Για τη σχέση της με τον Όμηρο, για τον δεσμό που ενώνει τον Πάτροκλο και τον Αχιλλέα, όπως και για τον φεμινισμό της Κίρκης μιλάει η Αμερικανίδα συγγραφέας Madeline Miller, που συνάντησε το ελληνικό κοινό χθες σε κεντρικό βιβλιοπωλείο της Αθήνας, σε μια συνομιλία με τη δημοσιογράφο Αναστασία Καμβύση. Τα μυθιστορήματα της Μίλλερ «Κίρκη» (μετάφραση Μαρία-Κλειώ Παπαμιχαήλ) και «Το τραγούδι του Αχιλλέα» (μετάφραση Αναστασία Καλλιοντζή) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Διόπτρα» και έχουν κάνει υψηλές πωλήσεις στις ΗΠΑ, ενώ η «Κίρκη» έφτασε στο νούμερο 6 των μπεστ σέλερ των «Sunday Times», βρέθηκε υποψήφια για το βραβείο The Women’s Prize for Fiction 2019 και ετοιμάζεται να γίνει τηλεοπτική σειρά. Η συγγραφέας γεννήθηκε το 1978, μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη και τη Φιλαδέλφεια και πήρε πτυχίο και μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Πανεπιστήμιο Μπράουν στα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά, τα οποία και διδάσκει. Έχει επίσης έχει σπουδάσει στη Σχολή Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Γέιλ, με ειδικότητα στην προσαρμογή και τη μεταφορά κλασικών μύθων στη σημερινή εποχή.
Ακολουθεί η συνέντευξη της Madeline Miller στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
ΕΡ: Ενώ η «Ιλιάδα» είναι κατά παράδοση το έπος της νιότης και του πολέμου, στο μυθιστόρημά σας «Το τραγούδι του Αχιλλέα» ακούμε πρωτίστως ένα μήνυμα έρωτα και αγάπης. Τι σημαίνει μια τέτοια ανατροπή του Ομήρου;
ΑΠ: Η «Ιλιάδα» είναι μια επική ιστορία, ειπωμένη με τον παραδοσιακό επικό τρόπο και γραμμένη με το παραδοσιακό επικό μέτρο (τον δακτυλικό εξάμετρο), καλύπτοντας όλη την επική θεματολογία: πoλεμικές συγκρούσεις και διεκδικήσεις, θεϊκές παρεμβάσεις, βασιλικές διαμάχες και βεντέτες, εκδικήσεις και αντεκδικήσεις. Εκείνο που θέλησα ήταν να πιάσω αυτή την ιστορία και να την κοιτάξω στο πλαίσιο μιας λυρικής προοπτικής, επικεντρώνοντας την προσοχή μου στο θέμα της αγάπης. Ο μυθιστορηματικός μου Πάτροκλος δεν ανήκει στον επικό κόσμο με τον τρόπο που ανήκει ο Αχιλλέας. Μπαίνει στον πόλεμο, δίνει τις μάχες του και εμπλέκεται στις πολεμικές προφητείες εξαιτίας της αγάπης του για τον Αχιλλέα. Έτσι, ενώ η βάση για την ιστορία μου είναι εμπνευσμένη από το ομηρικό κείμενο, τα υλικά για τον συγκινησιακό μηχανισμό και την ευαισθησία της, τα αντλώ από άλλους αρχαίους Έλληνες ποιητές και κυρίως από τη Σαπφώ.
ΕΡ: Ο έρωτας και η αγάπη, παρόλα αυτά, μεταξύ του Αχιλλέα και του Πάτροκλου δεν τους κάνουν λιγότερο ήρωες. Είναι γενναίοι άντρες και σπουδαίοι πολεμιστές. Έτσι επανέρχεστε κατά κάποιον τρόπο στο πνεύμα του Ομήρου;
ΑΠ: Συμφωνώ απολύτως ως προς το ότι η αγάπη δεν κάνει τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο λιγότερο ηρωικούς. Εκείνο που πιστεύω στην πραγματικότητα είναι πως το να διατηρηθεί το βάρος μιας προσωπικής σχέσης μέσα στη διαπροσωπική βαναυσότητα την οποία προϋποθέτει και προς την οποία οδηγεί ο πόλεμος αποτελεί θεμελιώδη όρο -έναν μοναδικό τρόπο- προκειμένου να διεκδικήσουμε και να διασώσουμε την ανθρωπιά μας. Αυτό, ξέρετε, είναι κάτι το οποίο κάνει κι ο Οδυσσέας – η Πηνελόπη είναι το άστρο που φωτίζει την πορεία του σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Και οπωσδήποτε το βάρος της προσωπικής σχέσης, της προσωπικής ευαισθησίας, καθιστά κάποια στιγμή ικανό τον Αχιλλέα να απαλλαγεί από την περίφημη οργή του στην «Ιλιάδα». Μιλώ για τη στιγμή κατά την οποία ο Αχιλλέας βρίσκει κοινό έδαφος, ανακαλύπτει ένα κοινό σημείο αναφοράς με τον ορκισμένο εχθρό του, τον βασιλιά της Τροίας, τον Πρίαμο. Είναι η στιγμή που βλέποντάς τον αναγνωρίζει φαντασιακά στο πρόσωπό του τον δικό του πατέρα. Οπότε, ναι, το να βάλω την αγάπη στο κέντρο της εστίασής μου εναρμονίζεται απολύτως με το ομηρικό πνεύμα, ακόμα κι αν ο Όμηρος δεν μιλάει ρητά γι’ αυτήν.
