Τρεις εβδομάδες έχουν περάσει από την 9η Αυγούστου, ημέρα κατά την οποία διεξήχθησαν στη Λευκορωσία εκλογές για την ανάδειξη του Προέδρου της χώρας. Τρεις εβδομάδες γεμάτες ένταση, βία, πολιτική αστάθεια και κοινωνική αναταραχή. Ο Πρόεδρος της χώρας, Αλεξάντερ Λουκασένκο (Alexander Loukasenko) εκλέγεται ανελλιπώς στο αξίωμα τα τελευταία 26 χρόνια, έχοντας εγκαθιδρύσει ένα απολυταρχικό καθεστώς, στο οποίο είναι ο κυρίαρχος, κυβερνώντας με «σιδερένια πυγμή».
Του Ιωάννη Χ. Καραμπελά*
Η επίσημη ανακοίνωση της Εκλογικής Επιτροπής για μια νέα νίκη του Λουκασένκο με ποσοστό 80%, έναντι 10% της βασικής αντιπάλου του, Σβετλάνα Τικχανόφσκαγια (Svetlana Tikhanovskaya) πυροδότησε ένα κύμα διαδηλώσεων σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς οι πολίτες αρνήθηκαν να δεχτούν το αποτέλεσμα.
Η Λευκορωσία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την Σοβιετική Ένωση το 1991. Τα πρώτα τρία μεταβατικά χρόνια υπήρξαν τρεις διαφορετικοί Πρόεδροι του Ανώτατου Συμβουλίου (Supreme Council) και στη συνέχεια το 1994 διεξήχθησαν οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου, τις οποίες κέρδισε ο Λουκασένκο. Για πολλούς, ήταν οι μόνες εκλογές στις οποίες ο Λουκασένκο κέρδισε με την αξία του, χωρίς νοθεία. Από τότε, ο Λευκορώσος Πρόεδρος ουδέποτε απώλεσε το αξίωμά του, συνιστώντας τον μακροβιότερο Πρόεδρο στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι πρακτικές και οι μέθοδοι που εφάρμοσε για να το πετύχει εγείρουν προβληματισμό ως προς τη νομιμότητα και τη διαφάνεια των διαδικασιών. Στην πραγματικότητα, ο Λουκασένκο εγκαθίδρυσε ένα στυγνό, απολυταρχικό καθεστώς, φιμώνοντας κάθε αντίθετη φωνή, εκμηδενίζοντας τον αντιπολιτευτικό λόγο και καταδιώκοντας τους αντιπάλους του.
Ως προς την εξωτερική πολιτική, ο Λευκορώσος Πρόεδρος ακροβατεί μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα με τα συμφέροντά του. Είναι φανερό, ότι δεν τυγχάνει της εκτίμησης του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν (Vladimir Putin), ωστόσο γεωπολιτικοί λόγοι επιβάλλουν τη στήριξή του και τη διατήρησή του στην εξουσία. Η Λευκορωσία συγκαταλέγεται μαζί με την Ουκρανία, τη Γεωργία, τη Μολδαβία, στις χώρες που συνιστούν το «ανάχωμα» της Ρωσίας έναντι της διάταξης του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Οποιαδήποτε πολιτική μεταβολή στις χώρες αυτές και προσέγγιση με τις Βορειοατλαντικές δομές συνιστά ανατροπή της υφιστάμενης ισορροπίας δυνάμεων και απειλή ως προς την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας. Η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στη Γεωργία (2008) και την Ουκρανία (2014) αποδεικνύει, ότι οποιαδήποτε προσέγγιση της Δύσης προς τις χώρες που συνιστούν το «μαλακό υπογάστριο» της Ρωσικής ασφάλειας αντιμετωπίζεται άμεσα και αποφασιστικά με τη χρήση στρατιωτικής βίας. Ωστόσο, ο Λουκασένκο δεν δίστασε να στραφεί ενίοτε προς την Ευρωπαϊκή Ένωση στέλνοντας μήνυμα προς τον Πούτιν, ότι έχει και άλλες επιλογές.
