Πριν λίγες ημέρες, αστυνομικοί επέβαλαν πρόστιμο 300 ευρώ σε εξηντάχρονο άστεγο επειδή δεν φορούσε μάσκα. Θα πει κάποιος ότι ο νόμος είναι νόμος. Ο νόμος, όμως, δεν είναι κάτι τόσο απλό ώστε να τον ορίσεις με αυτήν την ταυτολογία και να ξεμπερδέψεις. Ο νόμος έχει ηθικό υπόβαθρο, ωφελιμιστικούς σκοπούς, συνέπειες στην ζωή των ανθρώπων. Τι περίμεναν οι αστυνομικοί επιβάλλοντας αυτό το πρόστιμο που ποτέ δεν θα εισπραχθεί και είναι επομένως μια άνευ σημασίας κύρωση για τον παραβάτη; Θα μπορούσαν να κάνουν μια σύσταση, πιο πολύ τόπο θα έπιανε.
Πήραν, όμως, ποτέ οδηγίες και κατευθύνσεις, ώστε να ελέγχουν την εφαρμογή των μέτρων και να επιβάλλουν κυρώσεις με τρόπο που αυτά να είναι πράγματι αποτελεσματικά και να εφαρμόζονται δίκαια;
Του Αντύπα Καρίπογλου
Στις πρώτες μέρες ακόμη της πανδημίας, κάποιοι είπαμε ότι τα μέτρα περιορισμού ελευθεριών και δικαιωμάτων και επιβολής κοινωνικής συμπεριφοράς, που ήταν βέβαιο ότι θα έπρεπε να ληφθούν, δεν είναι απλό πράγμα. Δεν είναι μια μηχανική διαδικασία «οι γιατροί είπαν να αποφεύγουμε τον συνωστισμό, άρα βαράμε όποιον πλησιάζει άνθρωπο». Οι περιορισμοί, ο εξαναγκασμός, οι ποινές, οι κυρώσεις είναι πράγματα περίπλοκα. Έχουν, όπως είπα, ηθική διάσταση, απαιτούν τεχνικές, έχουν σκοπιμότητα, αλλάζουν τις ζωές των ανθρώπων. Ανάμεσα στον γιατρό που υποδεικνύει την βέλτιστη ιατρική πρακτική και τον αστυνόμο που επιβάλλει συμπεριφορές, έπρεπε να παρεμβληθεί ο συνταγματολόγος, ο ποινικολόγος, ο ψυχολόγος, ο συμπεριφοριστής, ο κοινωνικός επιστήμονας και μετά να ληφθεί η πολιτική απόφαση που θα γινόταν νόμος, εντολή στον αστυνόμο. Έπρεπε να μετρηθούν οι συνέπειες των μέτρων στις ελευθερίες μας και στην συμπεριφορά μας. Ιδίως όταν πρόκειται για έκτακτα μέτρα, των οποίων ο μόνος σκοπός είναι η επιβολή μιας ομοιόμορφης συμπεριφοράς σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, αλλιώς δεν έχουν νόημα. Όχι μόνο οι αστυνομικοί δεν πήραν οδηγίες εφαρμογής τους, αλλά εξ αρχής τα μέτρα ήταν ανερμάτιστα. Προσοχή: δεν λέω λάθος. Άλλωστε την κατ’ αρχήν συνταγματικότητα και νομιμότητα των περιορισμών ήμουν από τους πρώτους που την υπερασπίστηκαν και αυτό ήταν το μόνο που μπορούσα να πω, νομικός είμαι. Για την αναγκαιότητα άλλοι αποφάνθηκαν, με επιστημονική γνώση που οι υπόλοιποι δεν μπορούμε εύκολα να κρίνουμε. Τα επιστημονικά πορίσματα, άλλωστε, δεν είναι γνώμες, να έχει ο καθένας δυο-τρεις. Λέω: ανερμάτιστα. Οι ίδιοι οι αποφασίζοντες δεν ασχολήθηκαν με τίποτα άλλο παρά με την άμεση και χωρίς μελέτη λήψη τους και τίποτα δεν έκαναν για να μεγιστοποιήσουν την απόδοσή τους. Ούτε ακόμη το απλούστερο, να δώσουν οι ίδιοι το παράδειγμα – είναι ατέλειωτη η σειρά προκλητικών παραβάσεων από αυτούς που τα αποφάσισαν, παραβάσεων που έμειναν και μένουν χωρίς συνέπειες. Δεν έκαναν τίποτα καν για να τα αποσαφηνίσουν, παρά μόνο πρόχειρες δηλώσεις, όποτε εμφανιζόταν – δηλαδή συνέχεια – δυσλειτουργίες και αντιφάσεις.
