Η ιστορική οικία Κάμπονες της Νάξου, ένα βενετσιάνικο πυργόσπιτο του 1615 βρίσκεται μεταξύ των φετινών Ευρωπαϊκών Βραβείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς – Europa Nostra, που μόλις ανακοινώθηκαν.
Το βραβείο, στην κατηγορία «Συντήρηση και Προσαρμοστική Επανάχρηση» αποδόθηκε στην οικία Κάμπονες, δεδομένου ότι διατηρεί ως σήμερα αρχιτεκτονική, γεωργική και πολιτιστική κληρονομιά πέντε αιώνων. Η αποκατάστασή του είναι αξιοσημείωτη, καθώς για το έργο χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακές τεχνικές συνδυάζοντας την βιωσιμότητα και την βιοτεχνία με αποτέλεσμα την ένταξή του στην κοινότητα δημιουργώντας έτσι, ένα πρότυπο για την αγροτική αναγέννηση με γνώμονα την πολιτιστική κληρονομιά στην Ευρώπη.
«Kampones 1615. Το less is more στις αναστηλώσεις» λέει στο Thepresident.gr o αρχιτέκτονας Θεμιστοκλής Μπιλής, που μαζί με τη Μαρία Μαγνησαλή υλοποίησε το πρόγραμμα για το Magnisali Bilis Studio. «Σε μια εποχή οριακή για το περιβάλλον το Project Kampones 1615 εστιάζει στα θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από την αρχιτεκτονική κληρονομιά και το ρόλο της στο σήμερα. Το χαμηλού προϋπολογισμού project επικεντρώνεται στα ουσιαστικά και στις αισθήσεις. Αναδεικνύει το πνευματικό περιεχόμενο της αρχιτεκτονικής και προτείνει ένα μοντέλο χειρισμού του παρελθόντος αλλά και των προκλήσεων του μέλλοντος. Εκφράζει έναν απόλυτο σεβασμό στους οικονομικούς και στους φυσικούς πόρους και προσφέρει ένα χρήσιμο τρόπο διαχείρισης υλικών και χρήσεων όπου το λίγο μπορεί να προσφέρει πολλά και στις αναστηλώσεις.
Μέσα από το σεβασμό στους πόρους το μοντέλο επέμβασης εκφράζει ένα σεβασμό στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στην κοινωνία αναδεικνύοντας το πολιτικό περιεχόμενο της επανάχρησης των ιστορικών κατασκευών. Οι ποικίλες χρήσεις του μνημείου ως κατάλυμα, ως χώρος για τέλεση γαμήλιων τελετών, ως χώρος πολιτιστικών δράσεων ή δράσεων για παιδιά προσφέρει ένα πολύτιμο παράδειγμα όπου η τουριστική αξιοποίηση μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με τον πολιτισμό, την προστασία και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η διαδικασία της κατασκευής δεν ήταν η παραγωγή ενός αποστασιοποιημένου προϊόντος προς κατανάλωση αλλά αποτέλεσε μια δημιουργική πράξη, αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ιδιοκτητών και των αρχιτεκτόνων» καταλήγει ο κ. Μπιλής.
Όπως αναφέρθηκε, συγκεκριμένα για την οικία Κάμπονες από την Κριτική Επιτροπή των Βραβείων «Η αποκατάσταση αυτής της οικίας σε ένα κυκλαδίτικο νησί διατήρησε την αυθεντικότητα του κτηρίου χρησιμοποιώντας παραδοσιακά υλικά και τεχνικές. Μέσω παρεμβάσεων χαμηλού αντίκτυπου και παραδοσιακών μεθόδων, το έργο πέτυχε σύγχρονη άνεση, συμβάλλοντας παράλληλα στην κλιματική ανθεκτικότητα. Η οικία Κάμπονες είναι ένα μοντέλο για τη βιώσιμη προστασία της υπαίθρου στην Ευρώπη».
Σε συνεχή χρήση για πάνω από 500 χρόνια, το συγκρότημα Κάμπονες περιλαμβάνει μια κατοικία, ένα ελαιοτριβείο, γεωργικές εγκαταστάσεις και ένα σπάνιο παρεκκλήσι, που αντιπροσωπεύει τόσο τις ορθόδοξες όσο και τις καθολικές παραδόσεις. Χαρακτηρισμένο ως προστατευόμενο μνημείο το 1975 βρίσκεται σε ένα κτήμα 2.000 στρεμμάτων γεμάτο με αρχαία ελαιόδενδρα και οικόσιτα ζώα.
