Ο χρόνος είναι χρήμα όπως γνωρίζουμε, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για καθυστερήσεις που λαμβάνουν χώραν στη δημόσια σφαίρα. Στην περίπτωσή μας, η Αττικό μετρό, το κράτος δηλαδή, καλείται να πληρώσει με τους φόρους μας 45,2 εκατομμύρια ευρώ στην κοινοπραξία που εκτελεί το έργο κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης, λόγω καθυστερήσεων που οφείλονται, όπως λένε όλοι, στις αρχαιολογικές ανασκαφές. Καμία σχέση δεν έχει η δικαιολογία με την πραγματικότητα, αλλά κάποιοι έχουν απόλυτες ευθύνες για τις καθυστερήσεις αυτές. Όχι πάντως η Αρχαιολογική Υπηρεσία και οι αρχαιολόγοι που έχουν ταχθεί και εργάζονται για αυτό το έργο όπως και για όλα τα έργα μικρά και μεγάλα.
Ωστόσο, ναι, θα πληρώσουμε το «πανωπροίκι» στον εργολάβο, που ούτε αυτός φταίει για τις καθυστερήσεις. Σύμφωνα με τα διοικητικά δικαστήρια, θα πληρώσουμε μερικές δεκάδες εκατομμύρια, τα οποία σαφώς και δεν μας περισσεύουν, επειδή επί χρόνια ολόκληρα ένα κόμμα, οι παραφυάδες αυτού και διάφοροι μαθημένοι στον ακτιβισμό, έκαναν ό,τι μπορούσαν, από κινητοποιήσεις μέχρι και αλλεπάλληλες προσφυγές σε δικαστήρια.
Μέχρι το Συμβούλιο της Επικρατείας έφτασαν όσοι είχαν αντίρρηση με τη μετακίνηση αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, και όχι μία, παρά τουλάχιστον τρεις φορές. Αδιάφορο ότι από αυτή τη «μάχη» που για κάποιους βοήθησε τα μέγιστα στις καριέρες τους, δεν βγήκαν ποτέ κερδισμένοι. Ολες οι προσφυγές τους απορρίφθηκαν, αλλά αυτό δεν έμοιαζε να νοιάζει κανέναν.
Επί περισσότερα από πέντε χρόνια (εκ των οποίων τα 4,5 της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ) δεν έγινε το παραμικρό στον σταθμό Βενιζέλου, χάρη στην ακατανόητη ιδεοληψία πως οι αρχαιότητες της βυζαντινής εποχής δεν έπρεπε να μετακινηθούν, διότι κινδύνευαν. Όπως αποδείχτηκε (καθώς όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος, βεβαίως) ουδέν συνέβη κατά τις ανασκαφές που έγιναν το 20, το 21 και το 22 κάτω από τη βυζαντινή φάση και έφτασαν μέσω των ρωμαϊκών στα ελληνιστικά και κατόπιν στο φυσικό έδαφος. Ούτε κατά τη μεταφορά των αρχαιοτήτων από τον έμπειρο Δημήτρη Κορρέ και την αποθήκευσή τους σε χώρο του μετρό, προκειμένου να επανέλθουν.
Και δεν συνέβη το παραμικρό, επειδή το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εξέτασε λεπτομερώς τις μελέτες, όπως όλοι γνώριζαν ότι θα κάνει. Και δεν πέρασε τίποτα χωρίς να συζητηθεί και να ελεγχθεί από τα μέλη του Συμβουλίου, τον Δημήτρη Κορρέ και τους μηχανικούς με τους οποίους συνεργάστηκε.
