Βασικό και ζωτικό χαρακτηριστικό μιας οποιασδήποτε κοινωνίας, που συγκροτείται στα δυτικά πρότυπα, είναι η ευκαιρία για κοινωνική κινητικότητα και αντίστοιχη κοινωνική ανέλιξη των μελών μιας κοινωνίας. Η ευκαιρία αυτή στην πλειονότητα των περιπτώσεων προέρχεται από τις αντίστοιχες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας.
Της Αλίκης Τσίκα
Διαχρονικά τα μέλη των ανώτερων κοινωνικών τάξεων έχουν περισσότερες πιθανότητες κοινωνικής ανέλιξης και διατήρησης μιας συγκεκριμένης κοινωνικής θέσης, λόγω της αυξημένης πρόσβασής τους στην παιδεία, στα κέντρα εξουσίας και στην γενικευμένη αλληλεπίδραση με τα κέντρα (και τους ανθρώπους) λήψης αποφάσεων. Όμως μετά τη δημιουργία των εθνών – κρατών, όπου η εξουσία μετατοπίστηκε από τη μοναρχία στη δημοκρατία και μετά και τις τομές που επήλθαν με τη βιομηχανική επανάσταση, η κοινωνική κινητικότητα έγινε πιο ευέλικτη και πιο εύκολη.
Στόχος και σκοπός των απανταχού ψηφοφόρων ήταν η επιλογή κυβερνήσεων που θα διασφάλιζαν στην πλειοψηφία του λαού, μεγαλύτερη πρόσβαση στην παιδεία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση και άρα θα έδιναν μεγαλύτερές πιθανότητες για επαγγελματική αποκατάσταση, που με τη σειρά της θα εξασφάλιζε τη σταδιακή κοινωνική ανέλιξη. Η κοινωνική όμως ανέλιξη δεν είναι απόρροια κατοχής μόνο οικονομικού πλούτου, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατοχή κοινωνικού, πολιτιστικού και συμβολικού πλούτου.
Όσο όμως η κατοχή οικονομικού πλούτου πλήττεται από τις διεθνείς οικονομικές συνθήκες και οδηγεί πολλά μέλη των κοινωνιών σε οριακά σημεία επιβίωσης, τόσο πιο δύσκολο είναι αυτά τα μέλη να μπορέσουν να ασχοληθούν και να επενδύσουν χρόνο και χρήμα – που δεν έχουν – για την προσπάθεια απόκτησης όλων των υπόλοιπων μορφών πλούτου. Πιο απλά όταν δεν σου φτάνουν τα χρήματα για να αγοράσεις τα απαραίτητα, δεν δύνασαι να ξοδέψεις για την πολιτιστική παιδεία, για έργα τέχνης, για αύξηση και εγκαθίδρυση αυξημένων κοινωνικών συναναστροφών.
Όταν οι κυβερνήσεις ήταν ικανές να επιτελέσουν το έργο τους και να διασφαλίσουν αυτές ακριβώς τις ευκαιρίες (έστω και πλασματικές) κοινωνικής κινητικότητας, η πίστη και η αφοσίωση στην πολιτική ήταν πολύ ισχυρότερη και παρούσα σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι δομές του κοινωνικού κράτους, όπως η παιδεία, η υγεία, η ασφάλιση, η αστυνόμευση, αλλά και οι οικονομικές δομές όπως ο τραπεζικός δανεισμός, επέτρεπαν στους πολίτες να νιώθουν ασφαλείς κοινωνικά και οικονομικά και άρα να μπορούν να «ανοιχτούν» σε πολλά επίπεδα για να πετύχουν την πολυπόθητη κοινωνική ανέλιξη.
Να αγοράσουν ένα ακίνητο, να προσφέρουν στα παιδιά τους καλύτερη μόρφωση, να ταξιδέψουν, να επισκεφτούν εστιατόρια, μουσεία, θέατρα κ.ο.κ και άρα σταδιακά να αποκτήσουν ένα κομμάτι του συμβολικού πλούτου, που θα τους επέτρεπε να βιώσουν την κοινωνική κινητικότητα.
Όσο όμως οι κυβερνήσεις αποτυγχάνουν να εξασφαλίσουν όλα τα παραπάνω στους πολίτες και τους εγκλωβίζουν στην κοινωνική στασιμότητα, τόσο πιο δύσκολο έως και ανέφικτο θα γίνεται το να κερδίσουν πίσω την εμπιστοσύνη τους. Όσο δε πιο στάσιμη θα μένει η κοινωνία, τόσο πιο έντονη θα γίνεται η κοινωνική διαφοροποίηση ανάμεσα στα στρώματα και η γκεντοποίηση ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες.
