Η Κυρία της Οξέρ βρίσκεται στο Λούβρο, αλλά βρέθηκε στην Ελεύθερνα. Τον 19ο αιώνα, πολλά γλυπτά όπως αυτή η μοναδική Kόρη έπαιρναν τον δρόμο της ξενιτιάς. Ευτυχώς έχει εκτεθεί και στην Ελλάδα, και τη θαυμάσαμε από κοντά, χάρη στον καθηγητή αρχαιολογίας Νικόλαο Σταμπολίδη, γενικό διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης. Τώρα, η Κυρία της Οξέρ απέκτησε νέο ένδυμα και η φωτογραφία του θα παραμείνει στο Μουσείο Ελεύθερνας, όπου χθες το βράδυ εγκαινιάστηκε η έκθεση «Ενδύματα ψυχής».
Το ένδυμά της έχει φιλοτεχνηθεί από τον Βαγγέλη Κύρη και τον Ανατόλι Γκεοργκίεφ, και είναι μακρύ, ίσα που να φαίνονται τα άκρα των ποδιών, σε χρώμα υπόλευκο αλλά με χρυσά κεντήματα, όπως αρμόζει σε μια πριγκίπισσα.
Το συγκεκριμένο πορτρέτο θα παραμείνει στο μουσείο, σύμφωνα με τον καθηγητή και ανασκαφέα της αρχαίας Ελεύθερνας. Στο μουσείο Ελεύθερνας εξάλλου, υπάρχει το «ταίρι» της Κυρίας της Οξέρ, η Κόρη της Ελεύθερνας όπως έχει ονομασθεί, την οποία έφερε στο φως ο κ. Σταμπολίδης.
Η έκθεση περιλαμβάνει 27 πίνακες, πορτρέτα ανθρώπων με παραδοσιακές ενδυμασίες, που παίρνουν μια εντελώς διαφορετική χροιά, χάρις στον μοναδικό συνδυασμό φωτογραφίας και κεντήματος, που έχουν αναπτύξει οι δύο καλλιτέχνες.
Ένδυμα ψυχής
Με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση ένας μεγάλος αριθμός έργων αυτής της τεχνικής από τον Βαγγέλη Κύρη και τον Ανατόλι Γκεοργκίεφ παρουσιάσθηκαν στην έκθεση «Ένδυμα ψυχής» που φιλοξενήθηκε και σε άλλους χώρους, προκαλώντας ιδιαίτερη αίσθηση, τώρα όμως οι καλλιτέχνες επεκτείνονται και σε μία αρχαία ενδυμασία.
Με το δεξί χέρι λυγισμένο στο στήθος, σε χειρονομία ίσως προσευχής, η Κυρία της Οξέρ είναι ντυμένη με διακοσμημένο φόρεμα, φαρδιά ζώνη και επίβλημα στους ώμους. Στο πρόσωπο έχει όλα τα χαρακτηριστικά της γλυπτικής του 7ου αιώνα π.X. που ορίζεται ως δαιδαλική τέχνη (ονομασία προερχόμενη από τον μυθικό γλύπτη Δαίδαλο): σχήμα ωοειδές, απαλό μειδίαμα, αυστηρή μετωπικότητα και βαριά, πολυεπίπεδη κόμη.
Τα στοιχεία ομοιότητας των δύο αγαλμάτων (κυρία της Οξέρ και κυρία της Ελεύθερνας) είναι εξάλλου, εξαιρετικά ενδιαφέροντα: «Και τα δύο αγάλματα έσπασαν στο ίδιο σημείο, στη μέση συγκεκριμένα, που είναι ιδιαιτέρως λεπτή αλλά και λόγω του υλικού από το οποίο είναι κατασκευασμένα, τον μαργαρικό ασβεστόλιθο», όπως λέει ο κ. Σταμπολίδης. Στην περίπτωση της Κυρίας της Οξέρ έγινε επανασυγκόλληση.
Η Κυρία της Οξέρ
Ο ίδιος απαριθμεί και άλλες ομοιότητες: «Η πέτρα φαίνεται να είναι από το ίδιο λατομείο ενώ κάποιες στυλιστικές λεπτομέρειες, όπως τα μακριά δάκτυλα και τα κρόσσια του ενδύματος, είναι ίδιες. Ακόμη, η Κυρία της Οξέρ έχει διπλή εγχάραξη στο επάνω βλέφαρο, χαρακτηριστικό όμοιο με αυτό των ελεφαντοστέινων μικρών κεφαλών (ύψους 4-5 εκατοστών), τα οποία βρέθηκαν σε ταφική πυρά της ίδιας περιοχής και χρονολογούνται περίπου από το 600 π.X.».
