρθενώνα» με την Αθήνα, όπως αναφέρουν οι Sunday Times.
Ο Jonathan Williams, αναπληρωτής διευθυντής του μουσείου είπε ότι μπορεί να υπάρξει μια ευκαιρία για τα αρχαία γλυπτά να επιστρέψουν στην Ελλάδα για πρώτη φορά μετά από περισσότερα από 200 χρόνια. Η πλέον μακροχρόνια πολιτιστική διαμάχη στον κόσμο μπορεί να γίνει πιο χαλαρή
«Αυτό που ζητάμε είναι μια ενεργή «συνεργασία του Παρθενώνα» με τους φίλους και τους συναδέλφους μας στην Ελλάδα», δήλωσε ο Williams.
«Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει χώρος για μια πραγματικά δυναμική και θετική συζήτηση μέσα στην οποία μπορούν να βρεθούν νέοι τρόποι συνεργασίας.
«Υπάρχουν πολλά υπέροχα πράγματα που θα χαιρόμασταν να δανειστούμε και να δανείσουμε. Αυτό κάνουμε», είπε.
Οι Έλληνες έχουν πει ότι θα ήταν πρόθυμοι να δανείσουν θησαυρούς στο Βρετανικό Μουσείο ως αντάλλαγμα.
Βεβαίως παραδέχεται πως τα γλυπτά «είναι απολύτως αναπόσπαστο μέρος του Βρετανικού Μουσείου. Βρίσκονται εδώ για περισσότερα από 200 χρόνια», αλλά πρόσθεσε «θέλουμε να αλλάξουμε τη θερμοκρασία της συζήτησης».
Η Λίνα Μενδώνη, η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού, είπε στην Σάρα Μπάξτερ την περασμένη εβδομάδα, «η ατμόσφαιρα έχει αλλάξει».
Και ότι με την «καλή θέληση» θα μπορούσε να βρεθεί ένας δρόμος προς τα εμπρός και για τα δύο μέρη. Δεν θα ήταν υπέροχο, είπε χαμογελώντας, αν ο πρωθυπουργός σας μπορούσε να κάνει μια τελευταία «υπέροχη χειρονομία» και να τα επαναπατρίσει πριν φύγει από την Ντάουνινγκ Στριτ;
Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης, υπογράμμισε ότι η Ελλάδα είναι ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις, αλλά προειδοποίησε ότι «δεν αρκούν τα μικρά βήματα».
Τα σχόλια του Ουίλιαμς διασυνδέονται σε αυτά του Τζορτζ Όσμπορν, διευθυντή του μουσείου, ο οποίος είπε τον περασμένο μήνα ότι «υπάρχει μια συμφωνία που πρέπει να γίνει».
Νέοι τρόποι συνεργασίας
Συγκεκριμένα, το δημοσίευμα των Sunday Times αναφέρει: «Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει χώρος για μια πραγματικά δυναμική και θετική συζήτηση μέσα στην οποία μπορούν να βρεθούν νέοι τρόποι συνεργασίας» (σ.σ. λέει ο Γουίλιαμς).
Αποκωδικοποιήστε αυτή τη διπλωματική γλώσσα και υπάρχει ένα νέο μήνυμα: ας κάνουμε μια συμφωνία. Η Αθήνα φιλοξενεί το Μουσείο της Ακρόπολης, που έχει σχεδιαστεί για να ενώνει ξανά τα μάρμαρα στο εκπληκτικό σκηνικό του Παρθενώνα. Κατέχει ήδη το 30 τοις εκατό των γλυπτών, συναρμολογημένα από θραύσματα που άφησε πίσω του ο Έλγιν. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν κεφάλια, πόδια και κορμοί των ίδιων πολεμιστών, Κενταύρων και θεών σε απόσταση 1.500 μιλίων μεταξύ τους στο Λονδίνο και την Αθήνα. Διαφέρουν μόνο στο χρώμα: τα ελληνικά τεχνουργήματα έχουν μια ρόδινη, ανοιχτό καφέ απόχρωση, ενώ αυτά στη Βρετανία καθαρίστηκαν τη δεκαετία του 1930 με συρμάτινες βούρτσες κατόπιν εντολής του Λόρδου Duveen, του προστάτη των γκαλερί του Παρθενώνα, για να τους δώσουν ένα ψεύτικο λευκό.