Στην πρώτη φάση τα μέτρα λειτούργησαν. Κατά έναν ανόητο τρόπο, χωρίς καμιά μελέτη, κανέναν απολογισμό, θεωρήθηκε ότι λειτούργησαν επειδή η εξουσία φέρθηκε σαν παιδονόμος, άλλες φορές προτρέποντας τους πολίτες να τα εφαρμόσουν για το καλό τους, άλλες κουνώντας το δάχτυλο και απειλώντας. Δεν πήγε το μυαλό τους ότι μπορεί να ήταν υπευθυνότητα, φόβος, λογική, ότι η συμμετοχή τους στην επιτυχία ήταν μικρότερη απ’ όσο νόμιζαν, ότι δεν τα έκαναν όλα καλά.
Και φτάσαμε στην δεύτερη φάση, στην οποία αποδείχθηκαν οι προηγούμενες φράσεις. Αν και υπήρχε ο χρόνος να αξιοποιηθεί η εμπειρία της πρώτης φάσης, αν και υπήρχαν διαφορετικές ανάγκες και στόχοι – το δεύτερο λοκντάουν έχει πολλές διαφορές από το πρώτο –, απλώς επαναλήφθηκαν τα ίδια μέτρα κι αυξήθηκαν τα πρόστιμα (χωρίς καν ποτέ να λεχθεί ότι η παράβαση των μέτρων είναι πρωτίστως ποινικό αδίκημα και μάλιστα βαρύ, ο κόσμος δεν καταλαβαίνει γιατί κάποιοι συλλαμβάνονται και κάποιοι δεν δέχονται ούτε συστάσεις για την ίδια συμπεριφορά). Και φτάσαμε σε ακραία γελοίες, αλλά και ακραία επικίνδυνες καταστάσεις. Στην επέτειο του Πολυτεχνείου επιβλήθηκε εντελώς παράνομα πρόστιμο σε μια γυναίκα που άφησε ένα λουλούδι στην πύλη, 100 μ. από την δουλειά της κι ενώ είχε στείλει μήνυμα. Από πού απαγορεύεται να το κάνεις αυτό; Στην πρώτη φάση είχαν απαγορευτεί οι θρησκευτικές τελετές, αλλά είχε επιτραπεί η «ατομική λατρεία». Όταν ρωτήθηκε ο κ. Πέτσας πώς θα εφαρμοστεί αυτό, αφού δεν υπήρχε εξαίρεση στις μετακινήσεις γι’ αυτόν τον σκοπό, είχε πει ότι μπορεί να γίνεται επ’ ευκαιρία μιας άλλης, προβλεπόμενης μετακίνησης. Πας βόλτα, ανάβεις κι ένα κεράκι. Πριν λίγες μέρες, απαγορεύθηκε η κυκλοφορία μετά τις 9 το βράδυ, αλλά επιτράπηκε η λειτουργία take away. Όταν ρωτήθηκε ο κ. Χαρδαλιάς πώς θα εφαρμοστεί αυτό, αφού δεν επιτρέπεται η μετακίνηση γι’ αυτόν τον λόγο, είπε το ίδιο. Βγάζεις βόλτα τον σκύλο, παίρνεις κι ένα πακέτο φαγητό. Με ποια λογική, λοιπόν, δεν μπορεί ένας πολίτης να βγει νομίμως για βόλτα και να αφήσει κι ένα λουλούδι όπου θέλει, στον τάφο των δικών του ή στο Πολυτεχνείο; Με καμιά απολύτως. Για την γυναίκα αυτή, αυτό ήταν το «κεράκι» που ήθελε ν’ ανάψει, λογαριασμό θα δώσει; Αλλά τα επιφορτισμένα με την εφαρμογή των μέτρων όργανα, το αγνοούσαν. Και ντοπαρισμένα προφανώς από την ρητορεία και τα μεγάλα λόγια των προηγούμενων ημερών, χωρίς φυσικά να έχουν πάρει ποτέ οδηγίες, χωρίς καν να έχουν καταλάβει ποια ακριβώς είναι τα μέτρα, της επέβαλαν πρόστιμο 300 ευρώ, την ίδια ώρα που παραδίπλα εξελίσσονταν ανενόχλητα απαγορευμένες πορείες και συναθροίσεις εκατοντάδων ανθρώπων. Κι αν αυτό ήταν απλώς υπερβάλλων ζήλος που αντιμετωπίστηκε με την