Δικαστήρια και Ευρωπαϊκή Ενωση
Του λόγου το αληθές επιβεβαιώνει δικαστική απόφαση του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, το οποίο εξέτασε τους ισχυρισμούς περί ανεπανόρθωτης βλάβης των αρχαιοτήτων σε περίπτωση απόσπασης, μετακίνησης και επαναφοράς. Έκρινε δε ότι η βλάβη αυτή δεν πιθανολογείται, διότι η σχετική μελέτη έχει ήδη τροποποιηθεί όπως υπέδειξαν οι αρχαιολογικές υπηρεσίες, πριν από τη σχετική θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Επίσης, εξειδικεύεται συνεχώς σε επίπεδο κάθε αρχαιολογικής ενότητας ξεχωριστά, προβλέπεται δε η σύνταξη και συμπληρωματικών μελετών για την έδραση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, πριν από την επανατοποθέτησή τους στον σταθμό, μετά την κατασκευή του.
Αλλά και η Ευρωπαία επίτροπος για Μ. Γκάμπριελ απάντησε σε σχετική ερώτηση των ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ:
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι η διαφύλαξη όλων των μορφών πολιτιστικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένης της αρχαιολογικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης, είναι υψίστης σημασίας. Η Επιτροπή είναι ενήμερη για το αρχαιολογικό σύμπλεγμα που αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό και συμφωνεί πλήρως ότι η αρχαιολογική κληρονομιά της Ευρώπης αποτελεί πεπερασμένο και μη ανανεώσιμο πόρο, ο οποίος θα πρέπει να προστατευτεί. Η Επιτροπή παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς το έργο του μετρό, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών των ελληνικών αρχών για τη διατήρηση του χώρου και των τεχνουργημάτων, οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από το έργο υποδομής.
Σύμφωνα με το άρθρο 167 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η δράση της ΕΕ περιορίζεται στην ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και στην υποστήριξη και συμπλήρωση της δράσης τους, μεταξύ άλλων, με σκοπό τη διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας. Ως εκ τούτου, η διατήρηση, η προστασία, η συντήρηση και η αποκατάσταση αρχαιολογικών δομών και τεχνουργημάτων αποτελούν πρωτίστως εθνική αρμοδιότητα και η Επιτροπή δεν μπορεί να παρέμβει άμεσα. Η προσωρινή απομάκρυνση αρχαιοτήτων, η αποκατάστασή τους και η διατήρησή τους στον τόπο που ανακαλύφθηκαν δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Ωστόσο, πρέπει να τηρούνται όλες οι σχετικές ισχύουσες νομοθετικές διατάξεις της ΕΕ και οι εθνικοί κανόνες, ιδίως όσον αφορά την αρχαιολογική προστασία.»
Εννοείται πως τηρήθηκαν όλες οι ισχύουσες νομοθετικές διατάξεις της ΕΕ και οι εθνικοί κανόνες, και αυτό αναγνώρισε και το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Η έγκριση του 2015 από το τότε ΚΑΣ για τον σταθμό Βενιζέλου, δεν παρείχε κάποιο στοιχείο για την δυνατότητα της κατασκευής του σταθμού. Η εγκριθείσα το 2017 «λύση» περιλάμβανε μόνον αρχιτεκτονικά σχέδια – και μάλιστα ανυπόγραφα από τους μελετητές και την αρμόδια για την θεώρηση τους τεχνική υπηρεσία του Μετρό, αλλά και με σοβαρές αβλεψίες, όπως η έλλειψη επαρκούς αριθμού εξόδων διαφυγής των επιβατών. Στην περίφημη «λύση» του 2017 δεν υπήρξαν στατικές και ηλεκτρομηχανολογικές μελέτες, αλλά ούτε και οι αναγκαίες μελέτες εφαρμογής.
Σημειωτέον ότι η «λύση» του 2017, όχι μόνον δεν προστάτευε τις αρχαιότητες, αλλά τις έθετε σε επισφάλεια εξ αιτίας των κραδασμών της κατασκευής. Η υπόγεια εκσκαφή των μικροσηράγγων με την μέθοδο pipe-jacking κάτω από τις αρχαιότητες, δημιουργούσε επιπλέον κίνδυνο, καθώς η οποιαδήποτε καθίζηση θα ήταν μη αναστρέψιμη, ενώ θα κατέστρεφε και τα υποκείμενα αρχαιολογικά στρώματα.