Οι εκλογές της 9ης Αυγούστου ήταν από την αρχή διαφορετικές. Μια νέα γενιά ικανών πολιτικών αντιπάλων εμφανίστηκε. Ο Βίκτορ Μπαμπάρικο (Viktor Babariko), ο Βαλερί Τσέπκαλο (Valery Tsepkalo) και ο Σεργκέι Τικχανόφσκι (Sergei Tikhanovski) εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να διεκδικήσουν το προεδρικό αξίωμα. Αποτέλεσμα ήταν να διωχθούν από το καθεστώς, να τους δεσμευτούν περιουσιακά στοιχεία, να φυλακιστούν, να εξαναγκαστούν σε έξοδο από τη χώρα και φυσικά να τους απαγορευτεί η συμμετοχή στις εκλογές. Παραδόξως, επιτράπηκε η συμμετοχή στις εκλογές στη σύζυγο του Τικχανόφσκι, τη Σβετλάνα Τικχανόφσκαγια, καθώς αξιολογήθηκε ως ακίνδυνη! Η προεκλογική περίοδος απέδειξε, ότι οι εκτίμηση του Λουκασένκο ήταν εσφαλμένη. Η Τικχανόφσκαγια, με κεντρικό σύνθημα «άμεση απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και διεξαγωγή δίκαιων και ελεύθερων εκλογών» προκάλεσε το ενδιαφέρον των Λευκορώσων πολιτών, συγκεντρώνοντας πλήθη στις προεκλογικές ομιλίες της. Ήταν φανερό, ότι οι εκλογές της 9ης Αυγούστου έφερναν μια αλλαγή.
Παρά την επίσημη ανακοίνωση της Εκλογικής Επιτροπής για νίκη του Λουκασένκο είναι διάχυτη η πεποίθηση του λαού της Λευκορωσίας για καθαρή νίκη της Τικχανόφσκαγια και μάλιστα πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν, ότι μια νίκη της με 80% έναντι 10% του Λουκασένκο είναι πιο κοντά στην αλήθεια παρά το αντίθετο. Το αποτέλεσμα ήταν ο λαός να κατέβει στους δρόμους, διεκδικώντας την αποκατάσταση της νομιμότητας. Το καθεστώς αντέδρασε με απαράμιλλη σκληρότητα και οι δυνάμεις καταστολής ανέλαβαν δράση έναντι των διαδηλωτών. Ο Λουκασένκο σε καμιά περίπτωση δεν φαίνεται διατεθειμένος να παραδώσει την εξουσία. Η αντιπολίτευση συγκρότησε το Συντονιστικό Συμβούλιο (Coordination Council), μέσω του οποίου πιέζει για τη μεταβίβαση της εξουσίας από τον Λουκασένκο στην Τικχανόφσκαγια, ωστόσο ο Λευκορώσος Πρόεδρος αρνείται κάθε διάλογο.
Από την πρώτη στιγμή ο Λουκασένκο προσπάθησε να «γεωπολιτικοποιήσει» την αντίδραση του λαού του, προσδοκώντας σε νομιμοποίηση της βίαιης καταστολής των διαδηλώσεων και σε διάσπαση της αντιπολίτευσης. Ισχυρίστηκε, ότι η Λευκορωσία βιώνει μια νέα «πορτοκαλί επανάσταση» (όπως συνέβη στην Ουκρανία το 2014), υποκινούμενη από εξωτερικές δυνάμεις. Μάλιστα, αναδιάταξε τις στρατιωτικές του δυνάμεις, αναπτύσσοντας μονάδες στα δυτικά σύνορα της χώρας, ισχυριζόμενος ότι επίκειται εισβολή δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Λιθουανία και Πολωνία αναγκάστηκαν να εκδώσουν ανακοινώσεις, ότι η στρατιωτική τους δραστηριότητα παραμένει στα φυσιολογικά επίπεδα, χωρίς οποιαδήποτε αναδιάταξη δυνάμεων.
Είναι αλήθεια, ότι κανένας δεν μπορεί να αγνοήσει τη γεωπολιτική διάσταση της κατάστασης και ότι μια πιθανή πολιτική αλλαγή στη Λευκορωσία με την εγκαθίδρυση μιας φιλοδυτικής προεδρίας, ασφαλώς θα ανέτρεπε την ισχύουσα ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, οδηγώντας πιθανώς σε αλυσιδωτές αντιδράσεις. Ωστόσο, η προσέγγιση της πολιτικής κρίσης στη Λευκορωσία αδικεί τους απλούς Λευκορώσους πολίτες που κατέβηκαν στους δρόμους μετά από 26 χρόνια καταπίεσης, διεκδικώντας δημοκρατία, σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ελευθερία έκφρασης και λόγου, παύση των διώξεων και φυσικά μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και προεδρία.