άμεση ακύρωση του προστίμου, αφήνοντας με την χαρά τους διάφορους αγράμματους και ανεγκέφαλους που οι πανηγυρισμοί τους για την πάταξη του φοβερού αυτού εγκλήματος είχαν φτάσει μέχρι την στοχοποίηση της γυναίκας, άλλες περιπτώσεις δεν ήταν τόσο απλές. Ενώ καμιά απαγόρευση δεν είχε επιβληθεί μέχρι το απόγευμα του Σαββάτου, οπότε και δημοσιεύθηκε η απόφαση του Αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ., πολίτες διώχθηκαν ποινικά ή κλήθηκαν να δώσουν εξηγήσεις σε προανάκριση και κάποιοι κρατήθηκαν, γιατί παρέβησαν δηλώσεις του υπουργού στην τηλεόραση – περί αυτού πρόκειται. Δεν ήταν υπερβάλλων ζήλος, ήταν σοβαρά ποινικά αδικήματα από πλευράς εισαγγελέων και αστυνομίας, ήταν κατάχρηση εξουσίας και παράνομη κατακράτηση. Ήταν πράξεις αδιανόητες σε μια Δημοκρατία. Για να καταλήξουμε μετά από όλα αυτά, να ακούμε τον υπουργό να λέει απίθανα πράγματα, όπως ότι με ευθύνη του επέτρεψε παράνομες εκδηλώσεις, τις οποίες περηφανευόταν ότι ο ίδιος, αν και εντελώς αναρμόδιος, είχε καταστήσει παράνομες. Ότι δεν απαγόρευσε τις πολιτικές εκδηλώσεις, όπως αυθαίρετα ονόμασε κάποιες από τις συναθροίσεις, αλλά μόνο τις πορείες, όπως, επίσης αυθαίρετα, ονόμασε κάποιες άλλες. Τρικυμία εν κρανίω. Ήταν ο ίδιος που, χειροκροτούμενος από έγκαυλους «υπερασπιστές» του νόμου και της τάξης, πριν ακόμη απαγορευθούν έλεγε ότι απαγορεύονται, με ύφος «θα σας κόψω τα πόδια αν πάτε». Τελικά πυροβόλησε το δικό του.
Κι ο πολίτης βλέπει πράγματα που δεν μπορεί να κατανοήσει. Υπουργούς να φιλιούνται με ιερείς και την ίδια ώρα δεκαπεντάχρονα να συλλαμβάνονται με άσκηση βίας γιατί δεν φορούσαν μάσκα. Βουλευτές να διαδηλώνουν ανενόχλητοι γράφοντας στα παλιά τους τα παπούτσια την απαγόρευση και μετά από λίγο διάλυση άλλης πορείας με χημικά και ξύλο (που εμφανώς υπερέβαινε το αναγκαίο μέτρο). Εισαγγελείς και αστυνομικούς να κρατούν πολίτες που δεν παρέβησαν κανέναν νόμο, παρά μόνο τις μεγαλοστομίες του υπουργού κι άλλους αστυνομικούς να εύχονται «χρόνια πολλά» (!) κατ’ εντολήν του ίδιου υπουργού σε πολιτικούς που κατάμουτρα τους αρνούνταν συμμόρφωση στον νόμο.
Ας μην εκπλήσσονται, λοιπόν, που τα μέτρα εφαρμόζονται κουτσά στραβά, ας μην ψάχνουν κάπου να ρίξουν την ευθύνη, στους νέους που διασκεδάζουν, στους ψεκασμένους, στους ανεύθυνους εγωιστές, σ’ όποιον βρουν πρόχειρο. Όχι ότι δεν φταίνε κι αυτοί. Όλοι μας φταίμε, άλλος λίγο, άλλος πολύ. Αλλά όταν ηγείσαι, πρώτα κοιτάς σε τι φταις εσύ και μετά ζητάς λογαριασμό από μας που σου αναθέσαμε, με το αζημίωτο, την ευθύνη. Χρειάζεται σαφήνεια, παράδειγμα, συνέπεια από σένα. Όταν είσαι ακριβός στα πίτουρα και φθηνός στ΄ αλεύρι, μην περιμένεις να πάει καλά η επιχείρηση.