Η αποκατάσταση ξεκίνησε από τους ιδιοκτήτες το 2012, όταν το σπίτι του πύργου αντιμετώπισε κίνδυνο κατάρρευσης, λόγω δομικών ρηγμάτων, που προκλήθηκαν από τη διείσδυση νερού. Για πάνω από δέκα χρόνια διήρκεσαν οι εργασίες περιλαμβάνοντας τοίχους, δάπεδα, γύψινα, ξύλα και στέγη αλλά χρησιμοποιώντας για όλα, παραδοσιακά υλικά και μεθόδους. Όλες οι παρεμβάσεις εποπτεύονταν από τους αρχιτέκτονες σε συνεννόηση πάντα με τις αρμόδιες υπηρεσίες προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Οι επισκευές επεκτάθηκαν επίσης σε έπιπλα, χάλκινα σκεύη και υφάσματα αναβιώνοντας την εγχώρια κληρονομιά, παράλληλα με την αρχιτεκτονική. Σύγχρονες προσαρμογές, όπως η ηλιακή θέρμανση για το νερό, ακόμη και η προσθήκη ορισμένων υδρόβιων πτηνών έγιναν, χωρίς να μεταβάλλουν τον ιστορικό χαρακτήρα του κτηρίου.
Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα υπήρξε σημαντική για την αποκατάσταση του συγκροτήματος. Έτσι το σπίτι λειτουργεί χωρίς θέρμανση ή κλιματισμό, βασιζόμενο στην παθητική ψύξη μέσω των ισχυρών πέτρινων τοίχων του και της παραδοσιακής μόνωσης, που επιτυγχάνεται με τοπικά υλικά, όπως ο γύψος και τα φύκια. Επιπλέον τα λύματα υποβάλλονται σε καθαρισμό και επαναχρησιμοποιούνται για άρδευση ενώ όλα τα άλλα απόβλητα ανακυκλώνονται. Τέλος, βότανα και φυτά, ανθεκτικά στην ξηρασία καλλιεργούνται στον κήπο.
Αλλά και τα γεωργικά στοιχεία μετά την επισκευή τους έχουν προσαρμοστεί σήμερα για χρήση: Το ελαιοτριβείο φιλοξενεί συναυλίες μικρής κλίμακας, μαθήματα μουσικής, εκδηλώσεις γευσιγνωσίας και διάφορες συγκεντρώσεις με τις πολιτιστικές δραστηριότητες να περιλαμβάνουν εργαστήρια κεντήματος, λογοτεχνικές βραδιές και εποχιακές εκδηλώσεις των κατοίκων της περιοχής. Το παρεκκλήσι επίσης, παραμένει σε χρήση για βαπτίσεις, γάμους και ιδιωτική προσευχή.
Συνολικά φέτος τα κορυφαία βραβεία της Ευρώπης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς απονεμήθηκαν σε 30 επιτεύγματα από 24 χώρες σε όλη την ήπειρο. Οι υποψηφιότητες που είχαν υποβληθεί από οργανισμούς και άτομα ήταν 251 προερχόμενες από 41 ευρωπαϊκές χώρες.
Να σημειωθεί ότι οι νικητές των φετινών βραβείων θα τιμηθούν στην Τελετή Απονομής των Ευρωπαϊκών Βραβείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς που θα γίνει στις 13 Οκτωβρίου στο Flagey, το εμβληματικό κτήριο Art Deco στις Βρυξέλλες. Στην εκδήλωση, στην οποία θα συμμετάσχουν ο ευρωπαίος Επίτροπος Glenn Micallef και ο εκτελεστικός πρόεδρος της Europa Nostra Hermann Parzinger θα ανακοινωθούν οι νικητές των «Grand Prix», καθώς και ο νικητής του Βραβείου Κοινού / «Public Choice» Award, που θα επιλεγούν μεταξύ των φετινών νικητών και θα λάβουν 10.000 ευρώ έκαστος. (Για το Βραβείο Κοινού ειδικά μπορούν να ψηφίσουν διαδικτυακά όλοι οι ευρωπαίοι πολίτες ως τις 12 Σεπτεμβρίου.)
Η τελετή θα είναι το επίκεντρο της Συνόδου Κορυφής για την Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Κληρονομιά 2025, που θα πραγματοποιηθεί στις 12-14 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες.