Η Κόρη της Ελεύθερνας βρέθηκε στο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας της αρχαίας Ελεύθερνας στον περίβολο ενός μνημείου που μπορεί να ήταν ηρώο, κενοτάφιο ή ναΐσκος, ένας χώρος ιερός δηλαδή. Δεν ήταν όμως μόνη της, καθώς μαζί της βρέθηκαν θραύσματα από τα πόδια ενός Κούρου με τη βάση του, κάτι που αποδεικνύει ότι δημιουργήθηκαν Κόρες και Κούροι και στην Κρήτη.
Η περιπέτεια πάντως αυτού του διάσημου αγάλματος από την ανεύρεσή του, το ταξίδι και την απόκτησή του από το Μουσείο του Λούβρου, την ταυτοποίηση της προέλευσής του από τις έρευνες του κ. Σταμπολίδη και τέλος, τη συνάντησή της με την Κόρη της Ελεύθερνας σε μια έκθεση του Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης το 2004/5 παρουσιάζεται και κινηματογραφικά στο μουσείο.
Επί καρπώ
Στην ομιλία του ο Ν. Σταμπολίδης σημείωσε πως τα 27 έργα παρουσιάζονται σε τρεις ενότητες: ένδεκα έργα από στολές και ενδυμασίες της Κρήτης, δέκα από διάφορα μέρη της μητροπολιτικής και νησιωτικής Ελλάδας και έξι έργα με ενδύματα και φορεσιές της Μικράς Ασίας, μνήμη για τα 100 χρόνια από την καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Όπως είπε, ορισμένα έργα έχουν παρουσιαστεί σε άλλες εκθέσεις των καλλιτεχνών. Όμως, οι κρητικές ενδυμασίες παρουσιάζονται στην Ελεύθερνα για πρώτη φορά χάρη στην προσφορά στις τέχνες και τον πολιτισμό του Γιώργου Εμπειρίκου, την οποία συνεχίζει η Μαρία Εμπειρίκου. Θα μεταφερθούν τον Σεπτέμβριο στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Ηράκλειο όπου και θα εκτεθούν ξανά.
Επεσήμανε μια γοητευτική συγγένεια: «Ανάμεσα στις Κρητικές ενδυμασίες», είπε, «αυτή της Μυλοποταμίτικης ή της Ανωγειανής φορεσιάς ξεχωρίζει με το πανωκόρμι, την ποδιά και το κατωκόρμι που καταλήγει σαν σαλβάρι στον αστράγαλο. Τα ίδια στοιχεία υπάρχουν και στις γυναικείες μορφές που χορεύουν μπροστά από μια καθιστή ‘θεότητα’ κρατώντας η μια της άλλης τον καρπό, ‘επί καρπώ’, όπως αναφέρει ο Όμηρος. Γυναικείες μορφές που παριστάνονται επάνω στις χάλκινες φιάλες του 7ου αι. π. Χ. που έχουν βρεθεί στις ανασκαφές στην Νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην αρχαία Ελεύθερνα, όπως και άλλες μικρότερες στο Ιδαίον Αντρο, στον Ψηλορείτη.
Αυτή η γοητευτική, απρόσμενη συγγένεια μας οδήγησε να ζητήσουμε ευγενικά από τους δύο καλλιτέχνες να φιλοτεχνήσουν ένα έργο τους με τις λεπτομέρειες του ενδύματος της περίφημης Κυρίας της Οξέρ, που σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Και η οποία συγκρινόμενη με πρωτοαρχαϊκά γλυπτά καθώς και με την Κόρη της Ελεύθερνας, από πετροχημικές αναλύσεις και άλλες τεχνικές και τεχνοτροπικές λεπτομέρειες φαίνεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελεύθερνα.
Το Μουσείο Ελεύθερνας
Έξι χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τα εγκαίνια του Μουσείου αρχαίας Ελεύθερνας και ο πλούτος και η ποικιλία των ευρημάτων, που έχουν προέλθει από τις ανασκαφές, το έχουν καταστήσει σημαντικό πόλο έλξης στην Κρήτη. Στις αίθουσές του αναπτύσσεται ιστορία μερικών χιλιάδων ετών, από το 3000 π.Χ. ως το 1300 μ.Χ. καθώς η κατοίκηση υπήρξε διαρκής.
Μια ξεχωριστή συναυλία έλαβε χώρα μετά τα εγκαίνια στον υπαίθριο χώρο του μουσείου με το μικρό θέατρο και τη θέα στον Ψηλορείτη. Η σπουδαία ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη και ο εξαίρετος ηθοποιός Δημήτρης Καταλειφός απέδωσαν έργα βασισμένα σε ποίηση, αρχίζοντας από τις αρχαίες ποιήτριες όπως η Σαπφώ και φθάνοντας ως σήμερα με Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκο.
Αγγελική Κώττη
