25 χρόνια Χρυσόμαλλο Δέρας – H αναξιοποίητη επιτυχία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής υπό το πρίσμα της ήπιας ισχύος
Γράφει ο Γιάννης Παρμακίδης*
‘‘Τοις τολμώσιν η τύχη ξύμφορος’’
Θουκυδίδης
Όσο εξωπραγματικό και αν ακούγεται σήμερα η ελληνική εξωτερική πολιτική τις περασμένες δεκαετίες ελάμβανε υψηλά επιχειρησιακά ρίσκα τα οποία είχαν στεφθεί με απόλυτη επιτυχία. Στις 15 Αυγούστου συμπληρώνονται 25 έτη από τη διάσωση και μεταφορά 1800 περίπου Ελλήνων ομογενών ποντιακής καταγωγής από το Σοχούμι της Αμπχαζίας στην Ελλάδα με την ειδική επιχείρηση << Χρυσόμαλλο Δέρας>> η οποία λόγω της ορθής της διαχείρισης και οργάνωσης αποτελεί υπόθεση εργασίας πρότυπο για λόγους ακαδημαϊκής και μη εκπαίδευσης και διενεργήθηκε με πρωτοβουλία της τότε πολιτικής ηγεσίας της χώρας και συγκεκριμένα του πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη και της υφυπουργού εξωτερικών Β. Τσουδερού. Στόχος του παρόντος άρθρου δεν είναι η διεξοδική ανάλυση του διεθνοπολιτικού περιβάλλοντος της περιόδου του 1993 και της επιχειρησιακής δράσης αλλά η απόπειρα μιας συγκριτικής τοποθέτησης ως προς το ζήτημα της επικοινωνιακής διαχείρισης του ελληνικού παραδείγματος σε σχέση με τη στρατηγική αξιοποίηση, δια της προβολής, των επιτυχιών άλλων χωρών ως μέσον ήπιας ισχύος (soft power).
Ήπια Ισχύς και εσωτερική νομιμοποίηση
Ο Joseph Nye στο βιβλίο του Soft Power. The Means to Success in World Politics (2004) του σημειώνει ‘‘αν πεισθώ να συμμερισθώ τους σκοπούς σου χωρίς να μεσολαβήσει η οποιαδήποτε απειλή ή οικονομική συναλλαγή, δηλαδή αν η συμπεριφορά μου καθοριστεί από μια αισθητή αλλά απροσδιόριστη έλξη τότε είναι η ήπια ισχύς που επενεργεί’’. Κατά πόσο λοιπόν μια χώρα αντιλαμβάνεται τη δύναμη της εικόνας στην ανατροφοδότηση του υψηλού φρονήματος στο εσωτερικό της μέτωπο λειτουργεί ως συγκολλητική ουσία ανάμεσα στην εμπέδωση και κιναίσθηση της στρατηγικής κουλτούρας των πολιτών και κατ’ επέκταση των στρατηγικών στοχεύσεων που η ίδια η πολιτεία θέτει. Σε περίπτωση που η εικόνα που έχει η χώρα για τον εαυτό της δεν εμπλουτίζεται συνεχώς με πράξεις που είναι ακόλουθες των μηνυμάτων που δίδει η πολιτική ηγεσία προς τον κοινωνικό κορμό στο εσωτερικό του κράτους, τότε η επιζητούμενη κοινωνική συσπείρωση θα ατονήσει και θα επηρεαστεί η όλη προσπάθεια επίτευξης του πολιτικού σκοπού (Λίτσας, 2010).
Με τη σειρά του ο Σουν Τσου (Πλατιάς& Κολιόπουλος, 2015) επισήμανε τη σημασία της εσωτερικής νομιμοποίησης, σ’ ένα πολιτικό πλαίσιο όπου η κοινή γνώμη ελάχιστο ρόλο έπαιζε στη διαμόρφωση της κρατικής υψηλής στρατηγικής, με δυο πλεονεκτήματα: α) η κοινωνία υποστηρίζει ενεργά την υψηλή στρατηγική του κράτους και τότε αυτή έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας και β) όλα τα τμήματα της κρατικής δομής ακολουθούν πρόθυμα και εργάζονται για την επιτυχία.
Παραδείγματα προς μίμηση
Το Ισραήλ το 1976 κατάφερε τεράστια επιτυχία σε πολιτικό και σημειολογικό επίπεδο με την επιχείρηση Thunderbolt στο αεροδρόμιο του Entebbe όπου διασώθηκαν 102 ισραηλινοί πολίτες έπειτα από επταήμερη ομηρία τους- είχε προηγηθεί αεροπειρατεία- από σέχτα Γερμανών ακροαριστερών τρομοκρατών και με τη συνεργασία παλαιστινίων μαχητών της PLO στους οποίους δόθηκε ειδική άδεια από τον Πρόεδρο της Ουγκάντα Ίντι Αμίν για τη διεξαγωγή της επιχείρησης τους στο έδαφος της χώρας του. Έκτοτε, η επιχείρηση έχει προβληθεί στη μεγάλη οθόνη τη δεκαετία του 1970 με τη ταινία Raid on Entebbe και φέτος πριν από λίγους μήνες η 7 Days in Entebbe. Επιπρόσθετα, να υπογραμμιστεί ότι και οι δυο ταινίες γυρίστηκαν στην αγγλική γλώσσα επιβεβαιώνοντας τον αντικειμενικό τους σκοπό που δεν ήταν άλλος από τη προσέλκυση του ενδιαφέροντος του παγκόσμιου κοινού.
