*της Roula Khalaf
Για πολλά χρόνια απαγόρευα στον εαυτό μου να διαβάζει μη λογοτεχνικά βιβλία στις διακοπές μου στη Μεσόγειο. Βυθιζόμουν πάντα σε μυθιστορήματα που συσσωρεύονταν δίπλα στο κρεβάτι μου όλο τον χρόνο περιμένοντας να διαβαστούν. Αλλά αυτό το καλοκαίρι ήταν διαφορετικό: πήρα μαζί μου το βιβλίο «The Lies That Bind», ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για την ταυτότητα. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες με μαγνήτισε. Το βιβλίο του Κουάμε Αντονι Απια μου υπενθύμισε ότι όταν μιλάμε για ταυτότητα, περιοριζόμαστε συχνά τόσο από μύθους όσο και από πολιτισμικές πραγματικότητες.
Αμφισβητώντας τις κυρίαρχες έννοιες της εθνότητας, του δόγματος και της τάξης, ο συγγραφέας, που είναι καθηγητής Φιλοσοφίας και Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, υποστηρίζει ότι πολλά από όσα πιστεύουμε για την ταυτότητα είναι λάθος.
Μέχρι πρόσφατα, δεν είχα κανένα θέμα με την ταυτότητα. Είμαι ένα μίγμα πολιτισμικής κληρονομιάς και επαγγελματικών εμπειριών που με κάνει πολίτη του κόσμου. Οσο προχωρούσε η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος αναμίγνυε εμπειρίες και κουλτούρες, δεν με ένοιαζε το πού ανήκα ή ακόμη και αν έπρεπε να ανήκω κάπου.
Εκεί που αντιμετώπισα πρόβλημα ήταν όταν προσπάθησα να μεταδώσω την ίδια φιλοσοφία στα παιδιά μου σε μια τοξική εποχή όπου κυριαρχεί η πολιτική της ταυτότητας. Από τη Βαρσοβία μέχρι τη Ρώμη, το Λονδίνο και την Ουάσινγκτον, όλες οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συζητήσεις είναι χρωματισμένες από την ταυτότητα. Αν κάποτε θεωρούσαμε ότι οι διαφορές στην καταγωγή και την κουλτούρα εμπνέουν μια πολυπολιτιστική ταυτότητα, σήμερα τις θεωρούμε αιτίες αγεφύρωτων διαφορών. Αν κάποτε θεωρούσαμε ότι η μετανάστευση εμπλουτίζει τις δυτικές κοινωνίες, σήμερα τη θεωρούμε πηγή δυσφορίας και αναταραχής.
Από τότε που η Βρετανία αποφάσισε να εγκαταλείψει την ΕΕ, είμαι αναγκασμένη να θεωρώ τον εαυτό μου μετανάστη, κάτι που δεν αποτελούσε ποτέ ως τότε κυρίαρχο στοιχείο της ταυτότητάς μου. Κι έτσι ανησυχώ λιγάκι όταν ακούω τον μικρό μου γιο να τραγουδάει τη Μασσαλιώτιδα, αφού αυτό μαθαίνει στο γαλλικό του σχολείο στο Λονδίνο. Κάποτε το έβρισκα διασκεδαστικό. Τώρα σπεύδω να του πω ότι οι μόνοι εθνικοί ύμνοι που χρειάζεται να θυμάται είναι της Βρετανίας (της χώρας που με υιοθέτησε) και του Λιβάνου (όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα).
Όπως πολλοί άλλοι μετανάστες στην Ευρώπη, έφτασα στο Ηνωμένο Βασίλειο ως νεαρή ενήλικας, με αρκετή αυτοπεποίθηση και ένα αίσθημα ασφάλειας που μου επέτρεψαν να χτίσω την ταυτότητά μου. Δεν είναι το ίδιο για τα παιδιά μου. Όταν δεν είναι πλήρως ενσωματωμένα στην κουλτούρα που τα υποδέχεται, τα παιδιά των μεταναστών έχουν μια πιο σύνθετη σχέση με την ταυτότητα. Τα διάφορα στοιχεία ταυτότητας που κληρονομούν και αναπτύσσουν μερικές φορές συνυπάρχουν, αλλά συχνά μπορεί να συγκρουστούν.
Το βιβλίο «The Lies That Bind» δεν επιχειρεί να αρνηθεί τον κεντρικό ρόλο του ζητήματος της ταυτότητας: ο συγγραφέας είναι άλλωστε παιδί γκανέζου πατέρα και βρετανίδας μητέρας. Το βασικό του επιχείρημα είναι ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε την ταυτότητα έχει διαμορφωθεί από τη σκέψη του 19ου αιώνα και θα έπρεπε να υποβληθεί σε μια δοκιμασία του 21ου αιώνα.
Πολλές από τις πεποιθήσεις μας, σημειώνει ο συγγραφέας, δεν βασίζονται στην αλήθεια, αλλά σε ιστορικές παρεξηγήσεις. Η ενασχόληση με την ταυτότητα δεν είναι μόνο μια ατομική μάχη. Ταυτότητα δεν είναι μόνο πώς βλέπεις τον εαυτό σου, αλλά και πώς σε βλέπουν οι άλλοι. «Ακόμη κι αν δεν σε ενδιαφέρουν τα σχήματα που έχουν πάρει οι ταυτότητές σου, δεν μπορείς απλώς να τα αγνοείς», γράφει ο Κουάμε Αντονι Απια. «Δεν είναι μόνο δικά σου. Πρέπει να συνεργαστείς με ανθρώπους μέσα κι έξω από την ομάδα στην οποία σε έχουν τοποθετήσει προκειμένου να αναδιαμορφώσεις αυτά τα σχήματα και να σου ταιριάζουν καλύτερα».
Όπως στην πολιτική του 20ού αιώνα κυριαρχούσε η οικονομία, τονίζει και ο Φράνσις Φουκουγιάμα στο τελευταίο τεύχος του Foreign Affairs, έτσι και η σημερινή πολιτική καθορίζεται από ζητήματα ταυτότητας: η Αριστερά δίνει βάρος στα συμφέροντα των περιθωριοποιημένων ομάδων, ενώ η Δεξιά θέλει την προστασία της παραδοσιακής εθνικής ταυτότητας, που «είναι συχνά στενά συνδεδεμένη με τη φυλή, την εθνότητα ή τη θρησκεία».
Δεν αρκεί πλέον να καταγγέλλουμε την πολιτική που έχει στο κέντρο της την ταυτότητα. Η συζήτηση για το νόημα της ταυτότητας και την ανάγκη να υπερβούμε την υπερπολιτικοποίησή της είναι πιο αναγκαία από ποτέ.
*Η Ρούλα Καλάφ είναι αρθρογράφος των Financial Times
