Ένα σπουδαίο κυκλαδικό ειδώλιο, εξαιρετικά σπάνιο, περιλαμβάνεται στις 29 αρχαιότητες που επεστράφησαν στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ. Ανήκε στη συλλογή της Σέλμπι Γουάιτ, έχει καταγραφεί εδώ και χρόνια, και έχει παρουσιαστεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Όπως λέει η Πέγκυ Σωτηρακοπούλου, ειδική επί των κυκλαδικών έργων, μόνο έξι ειδώλια με αυτή την παράσταση (μικρότερη γυναίκα ή κορίτσι να πατά στο κεφάλι μεγαλύτερης) έχουν σωθεί σε όλο τον κόσμο.
Στο βιβλίο της «Πρώιμη κυκλαδική γλυπτική» η Pat Getz-Preziosi περιγράφει το συγκεκριμένο ειδώλιο από τη συλλογή Γουάιτ- Λέβι. Όπως γράφει, ανήκει στον προκανονικό τύπο και είναι καλοδιατηρημένο. Το χαρακτηρίζει «ενδιαφέρον», καθώς οι δύο φιγούρες είναι φτιαγμένες, εσκεμμένα, σχεδόν ως ακριβή αντίγραφα η μια της άλλης. Υπάρχει μόνο μία διαφορά. Η μεγαλύτερη γυναίκα παριστάνεται ως έγκυος. Κάτι που πιθανώς σχετίζεται με τη γονιμότητα.
Η σπανιότητα προφανώς έχει να κάνει με τη διαδικασία δημιουργίας. Η Pat Getz-Preziosi εξηγεί πως ήταν πολύ εύκολο να σημειωθούν από λάθος κινήσεις κατάγματα, ιδιαίτερα στους αστραγάλους της μικρότερης φιγούρας. Επομένως, σπάνια επιχειρήθηκε η κατασκευή τους.
Το έργο ανήκει στην όψιμη μεταβατική περίοδο, έχει ύψος 46,4 εκατ., και θυμίζει ανάλογο ειδώλιο που υπάρχει στη συλλογή Στερν. Εκτίθεται, μάλιστα, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, ανάμεσα στα 15 που ήρθαν εδώ από τις ΗΠΑ για ένα χρόνο.
Τα κυκλαδικά ειδώλια, απόγονοι, πιθανώς, των νεολιθικών ειδωλίων στην περιοχή των Κυκλάδων, είναι στη μεγάλη πλειονότητά τους κατασκευασμένα από στιλπνό μάρμαρο, συνήθως ολόλευκο. Το ύψος τους ποικίλλει από περίπου 10 εκατοστά έως σε σχεδόν φυσικό μέγεθος, αν και τα περισσότερα δεν υπερβαίνουν το μισό μέτρο.
Υπάρχουν συγκεκριμένοι τύποι, αλλά λίγες φορές ο τεχνίτης κάνει μίξη δύο τύπων. Δημιουργούνται κατά την τρίτη και δεύτερη χιλιετία π.Χ. με επίκεντρο το Αιγαίο και ειδικά τις Κυκλάδες, ωστόσο έχουμε κάποια και στην απέναντι μικρασιατική ακτή. Ως επείσακτα τα βρίσκουμε και σε νησιά κοντινά των Κυκλάδων.
Δυστυχώς, αυτά τα έργα υψηλής ωραιότητος και αισθητικής αξίας, βρέθηκαν στο εξωτερικό υπό παράνομες συνθήκες. Λίγα είναι όσα έχουν βρεθεί εδώ σε τάφους, ή στην Κέρο- όπου πραγματοποιούνταν τελετουργίες με σπασμένα ειδώλια. Τα περισσότερα έχουν ανασκαφεί λαθραία και πουλήθηκαν, με αποτέλεσμα να κοσμούν αυτή τη στιγμή ιδιωτικά σαλόνια και όχι προθήκες μουσείων.
Η ζημιά που έχει υποστεί η Ελλάδα είναι τεράστια. Αρκεί να σημειώσουμε πως βασικά διαφεύγει στους επιστήμονες η χρήση τους κατά την αρχαιότητα, εφόσον λείπουν τα αρχαιολογικά δεδομένα από τα οποία θα μπορούσαν να βγάλουν συμπεράσματα.