Για κάποιους αυτή ήταν η πιο ασυγχώρητη πράξη βανδαλισμού – και μια απάντηση σε εκείνους που λένε ότι ο Έλγιν «έσωσε» τα μάρμαρα για τους επόμενους. Ωστόσο, ακόμα κι αν ο Έλγιν είχε «σώσει» τα μάρμαρα, θα δικαιολογούσε να τα εκθέτουμε για πάντα; Το Βρετανικό Μουσείο δεν προσφέρεται να τα παραδώσει, υποστηρίζοντας ότι δείχνουν την «παγκόσμια ιστορία» της ανθρώπινης ανάπτυξης, δίπλα σε αρχαίους αιγυπτιακούς, ασσυριακούς και άλλους θησαυρούς από μακριά. «Τα γλυπτά αποτελούν απολύτως αναπόσπαστο μέρος του Βρετανικού Μουσείου», είπε ο Ουίλιαμς. «Βρίσκονται εδώ πάνω από 200 χρόνια». Όμως, παραδέχθηκε, «θέλουμε να αλλάξουμε τη θερμοκρασία της συζήτησης».
Μια δημοσκόπηση του YouGov τον περασμένο Νοέμβριο έδειξε ότι το 59 τοις εκατό των Βρετανών ερωτηθέντων πίστευαν ότι τα μάρμαρα ανήκαν στην Ελλάδα (18 τοις εκατό ήθελε να παραμείνουν στη Βρετανία, το 22 τοις εκατό δεν ήξερε). Σε μια συνάντηση της UNESCO, του πολιτιστικού φορέα των Ηνωμένων Εθνών, στο Παρίσι τον περασμένο Μάιο, όλες οι χώρες εκεί συγκρούστηκαν εναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου. Η μάχη της προπαγάνδας ήταν μια «πρόκληση, σίγουρα», παραδέχτηκε ο Williams. «Γι’ αυτό προσφέρουμε μια θετική συνεργασία για τον Παρθενώνα».
Η προσέγγιση των κυβερνήσεων έχει πλέον αλλάξει δραματικά. Οι πολιτικοί έχουν το δικαίωμα βέτο για το μέλλον των μαρμάρων από τότε που μια πράξη του κοινοβουλίου του 1963 απαγόρευσε στο Βρετανικό Μουσείο να διαθέσει αντικείμενά του. Αλλά όταν ο Μητσοτάκης επισκέφθηκε τη Βρετανία τον περασμένο Νοέμβριο, ο Τζόνσον του είπε ότι η επιστροφή των μαρμάρων ήταν «θέμα» των εντολοδόχων του μουσείου (συμπεριλαμβανομένης της κλασικής μελετήτριας Mary Beard και του γλύπτη Grayson Perry, που πιστεύεται ότι αμφιταλαντεύονται). Μήπως αυτό ανήλθε σε περισσότερο από το συνηθισμένο κυβερνητικό buck-passing;
Σε μια σημαντική παρέμβαση τον περασμένο μήνα, ο George Osborne, ο πρόεδρος των διαχειριστών, ανακοίνωσε ξαφνικά στην εκπομπή του Andrew Marr στο LBC: «Υπάρχει μια συμφωνία που πρέπει να γίνει».
Η πρώην υπουργός Οικονομικών των Τόρις απολαμβάνει να κάνει θραύση. Είναι φίλος του Εμμανουέλ Μακρόν, του Γάλλου προέδρου, από την εποχή που ήταν φιλόδοξοι νέοι υπουργοί Οικονομικών. Και ήταν ο Μακρόν που απάντησε πρώτος στη βοή για επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών στις χώρες προέλευσής τους, λέγοντας το 2018 ότι δεν υπήρχε «καμία έγκυρη, διαρκής και άνευ όρων δικαιολογία» για τα γαλλικά μουσεία να έχουν εκθέματα από όλες τις αφρικανικές αποικίες τους.
«Σίγουρα υπάρχει χώρος όχι μόνο για ζεστά λόγια, αλλά για να κάνουμε πράγματα μαζί. Θέλουμε να κάνουμε κάτι ποιοτικά διαφορετικό», μου είπε ο Ουίλιαμς.
