Κατά το πέρας των χρόνων η ψυχανάλυση εισέρχεται δραστικά στην κοινωνική και προσωπική ζωή των ανθρώπων. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, έχουν αποδοθεί στον πατέρα της ψυχανάλυσης, Σίγκμουντ Φρόϋντ, λεγόμενα που δεν ξεστόμισε ποτέ. Έχουν δοθεί λανθασμένες ερμηνείες και έχουν εξαχθεί συμπεράσματα χωρίς βάση. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η απαρίθμηση και σύντομη ανάλυση τριών γνωστών ρητών που έχουν αποδοθεί εσφαλμένα στον Φρόϋντ καθώς και η ορθή απόδοση των θέσεων του βάση των βιβλίων του, των γραμμάτων του σε ομοτέχνους του και -όχι μόνο- καθώς και από ομιλίες του ίδιου.
Της Σύλιας Θεοδοσοπούλου *
Ξεκινώντας, η πρώτη φράση που θα καταρριφθεί είναι το πολύ γνωστό ρητό: «Ένα τσιγάρο είναι απλά ένα τσιγάρο». Αυτή η φράση ούτε λέχθηκε επίσημα ούτε γράφτηκε ποτέ από τον Φρόϋντ. Άλλωστε, είναι πολύ απίθανο να είχε κάνει ένα τέτοιο σχόλιο στα σοβαρά, αφού έρχεται σε αντίθεση με ένα από τα βασικά του ευρήματά. Συγκεκριμένα όπως αναφέρει ο ίδιος: «Αυτά τα μικρά πράγματα, οι λανθασμένες ενέργειες και οι τυχαίες πράξεις, δεν είναι τόσο ασήμαντα όσο είναι έτοιμοι να υποθέσουν οι άνθρωποι. Αυτές οι πράξεις έχουν πάντα ένα νόημα, το οποίο συνήθως μπορεί να ερμηνευτεί με ευκολία και βεβαιότητα από την κατάσταση στην οποία αυτές οι πράξεις συμβαίνουν….Τα πιο προσωπικά μυστικά ενός ανθρώπου κατά κανόνα προδίδονται από αυτά τα λάθη». Με άλλα λόγια: «Ένα τσιγάρο δεν είναι ποτέ απλά ένα τσιγάρο». Ωστόσο, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο, ο μεγάλος ψυχαναλυτής, να είπε κάπου αυτή την φράση ειρωνικά. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι είχε μια ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ. Τόσο ιδιαίτερη που μερικοί την χαρακτήριζαν στυφή, ξερή και τραχιά.
«Ο χρόνος που περνάς κανείς με τις γάτες δεν είναι ποτέ χαμένος». Όσο και αν αγαπά κανείς τις γάτες και επιθυμεί να τις υποστηρίξει, ο Φρόϋντ αγαπούσε περισσότερο τα σκυλιά. Είναι γνωστό ότι από την δεκαετία του 1920 συντροφεύονταν από σκυλιά τα οποία λάτρευε δείχνοντας τους στοργή και θαλπωρή. Τον ενθουσίαζαν και ήταν τόσο θερμός μαζί τους που όταν διενεργούσε ψυχαναλυτικές συνεδρίες τα σκυλιά ήταν παρόντα στο δωμάτιο. Μάλιστα, δεν συμβουλευόταν το ρολόι για την λήξη της συνεδρίας, αλλά τα σκυλιά του, τα οποία έβγαιναν από το δωμάτιο. Ακόμα, στην φίλη του Μαρία Βοναπάρτη, δισέγγονη του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Α’ της Γαλλίας, της οποίας ο πλούτος στάθηκε καταλύτης για την διαφυγή του Φρόϋντ από την ναζιστική τότε Γερμανία (1938) έγραφε: «Τα σκυλιά αγαπούν τους φίλους τους και δαγκώνουν τους εχθρούς τους, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, που είναι ανίκανοι για αγνή αγάπη…». Στα τελευταία χρόνια της ζωής του Φρόϋντ, ένα από τα αγαπημένα του βιβλία ήταν ένα παιδικό παραμύθι της Μαρία Βοναπάρτη με ήρωα ένα σκύλο που υπέφερε από καρκίνο όπως ακριβώς και ο ίδιος.
«Το μυαλό είναι σαν παγόβουνο. Επιπλέει με το ένα έβδομο του όγκου του πάνω από το νερό». Όσο και αν ακούγεται παράξενο στους/στις περισσότερους/τερες αυτό το ρητό δεν ειπώθηκε ποτέ από τον Φρόϋντ. Ο ίδιος θεωρούσε ότι δίνει παραπλανητικές πληροφορίες για το ασυνείδητο. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, με αυτή τη φράση εννοείται πως υπάρχει «υποσυνείδητο» – υπό (κάτω) από το συνειδητό. Κάτω δηλαδή από την επιφάνεια. Ο ίδιος ο Φρόϋντ όμως σιχαινόταν την λέξη υποσυνείδητο. Αντίθετα, χρησιμοποιούσε την λέξη ασυνείδητο καθώς πίστευε ακράδαντα ότι η λειτουργία του δεν είναι να μένει στην αφάνεια αλλά να έχει αρκετές φορές ενεργό ρόλο στα γεγονότα. Άλλωστε, ο πάγος είναι στερεός και αδρανής, ενώ το φροϋδικό ασυνείδητο είναι πάντα σε κίνηση. Το ασυνείδητο προσπαθεί συνεχώς να ξεσπάσει, κρατιέται διαρκώς κρυμμένο λόγω ενός είδους λογοκρισίας και βρίσκει έκφραση σε παραμορφωμένες μορφές/ πράξεις, όπως τα λάθη της γλώσσας. Είναι αλήθεια ότι ο Φρόϋντ πίστευε ότι οι περισσότερες νοητικές διεργασίες λαμβάνουν χώρα «κάτω από την επιφάνεια», αλλά το μοντέλο του παγόβουνου παραβλέπει τη δυναμική φύση του φροϋδικού ασυνείδητου.
Κλείνοντας, θα ήθελα να σας καλέσω να παρατηρήσετε τους εαυτούς σας και τα τυχαία λάθη σας. Τις απροσεξίες και τα σφάλματα στην ομιλία σας. Ακόμα και η στάση του σώματος έχει μια σημασία, οι κινήσεις και ο τόνος της φωνής. Η υγεία και οι ασθένειες μας έχουν κάτι να μας διδάξουν για τους εαυτούς μας. Ας προσπαθήσουμε να «ακούσουμε» το ασυνείδητο μας που προσπαθεί να εκφραστεί και έτσι με τον καιρό θα μπορούμε να είμαστε σε γαλήνη με τους εαυτούς μας.
Πηγές
Was Freud More of a Dog Person than a Cat Person? – Freud Museum London
The Unconscious: Frequently Asked Questions – Freud Museum London
10 Quotes Wrongly Attributed to Sigmund Freud
* Η Σύλια Θεοδοσοπούλου είναι Παιδοψυχολόγος (MSc, BSc) Πανεπιστημιακή Υπότροφος University College London (UCL)