Οσο για την περίπτωση να είναι ή να μην είναι αυθεντικό, η κυρία Σωτηρακοπούλου επισημαίνει ότι η σπανιότητα δεν καταδεικνύει αναγκαστικά ότι κάτι είναι κίβδηλο. Και ότι για να εκτιμηθεί πως κάτι δεν είναι αυθεντικό, απαιτείται μελέτη, έρευνα και επιχειρήματα.
Το «Κυκλαδικό» της Τουρκίας
Χθες ήταν η ημέρα της Τουρκίας να παραλάβει δώδεκα αρχαιότητες που βγήκαν λαθραία από τη χώρα, και επιστρέφουν πλέον όπως ανακοίνωσε ο γενικός πρόξενος της Τουρκίας στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων Anadolu.
“Η δυναμική της συνεργασίας δεν ενθαρρύνει μόνο τη βαθύτερη συνεργασία μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ, αλλά εμπνέει επίσης την παγκόσμια κοινότητα που καταπολεμά το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών”, δήλωσε ο Ρεϊχάν Οζγκούρ σε τελετή επαναπατρισμού. «Στέλνει ένα σαφές και ισχυρό μήνυμα σε όλους τους λαθρέμπορους, εμπόρους και συλλέκτες ότι η παράνομη αγορά, κατοχή και πώληση πολιτιστικών αντικειμένων θα έχει συνέπειες».
Ο Οζγκούρ είπε ότι το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων αποτελεί “τεράστια απειλή για την κοινή μας πολιτιστική κληρονομιά”.
Υπογραμμίζοντας τις προσπάθειες της Τουρκίας για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου πολιτιστικών αγαθών και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς των εδαφών της Ανατολίας, που φιλοξένησαν πολλούς πολιτισμούς, ο Ozgur είπε ότι 1.203 πολιτιστικά αντικείμενα επιστράφηκαν στην Τουρκία μεταξύ 2002 και 2023.
Οι βοηθοί εισαγγελείς της κομητείας της Νέας Υόρκης, Matthew Bogdanos και Lisa DelPizzo, εξέφρασαν επίσης την χαρά τους για τον επαναπατρισμό, προσθέτοντας ότι θα συνεχίσουν να συνεργάζονται στενά με την χώρα.
Ανάμεσα στα ιστορικά αντικείμενα ήταν ένα χάλκινο άγαλμα του Σεπτίμιου Σεβήρου, που χρονολογείται από το 225 μ.Χ. Το άγαλμα κλάπηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από αρχαιολογικό χώρο στην Τουρκία, και μεταφέρθηκε λαθραία στην Ελβετία από τον Robert Hecht.
Είναι επίσης το κεφάλι του θεάτρου της Πέργης , που χρονολογείται από το 290 μ.Χ., λεηλατήθηκε από την Πέργη, έναν αρχαιολογικό χώρο στην Τουρκία. Το έργο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη διεθνή αγορά τέχνης του Sotheby’s το 2000. Στη συνέχεια επανεμφανίστηκε στον οίκο Christie’s το 2012, όταν αγοράστηκε από έναν ιδιώτη που το δάνεισε στο Met. Παρέμεινε στο μουσείο μέχρι που κατασχέθηκε από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα τον Ιανουάριο.
Επιστρέφεται, ακόμα, η καθιστή γυναικεία φιγούρα από το Çatalhöyük, η οποία χρονολογείται μεταξύ 6000 και 5000 π.Χ. Αφού βγήκε λαθραία από την Τουρκία, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην αγορά στο Λονδίνο στην γκαλερί Rabi, όπου αγοράστηκε από τον Shelby White το 1985. Παρέμεινε στην κατοχή της μέχρι που κατασχέθηκε από το Γραφείο το 2023.
Τέλος, η Τουρκία παίρνει ένα έργο γνωστό ως Stargazer και πρόκειται για ειδώλιο τύπου κυκλαδικού, από το Κιλιά Τεπέ. Δεν έχει γίνει γνωστό αν πρόκειται για το ίδιο εκείνο το οποίο δεν της επέστρεψε εφετείο των ΗΠΑ πριν από λίγες ημέρες, ή αν είναι άλλο. Το πιθανότερο είναι το δεύτερο, καθώς το μάρμαρο του συγκεκριμένου είναι σχεδόν διάφανο, διαφορετικό δηλαδή από το πανάκριβο ειδώλιο για το οποίο υπήρξε δικαστική διαμάχη.