Τέλος, στη «λύση» του 2017 για την κατασκευή της νότιας πρόσβασης στον σταθμό, ήταν αναγκαία αρχαιολογική ανασκαφή ενός περίπου στρέμματος (985 τ.μ.), της οποίας τα ευρήματα –ανεξάρτητα από την σημαντικότητά τους- θα έπρεπε να αποσπαστούν χωρίς δυνατότητα επανατοποθέτησης.
Ο σταθμός Αγίας Σοφίας
Η ιδεοληπτική εμμονή να μη μετακινηθούν οι αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου δεν επεδείχθη στον γειτονικό σταθμό Αγίας Σοφίας του μετρό. Κατά τα έτη 17 και 18, το τότε ΚΑΣ γνωμοδότησε υπέρ του να πετσοκοπούν και να διαλυθούν σημαντικότερα αρχαία κατά τους χρόνους της βυζαντινής αίγλης. Το 2012 είχε αποσπασθεί και μεταφερθεί τμήμα της βυζαντινής Μέσης Οδού (αντίστοιχο με αυτό της Βενιζέλου). Το συμβούλιο γνωμοδότησε το 2017 υπέρ της μη επαναφοράς του, καθώς είχαν εντοπισθεί και άλλες αρχαιότητες, όπως ένα σημαντικό κρηναίο οικοδόμημα. Δεν είπαν όμως την αλήθεια δημόσια. Υποστήριξαν πως είχαν γίνει λάθος μετρήσεις.
Τι έγινε στην πραγματικότητα; Λόγω της εμμονής να μη μετακινηθούν οι αρχαιότητες από τη Βενιζέλου, έγινε αλλαγή στον σταθμό της Αγίας Σοφίας, ώστε να χωρέσουν λειτουργίες που είχε αρχικά αποφασιστεί να χωροθετηθούν στον άλλο σταθμό. Ετσι λοιπόν, δεν χωρά η Μέση Οδός στον σταθμό Αγίας Σοφίας, αλλά αυτό δεν το μαρτύρησε ο ΣΥΡΙΖΑ ποτέ.
Το 2021 εκπονήθηκαν οι μελέτες για την επανατοποθέτηση, στην Αγία Σοφία, τμήματος της πλακόστρωτης πλατείας του 6ου μ.Χ. αιώνα, σχεδόν μοναδικής στον κόσμο, τμήματος του στυλοβάτη και δυο κιόνων.Παράλληλα, έχει δρομολογηθεί η μελέτη ανάδειξης των μεσοβυζαντινών αρχαιοτήτων, που διατηρούνται βόρεια της εισόδου του σταθμού.
Σημαντικό είναι να προσέξουμε για πότε ζητήθηκε από το δικαστήριο το επιπλέον ποσό. Για καθυστερήσεις από τα μέσα του 2017 έως το τέλος του 2019, μιλά η κοινοπραξία. Ζήτησε 74,56 εκατ. ευρώ και θα λάβει 45,2 συνολικά. Ηση 8,1 εκατ. είχαν καταβληθεί από την Αττικό Μετρό, επομένως θα πρέπει να καταβληθούν επιπλέον 37.1 εκατ. ευρώ. Το Διαιτητικό Δικαστήριο σημείωσε πως από τον Ιούνιο του 17 έως το τέλος Δεκεμβρίου του 19, ενώ έπρεπε να είχαν εκτελεστεί εργασίες 560 εκατ. ευρώ, τελικά εκτελέστηκαν εργασίες 256 εκατομμυρίων.
Τι σημαίνουν εν ολίγοις όλα αυτά; Πως αν το έργο είχε προχωρήσει από το 2015 στον σταθμό Βενιζέλου, καθώς υπήρχε απόφαση ΣΤΕ για απόσπαση, μεταφορά και επαναφορά των αρχαιοτήτων, οι καθυστερήσεις, αν δεν είχαν μηδενιστεί, θα ήταν ελάχιστες. Το ίδιο και το ποσό που θα πληρώσουμε εντελώς κοροϊδίστικα…