ΕΡ: Με το μυθιστόρημά σας «Κίρκη» προχωρείτε σε μιαν άλλη ανατροπή. Η Κίρκη είναι εδώ όχι μια σκοτεινή μάγισσα, όπως στον Όμηρο, αλλά μια γυναίκα με δύναμη που ξεπερνάει κατά πολύ τη μαγεία, όπως και την εικόνα που έχουν γενικότερα οι αρχαίοι Έλληνες για το γυναικείο φύλο. Θα λέγαμε εντέλει φεμινίστρια την Κίρκη σας, κι αν ναι, τι ακριβώς σημαίνει μια τέτοια αναπροσαρμογή;
ΑΠ: Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας φεμινίστρια. Πώς αλλιώς να ονομάσω το γεγονός ότι μια γυναίκα αναλαμβάνει τον κυρίαρχο ρόλο σε μια επική ιστορία, σε ένα λογοτεχνικό είδος που πατροπαράδοτα ασχολείται μόνο με το ανδρικό φύλο; Η Κίρκη υιοθετεί αίφνης τους σκοπούς αυτού του είδους, γνωρίζει τους θριάμβους και υφίσταται τις απώλειες που γνωρίζουν και υφίστανται οι άνδρες, προκαλεί το χάος με πράγματα που μόνο οι άνδρες έχουν το δικαίωμα να κάνουν. Ο όρος «φεμινισμός» δεν υπήρχε στην αρχαιότητα, αλλά η Κίρκη παλεύει σκληρά για τη φεμινιστική υπόθεση, ψάχνοντας ένα κομμάτι για τον εαυτό της και οριοθετώντας μιαν αυστηρά προσωπική περιοχή, πέρα από τους επιβεβλημένους κοινωνικούς ρόλους. Η Κίρκη καταδυναστεύεται από όλους τους περιορισμούς που καταδίωκαν επί πολλούς αιώνες τις γυναίκες: από την περιθωριοποίηση, από την αγνόηση, από τις επιθέσεις και από την κακομεταχείριση, από τη συστηματική υποτίμηση. Υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει όσα όχι μόνο περιορίζουν αλλά και συμπιέζουν τη ζωή της, η Κίρκη έχει τη δυνατότητα είτε να αφεθεί είτε να πολεμήσει. Και η τελική της επιλογή είναι να πολεμήσει.
ΕΡ: Και με τα δύο βιβλία σας δείχνετε πως το αρχαίο μπορεί να γίνει σύγχρονο με σεβασμό στο γράμμα του, αλλά και με αξιοποίηση του μυθολογικού και του υπερφυσικού στοιχείου που λειτουργεί στον Όμηρο. Πώς ακριβώς δουλεύετε προς μια τέτοια κατεύθυνση;
ΑΠ: Σκέφτομαι πως το να εξετάσουμε και να θεωρήσουμε τα πράγματα μέσα από το φίλτρο του έπους και της λογοτεχνικής φαντασίας, μας επιτρέπει να τα δούμε καθαρότερα και να αγγίξουμε τον πυρήνα της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο αγώνας της Κίρκης να ποδηγετήσει τις μαγικές της ικανότητες δεν είναι άλλος από τον αγώνα που δίνει ο καλλιτέχνης για να ελέγξει και να πειθαρχήσει το έργο του. Ο πόθος της για τη δημιουργία επαφής και την απόκτηση οικείου χώρου, η επιθυμία της να διαμορφώσει τη δική της φωνή και να βασιστεί στη δική τη δύναμη αντιπροσωπεύουν προαιώνια θέματα και ερωτήματα. Ένα προαιώνιο αίσθημα αντιπροσωπεύει και η αγωνία της Κίρκης για την τύχη του γιου της που απειλείται από μιαν οργισμένη εξωτερική εξουσία, την εξουσία της Αθηνάς. Πολλοί γονείς νιώθουν ευάλωτοι με τα παιδιά που έχουν μόλις φέρει στον κόσμο και η οργισμένη Αθηνά είναι μια μεταφορά γι’ αυτό. Κι ο ίδιος ο Όμηρος, άλλωστε, δεν διαφέρει. Στην καρδιά του ο Οδυσσέας ξετυλίγει την ιστορία ενός ταλαιπωρημένου και εξαντλημένου ανθρώπου ο οποίος θέλει απεγνωσμένα να επιστρέψει στο σπίτι και την οικογένειά του. Τα τέρατα που κυνηγούν τον Οδυσσέα, αλλά και τους Μνηστήρες, απηχούν τους τρόμους και τις δοκιμασίες που βασανίζουν επί αιώνες τους βετεράνους ενόσω προσπαθούν να γυρίσουν στον τόπο τους.
ΕΡ: Παραμένουν οι αρχαιοελληνικές και οι λατινικές λογοτεχνικές πηγές μια αφετηρία δημιουργικής έμπνευσης για τους σύγχρονους συγγραφείς κι αν ναι, για ποιον ακριβώς λόγο;
ΑΠ: Πηγές σαν κι αυτές σχηματίζουν την κοιτίδα για έναν άπειρο αριθμό λογοτεχνικών έργων και πολιτισμικών αναφορών. Οι περισσότεροι έχουμε μεγαλώσει στη σκιά τους κι αυτό μας επιτρέπει να είμαστε πολύ εξοικειωμένοι με το περιεχόμενό τους, σαν να διατηρούμε ένα είδος προσωπικής σχέσης μαζί τους. Είναι επόμενο, λοιπόν, όταν θέλουμε να αναχθούμε στις πηγές, να δοκιμάσουμε να τις επεκτείνουμε και να τις εξελίξουμε, να τις αναμορφώσουμε. Είναι εκπληκτικό το γεγονός πως τρεις χιλιάδες χρόνια μετά, μπορούμε ακόμη να ανοίξουμε διάλογο με τον Όμηρο.