Το γεγονός είναι, ότι οι πιθανότητες διατήρησης του Λουκασένκο στην εξουσία είναι πολλές. Η αντιπολίτευση δεν είναι ακόμη ενωμένη και απαιτείται συντονισμός και πολύ δουλειά για να επιτευχθεί. Εξάλλου η οργανωμένη πολιτική κοινωνία (civil society) είναι σε «βρεφικό επίπεδο» ακόμη. Η έντονη λαϊκή αντίδραση στην παρούσα φάση οφείλεται στη συσσώρευση δυσαρέσκειας εξαιτίας της κακής πορείας της οικονομίας και της αδυναμίας του κράτους να αντιμετωπίσει την πανδημία COVID-19 στη χώρα. Επιπλέον, έχει ωριμάσει μια νέα γενιά, η οποία δεν γνώρισε άλλον ηγέτη στη χώρα πέραν του Λουκασένκο και επιθυμεί να ζήσει σε μια σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία.
Παρόλο που οι αντιδράσεις διαρκούν για τρεις βδομάδες και ετοιμάζονται νέες διαδηλώσεις, ο Λουκασένκο είναι αποφασισμένος να καταστείλει το κίνημα αμφισβήτησης εναντίον του με κάθε μέσο. Εάν η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχο δεν θα διστάσει να αναπτύξει το στρατό. Ήδη, ο Υπουργός Άμυνας έκανε λόγο για την εξέταση της ανάγκης κήρυξης στρατιωτικού νόμου και της ανάπτυξης του στρατού στα μεγάλα αστικά κέντρα. Επιπλέον, ο Λευκορώσος Πρόεδρος κατέφυγε στη ρωσική βοήθεια και τον Πούτιν. Ο τελευταίος δείχνει να εκμεταλλεύεται πλήρως την τρέχουσα κατάσταση. Παρόλο που ο Λουκασένκο δεν είναι η ιδανική λύση για τη Ρωσία, αποφάσισε να τον στηρίξει έμπρακτα. Ανακοίνωσε τη συγκρότηση μια δύναμης ταχείας αντίδρασης για επέμβαση στη Λευκορωσία, εφόσον απαιτηθεί, ενώ θα χορηγήσει και οικονομική βοήθεια ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ. Φυσικά η Ρωσία εξασφαλίζει πλήρη έλεγχο στη χώρα, αναγκάζοντας τον Λουκασένκο να ξεχάσει κάθε είδους ερωτοτροπία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Δύση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έδειξε από την αρχή της κρίσης, ότι θέλει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, επηρεάζοντας τις εξελίξεις. Αρνήθηκε εξαρχής να αναγνωρίσει το εκλογικό αποτέλεσμα και προέβη σε μια ιδιαίτερα σκληρή ανακοίνωση (πέραν των συνηθισμένων ανακοινώσεων). Πιο συγκεκριμένα, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον ΝτερΛάιεν (Ursula von der Leyen) ανακοίνωσε, ότι η «Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έτοιμη να εμπλακεί με όλους τους δυνατούς τρόπους, ώστε να διευκολύνει την ειρηνική και δημοκρατική μεταβίβαση της εξουσίας». Επιπλέον, ανακοινώθηκαν κυρώσεις για όσους συμμετείχαν στη νοθεία των εκλογών και στην αλλοίωση των αποτελεσμάτων.
Παρόλο που διαφαίνεται, ότι ο Λουκασένκο ανέκτησε την πρωτοβουλία των κινήσεων και τον έλεγχο της κατάστασης (και με τη στήριξη της Ρωσίας), η αντίδραση του λαού της Λευκορωσίας ήταν πρωτόγνωρη και θορύβησε τον «ισόβιο» Πρόεδρο της χώρας. Οι προτάσεις του για νέο Σύνταγμα και νέες εκλογές δείχνουν ότι προσπαθεί να κερδίσει κρίσιμο χρόνο, άρα ούτε άνετα αισθάνεται, ούτε ασφαλής είναι. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη και το παράδειγμα της Βενεζουέλας, όπου η οργανωμένη πολιτική κοινωνία και αντιπολίτευση με την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ, αδυνατούν να εκδιώξουν το καθεστώς Μαδούρο και να αποκαταστήσουν τη δημοκρατία στη χώρα, η διαδικασία μετάβασης σε μια ελεύθερη και δημοκρατική Λευκορωσία έχει πολύ δρόμο μπροστά της και μάλιστα δρόμο επίπονο και απαιτητικό. Ο κρίσιμος παράγοντας στο προσεχές διάστημα θα είναι η στάση της πολιτικής ελίτ της χώρας και των ενόπλων δυνάμεων. Εάν διαπιστωθεί υποχώρηση της υποστήριξης προς τον Λουκασένκο από τις δυνάμεις αυτές, τότε θα έχει αρχίσει οριστικά η αντίστροφη μέτρηση για τον τελευταίο δικτάτορα της Ευρώπης.
* Ο Ιωάννης Χ. Καραμπελάς είναι Πρόεδρος του «HERMES» Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy.