Ήταν πρόθυμος να απορρίψει την ιδέα ότι το μουσείο θα μπορούσε να έχει τέλεια τρισδιάστατα αντίγραφα των γλυπτών σε πεντελικό μάρμαρο: «Οι άνθρωποι έρχονται στο Βρετανικό Μουσείο για να δουν το πραγματικό πράγμα, έτσι δεν είναι;»
Μακροχρόνιος δανεισμός
Υπάρχει μια μακροπρόθεσμη συμφωνία στο προσκήνιο; Με (σ.σ. τη Σάρα Μπάξτερ) προσκάλεσε στην Αθήνα το Parthenon Project. Υποστηριζόμενη από τον Έλληνα επιχειρηματία John Lefas, τον δικηγόρο για τα ανθρώπινα δικαιώματα Geoffrey Robertson και τον ηθοποιό Stephen Fry, κάνει εκστρατεία για μια «πολιτιστική συνεργασία» που περιλαμβάνει εναλλασσόμενα εκθέματα θαυμάτων που δεν έχουν ξαναδεί στο Λονδίνο σε αντάλλαγμα για την επανένωση των μαρμάρων στην Αθήνα. .
Η ελληνική κυβέρνηση ποτέ δεν διευκρίνισε ποιους θησαυρούς θα μπορούσε να είναι διατεθειμένη να δανείσει, αλλά άφησε να εννοηθεί ότι η Μάσκα του Αγαμέμνονα μπορεί να είναι ένας (ορισμένοι ειδικοί αμφιβάλλουν ότι θα επιτραπεί ποτέ να βγει από τη χώρα).
(Σ.σ. τα εκθέματα που θα αποσταλούν ως δανεικά σε περίπτωση επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα δεν έχουν συζητηθεί σε κανένα κυβερνητικό επίπεδο. Δεν υπάρχει κατάλογος, παρά μόνο δημοσιογραφικές εικασίες. Και, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει πρώτα να εγκριθούν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, που έχει πείρα σε δανεισμούς αρχαιοτήτων και εξετάζει την καθεμιά από πολλές πλευρές).
Πήγα με τη Hislop, (συνεχίζει το δημοσίευμα) φίλη από το πανεπιστήμιο, για να δω τη μάσκα της Εποχής του Χαλκού στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Κόβει την ανάσα. Μείναμε επίσης έκπληκτοι από τον τζόκεϊ του Αρτεμισίου, περίπου του 150-140 π.Χ., που ανασύρθηκε από ένα ναυάγιο στα ανοικτά των ελληνικών ακτών.
«Αυτό είναι το απόλυτο αγαπημένο μου αντικείμενο οπουδήποτε», είπε η Hislop. «Κοιτάξτε τη συγκέντρωση στο πρόσωπο του αγοριού και τα φουσκωμένα ρουθούνια και τα νύχια του αλόγου». Μέχρι πρόσφατα πίστευε ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα έπρεπε να παραμείνουν στη Βρετανία. «Δεν ήξερα καθόλου τα γεγονότα. Ήταν εγωιστική επιθυμία του Έλγιν να τα βάλει στο σπίτι του μέχρι που τα έσπασε και τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν τα αφαίρεσε ως πράξη αλτρουισμού».
Ένα σημείο- κόλλημα μεταξύ Λονδίνου και Αθήνας είναι η λέξη «δάνειο». Η Ελλάδα θέλει το Ηνωμένο Βασίλειο να αναγνωρίσει την «ιδιοκτησία» του στα μάρμαρα, αλλά το Βρετανικό Μουσείο είναι πρόθυμο μόνο να τα «δανείσει». Δεν πίστευα στα αυτιά μου όταν ο Γουίλιαμς είπε το πολλά υποσχόμενο: «Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να προχωρήσουμε γύρω από την πολιτιστική ανταλλαγή ενός επιπέδου, έντασης και δυναμισμού που δεν έχει συλληφθεί μέχρι τώρα». Αλλά επέστρεψε στη λέξη δανεισμός, λέγοντας: «Υπάρχουν πολλά υπέροχα πράγματα που θα χαιρόμασταν να δανειστούμε και να δανείσουμε. Είναι αυτό που κάνουμε».