Επιπλέον, το 2012 το Χόλυγουντ έφερε στους κινηματογράφους τη ταινία Επιχείρηση: Argo η οποία στη διάσωση έξι Αμερικανών διπλωματών στη Τεχεράνη από το πράκτορα της CIA Τόνι Μέντεζ οι οποίοι είχαν καταφύγει κατά τη διάρκεια της Κρίσης των ομήρων του Ιράν στην οικεία του Καναδού Πρέσβη. Η ταινία σημείωσε τεράστια εισπρακτική επιτυχία και ταυτόχρονα υπενθύμισε στο αμερικανικό αλλά και το ευρύτερο κοινό ότι οι Αμερικανοί πολίτες πρέπει να αισθάνονται ασφαλής σε οποιοδήποτε χρόνο και τόπο. Σύμφωνα με πρώην υπουργό εξωτερικών της Γαλλίας (Nye,2004) ‘‘οι Αμερικάνοι είναι ισχυροί γιατί μπορούν να εμπνεύσουν τα όνειρα και τις επιθυμίες των άλλων , χάρη στην επιβολή των παγκόσμιων ειδώλων μέσω του κινηματογράφου και της τηλεόρασης’’.
Στρατηγική στόχευση του ελληνικού παραδείγματος
Σε σχέση με τις δυο επιχειρήσεις-μετέπειτα σενάρια ταινιών- που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί στην ελληνική περίπτωση να μην είχαμε περιστατικά ομηρίας σε ξένο έδαφος με τη κλασική έννοια του όρου πλην όμως είχαμε, όπως ανέφερε σε συνέντευξή (Νέοι Φάκελοι, 9/1/2013) ο Πλοίαρχος και συντονιστής της όλης επιχείρησης Β. Ντερτιλής ‘‘ομηρία καταστάσεων ’’,απειλή ανθρωπίνων ζωών κατά την εκκένωση, αρκετά μεγάλος αριθμός ομογενών που έπρεπε αρχικά να ταυτοποιηθούν προτού επιβιβαστούν στο πλοίο, αξιοποίηση συνδέσμων μυστικών υπηρεσιών και συνεργασία ξένης απρόβλεπτης κυβέρνησης, μεγάλη απόσταση από την χώρα προορισμού και η ρευστότητα της κατάστασης εν μέσω εμφυλίου πολέμου παρά τη προσωρινή εκεχειρία προσδίδουν στην όλη επιχείρηση και τη διάσταση διαχείρισης κρίσης.
Αναντίρρητα, μια ταινία, αυτή καθαυτή, δε μπορεί να επενεργήσει καταλυτικά στη διαμόρφωση του δημόσιου διαλόγου αν δε ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διαδραστικής διαμόρφωσης κουλτούρας και στρατηγικής επικοινωνίας το οποίο για την οικονομία του χώρου δε μπορεί να αναλυθεί στο παρόν άρθρο. Τι θα προσέφερε λοιπόν στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό ακροατήριο η αποτύπωση της επιχείρησης στη μεγάλη οθόνη; Με την όποια αξία της υποκειμενικής μας άποψης καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα: α) υπενθύμιση της ιστορικής παρουσίας και συνέχειας του ποντιακού ελληνισμού στη περιοχή του Καυκάσου από την ελληνική μυθολογία μέχρι σήμερα β) αποδόμηση της λαϊκίστικής ρητορικής περί ρωσικής ‘‘προστασίας’’ των ελληνικών συμφερόντων και πληθυσμών στη περιοχή αλλά και στη χώρα γ) να συνδράμει επικουρικά στη διαμόρφωση συστήματος αξιών περί ανάληψης πρωτοβουλίας και ευθύνης μέσω της ψυχαγωγίας δ) αμεσότερη και διαχρονικότερη επαφή με την επιτυχία- είναι πλέον επιτακτική ανάγκη- ως αντίδοτο σε φοβικά σύνδρομα και ηττοπάθεια ε) κουλτούρα συνεργασίας και συν ευθύνης μεταξύ των στρατιωτικών και πολιτικών υπηρεσιών αλλά και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Εύσημα
Η υπεραξία τέτοιου είδους αξιέπαινων εγχειρημάτων έγκειται αφ’ ενός στο γεγονός ότι πραγματοποιούνται με σκοπό την προστασία του υπέρτατου αγαθού, αυτού της ανθρώπινης ζωής με ταυτόχρονη εμπέδωση του αισθήματος ασφαλείας των Ελλήνων πολιτών στο εξωτερικό και αφ’ εταίρου στην προβολή πολιτικού μηνύματος, διεθνώς, δια της παρουσίας. Αξιοσημείωτη υπήρξε η συνεισφορά της πρωτοβουλίας Ελλήνων δημοσιογράφων οι οποίοι τις τελευταίες δυο δεκαετίες ανέλαβαν με τηλεοπτικά αφιερώματα και εκπομπές να αναδείξουν σε όλους μας τις πτυχές της εν λόγω αποστολής με όλη την πατριωτική και υπερεθνική σημασία της καθώς διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά όπως, αυταπάρνηση, πολιτική πρωτοβουλία, ανάληψη ρίσκου, εθελοθυσία, αλτρουϊσμός και να σημειώσουμε ότι διέθετε και ‘‘πρωταγωνιστή’’ το πλοίαρχο Β. Ντερτιλή ο οποίος με την όλη πορεία της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του και στο ‘‘ρόλο’’ του επικεφαλής στο << Χρυσόμαλλο Δέρας>> μας υπενθυμίζει κάτι που λησμονούμε, την ΕΥΘΥΝΗ.
Γιάννης Παρμακίδης
-Μεταπτυχιακό Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτικές (Διακυβέρνηση) Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
-Μεταπτυχιακό Στρατηγικές Σπουδές και Διεθνή Πολιτική Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
-Πρώην δόκιμος ερευνητής Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο
-Επιστημονικός Συνεργάτης RIEAS
e-mail: [email protected]
