Η θέση της γυναίκας επί σκηνής εδώ κι 80 χρόνια

Καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας στο Μεσοπόλεμο είναι το «Γαμήλιο εμβατήριο» του Άγγελου Τερζάκη. Μία χήρα μεγαλώνει τέσσερις κόρες σε μία επαρχιακή κωμόπολη, ενώ ο γιος και προστάτης της οικογένειας ζει στην Αθήνα και επιστρέφει μόνο για να εκποιήσει τα απομεινάρια της οικογενειακής περιουσίας. Οι κόρες είναι εγκλωβισμένες στους κοινωνικούς κανόνες και στο ασφυκτικό πλαίσιο της πατριαρχίας, δείχνουν ανήμπορες να αντισταθούν στην εξουσία του αδελφού – προστάτη, εκτός από μία, η οποία τολμά τη δική της επανάσταση. Το «Γαμήλιο εμβατήριο» παρουσιάζεται στην Αθήνα το 1938 από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη, σε μία δυναμική περίοδο για το κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών.

Ογδόντα-ένα χρόνια μετά από αυτή την παράσταση, η ομάδα anima προσεγγίζει και πάλι αυτό το εμβληματικό θεατρικό κείμενο.

Τι έχει αλλάξει από τότε στην ελληνική κοινωνία και πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει σήμερα το «Γαμήλιο εμβατήριο», ρωτούμε την σκηνοθέτιδα της παράστασης, Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη.

«Προφανώς και έχουν αλλάξει πράγματα τόσο κοινωνικά όσο και στην εξέλιξη των δικαιωμάτων της γυναίκας: η οποία ύστερα από πολλούς αγώνες έχει κατακτήσει την ισότητα και τη ίση μεταχείριση σε πολλούς τομείς. Ωστόσο στην ουσία της αποδοχής των επιθυμιών και των απόψεων της, τα πράγματα ακόμα χωλαίνουν», απαντά, και προσθέτει: «Η γυναίκα εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως το αδύναμο φύλο και για αυτό ασκείται σε πολλές περιπτώσεις βία απέναντί της. Επίσης υπάρχει ακόμα βαθιά ριζωμένη στην ελληνική κοινωνία μια θρησκευτική αντίληψη αντιμετώπισης της θέσης της γυναίκας και αυτό δυσχεραίνει περισσότερο την κατάσταση.»

Η σκηνοθέτιδα επιλέγει να αναθέσει την ερμηνεία όλων των ανδρικών ρόλων του έργου σε έναν ηθοποιό, τον Κωνσταντίνο Κάππα, μία επιλογή με προφανή συμβολισμό. Έναν από τους γυναικείους ρόλους ερμηνεύει η Κατερίνα Μπιλάλη, την οποία ρωτούμε με ποιο τρόπο το κείμενο του Άγγελου Τερζάκη αναφέρεται στη σημερινή γυναίκα. 

«Με μια πρώτη επιφανειακή ανάγνωση θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς ότι γιατί θα πρέπει ένα κείμενο γραμμένο το 1930, που μιλάει για τέσσερις γυναίκες εγκλωβισμένες από τις κοινωνικές προκαταλήψεις της εποχής και μαραζωμένες εξ αιτίας της αντρικής απουσίας ή της σεξιστικής ψυχοσωματικής βίας, θα μπορούσε να αφορά τη σύγχρονη γυναίκα. Η απάντηση έρχεται δυστυχώς από την ειδησιογραφία, όπου ακούμε την τραγική κατάληξη γυναικών υποκινούμενη από συντηρητικές κοινωνικές αντιλήψεις και έμφυλα στερεότυπα. Πρόσφατα ακούσαμε το βιασμό και τη γυναικοκτονία της Ελένης από τη Ρόδο, της Αγγελικής από την Κέρκυρα. Όπως αναφέρει η επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα, Μαρία Λιάπη, τα εγκλήματα αυτά έχουν κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα αλλά και τις επιλογές των γυναικών. Είναι ανατριχιαστικές οι ομοιότητες των κυριάρχων αντροκρατούμενων αξιακών συστημάτων της κοινωνίας πριν 90 χρόνια και της σημερινής. Γι’ αυτό το λόγο κάθε ευαισθητοποιημένος θεατής συγκινείται βαθύτατα από τα αδιέξοξα των δραματικών προσώπων του Τερζάκη», επισημαίνει η κυρία Κατερίνα Μπιλάλη.

Στο δελτίο Τύπου της παράστασης αναφέρεται ότι «η ματιά με την οποία η ομάδα anima προσεγγίζει τα κείμενα έχει αφετηρία και στόχο να φωτίσει τη γυναικεία πλευρά-θέση μέσα στα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα και να διερευνήσει τις έμφυλες ταυτότητες». Μήπως αυτή η θέση ενέχει τον κίνδυνο διολίσθησης σε μία αντιπαραγωγική αντιπαράθεση με το ανδρικό κοινό, ρωτούμε την κυρία Μοσχοχωρίτη.

«Το αντίθετο», λέει κατηγορηματικά η κυρία Μοσχοχωρίτη, προσθέτοντας: «Μέσα από την προσέγγιση της γυναικείας πλευράς προσπαθούμε να έρθουμε σε επαφή και να συνομιλήσουμε με το αντρικό φύλο, ισότιμα και δημιουργικά ώστε να κατανοήσουμε το διαφορετικό τρόπο λειτουργίας των δυο ‘εγκεφάλων’, είτε αυτός έχει να κάνει με κοινωνικά διαμορφωμένες συμπεριφορές, είτε έμφυτες, μόνο και μόνο για να δημιουργήσουμε μαζί ωραία πράγματα. Νομίζω ότι αν στην Ελλάδα, βρεθεί μια καλή συνεργασία μεταξύ άντρα και γυναίκας, η εξέλιξη σε όλους τους τομείς θα είναι εντυπωσιακή. Η παράσταση κινείται στην σφαίρα της συμφιλίωσης».

Η ομάδα anima αρέσκεται στον πειραματισμό ως προς τη φόρμα της θεατρικής παράστασης και γι αυτό ρωτούμε την κυρία Μπιλάλη πως προσεγγίζεται η υποκριτική, όταν ο ηθοποιός έχει στα χέρια του ένα κλασικό κείμενο, όπως αυτό του Άγγελου Τερζάκη. 

«Ο πειραματισμός αφορά την ομάδα μας και γι αυτό το λόγο οι πρόβες μας είναι πολύμηνες. Πρώτη φορά καταπιαστήκαμε μ’ ένα κείμενο τόσο ρεαλιστικό και ο στόχος μας ήταν από την αρχή να ακολουθήσουμε μία υποκριτική προσέγγιση κόντρα στην αμιγώς ρεαλιστική πρόθεση του κειμένου αλλά και με μια σύμπνοια προς αυτήν. Πρακτικά αυτό συνέβη με αυτοσχεδιασμούς κατά τους οποίους βρέθηκαν στοιχεία των ρόλων σε στιγμές τους έξω από την κειμενική δράση. Μόνο με σωματική δράση, οι στιγμές αυτές προστέθηκαν στην παράστασή μας εξυπηρετώντας τη χρονική και νοηματική συμπύκνωση, τη βαθύτερη κατανόηση των προθέσεων των δραματικών προσώπων και τη συναισθηματική φόρτιση του θεατή, η οποία δεν έρχεται μέσα από μελοδραματισμούς αλλά από την ίδια την κατάσταση», απαντά η κυρία Μπιλάλη.