Το θραύσμα από τη Σικελία
Επιστρέψαμε, λοιπόν, στο ίδιο παλιό αδιέξοδο; Δεν φαίνεται. Όπως γνωρίζουν έμπειροι διπλωμάτες, είναι δυνατό να «συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε» όσο συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις — και ένα μουσείο στη Σικελία έχει ανοίξει τον δρόμο. Τον Ιανουάριο, το Περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο Antonino Salinas στο Παλέρμο «δάνεισε» το πόδι μιας θεάς, γνωστής ως το κομμάτι Fagan των Μαρμάρων του Παρθενώνα, στο Μουσείο της Ακρόπολης για έως και οκτώ χρόνια με αντάλλαγμα άλλα ελληνικά αντικείμενα.
Οι Έλληνες χαρακτήρισαν τη συναλλαγή «κατάθεση», εν αναμονή μιας αλλαγής στην ιταλική νομοθεσία που έχει πλέον γίνει. Το θραύσμα Fagan θα στεγάζεται πια, μόνιμα στην Αθήνα. Επιπλέον, το Μουσείο V&A αυτό το μήνα «δάνεισε» ένα κεφάλι του Έρωτα του 3ου αιώνα στην Τουρκία για έξι χρόνια, ενώνοντάς το ξανά με τη μαρμάρινη σαρκοφάγο του. Δεν υπάρχει κανείς που να πιστεύει ότι θα επιστρέψει (σ.σ. εννοεί πως το μακροχρόνια δανεισμένο θα παραμείνει στην Τουρκία και μετά την εξαετία).
Ρώτησα τον Νικόλαο Σταμπολίδη, τον διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης, για την προσφορά του Βρετανικού Μουσείου για μια «θετική συνεργασία». Είπε, «Θα μπορούσε να υπάρξει η βάση για εποικοδομητικές συνομιλίες», επικαλούμενος το προηγούμενο της Σικελίας. «Αυτός είναι ο δρόμος. Αυτή είναι η αρχή των πάντων». Αλλά είναι επιφυλακτικός με τους Βρετανούς όταν φέρνουν δώρα. «Αν σου κόψω τα πόδια και τα χέρια, θα σου άρεσε;»
Έδωσε μια μικρή διαφορά στην ιδέα ότι τα γλυπτά ήταν αναπόσπαστο μέρος του Βρετανικού Μουσείου. «Τι είναι η ακεραιότητα; Ο εγωισμός της δημιουργημένης ιστορίας των 200 χρόνων ενός μουσείου ή η 2.500 ετών δημιουργία του Παρθενώνα;».
Ο Σταμπολίδης είπε ότι η Ελλάδα δεν ζητούσε τίποτα πίσω εκτός από τα μάρμαρα — είχε ήδη αρκετά αντικείμενα. «Μισώ να έχω πράγματα στο υπόγειο. Ζητάμε μόνο τα γλυπτά του Παρθενώνα, όχι για εμάς αλλά για την ανθρωπότητα».
Δίνοντας ζεστασιά στο θέμα του, υποστήριξε ότι τα μάρμαρα —που απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους, πλούσιους και φτωχούς— ήταν η πρώτη αναπαράσταση, «όλα τα στοιχεία της δημοκρατίας».
Απηύθυνε αυτή την έκκληση προς την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, τον Όσμπορν και τους διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου. «Στις δύσκολες μέρες που ζούμε, η επιστροφή τους θα ήταν μια πράξη ιστορίας. Θα ήταν σαν οι Βρετανοί να αποκαθιστούσαν την ίδια τη δημοκρατία. Αν ήσουν ο Βρετανός πρωθυπουργός, δεν θα ήθελες να σε θυμούνται ως τον δότη και όχι ως δανειστή;».
Ετσι τελειώνει το δημοσίευμα, που ανοίγει ακόμη μια σελίδα στον απαραίτητο διάλογο. Προς το παρόν, με την αλλαγή της βρετανικής κυβέρνησης, δεν φαίνεται στον ορίζοντα πιθανό να γίνει σύντομα η συνάντηση που έχει ορίσει η UNESCO ανάμεσα στην Λίνα Μενδώνη και τον βρετανό υφυπουργό Πολιτισμού λόρδο Πάρκινσον.
