Μια ενδιαφέρουσα περιοδική έκθεση θα εγκαινιαστεί αύριο Σάββατο ώρα 6.30μμ στο Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας. Η Έκθεση “Αρχαϊκές Ελίτ. Πολεμιστές και Πριγκίπισσες” ξετυλίγει όχι μόνον γραμμές τεχνολογικού ή αισθητικού πολιτισμού, γραμμές ιστορικές αλλά κυρίως ανθρώπινες. Όπως λέει ο Νίκος Σταμπολίδης, ο άνθρωπος που την υλοποίησε, «μιλάει για σχέσεις, ταξίδια, επιγαμίες, συνδέσεις, ωσμώσεις, για χαρές και λύπες ανθρώπινες, μέσα σ’ ένα πλέγμα δρόμων, μετακινήσεων και συνδέσεων, σε μια Μεσόγειο που πάλλεται από ζωές ανθρώπων. Κάθε αντικείμενο, μικρό ή μεγάλο, ταπεινό ή πλούσιο, είναι μια κλωστή γύρω από ένα σφονδύλι και μια άτρακτο, όπου υφαίνεται ο ιστός της Πηνελόπης και το πανί μιας αρχόντισσας, όπου η μνήμη ενυπάρχει ακόμα και μέσα από τα ξεφτίδια του Χρόνου, όσα οι άνθρωποι, ο καιρός, η Φύση μας παρέδωσαν όχι μόνον για να διατηρήσουμε, αλλά κυρίως για να συνεχίσουμε το νήμα της ιστορίας μέσα στην καθημερινή πράξη που λειτουργεί αλλά κυρίως που συγκινεί.»
Η έκθεση οργανώθηκε από τον γενικό διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης και ανασκαφέα της Ελεύθερνας με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ετών ανασκαφών στον αρχαιολογικού ενδιαφέροντος τόπο. Επιχειρεί έναν διάλογο αρχαιοτήτων του μεσογειακού κόσμου, όπως συνηθίζει ο καθηγητής κ. Σταμπολίδης, συνδέοντας ευρήματα της Ελεύθερνας με αντικείμενα από την Κύπρο, τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, την Ιταλία και τη Σικελία.
Στη διάρκεια συνέντευξης τύπου εν όψει της νέας έκθεσης, ο επιμελητής γύρισε το χρόνο πίσω στο μακρινό 1985, όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές: “Πώς να χωρέσουν σαράντα (40) χρόνια ανασκαφών, σαράντα χρόνια ζωής και δραστηριότητας μέσα σε μια περιοδική έκθεση; Πώς να χωρέσουν οι άνθρωποι, εργάτες, φοιτητές, επιστήμονες-αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ανθρωπολόγοι, επιγραφολόγοι, παλαιοβοτανολόγοι, ζωοαρχαιολόγοι, ιστορικοί και άλλοι, υποστηρικτές του συνόλου του έργου, χορηγοί και δωρητές με ευαισθησία για την αρχαιολογία, την ιστορία, τον πολιτισμό, έναν πολιτισμό με κέντρο τον άνθρωπο… τον άνθρωπο ως έμβιο όν με λογική και αισθήματα, μεταβαλλόμενο στο διάβα του χρόνου;» αναρωτήθηκε ανάμεσα σε άλλα.
«Στεριώσαμε εκεί παρά τις όποιες αρχικές δυσκολίες, χάρι στο χαμόγελο και τη φιλοξενία της πλειονότητας των κατοίκων και των δύο χωριών που αγκάλιασαν το σύνολο των έργων και προχώρησαν μαζί μας για ένα μέλλον δυναμικό των παιδιών και των παιδιών των παιδιών τους. Γιατί θεωρήσαμε και θεωρούμε την Αρχαιολογία όχι μόνον ως ερμηνεία του παρελθόντος αλλά ως έμπνευση του παρόντος που χτίζει σταθερά ένα καλύτερο μέλλον μέσα από τη μνήμη, τη γνώση και τη συλλογική δράση: θεωρήσαμε την Αρχαιολογία ως δημόσιο αγαθό.
Έτσι, ο γηρασμένος πληθυσμός και η φυγή των νέων ανθρώπων σταμάτησε σταδιακά, η επιστροφή τους είναι πια δεδομένη, τα φθαρμένα από το διάβα του χρόνου σπίτια ανανεώθηκαν και ανανεώνονται, η ζωή πύκνωσε ξανά με λογική και γνώση μέσα στο αρχαϊκό τοπίο που περιβάλλει τα χωριά και ακτινοβολεί και στις γύρω περιοχές των δήμων Ρεθύμνου και Μυλοποτάμου. Κυρίως, όμως, ανανεώθηκε η πίστη για τον τόπο και η συνειδητοποίηση της ταυτότητάς τους μέσα από την ιστορία της Ελεύθερνας, που τους κάνει υπερήφανους χωρίς υπερβολές, γιατί καταλαβαίνουν ότι “το περίσσιο χαλάει το ίσιο” και ότι η ισορροπία της φύσης και των ανθρώπων είναι το ζητούμενο.
Και θα συνεχίσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση, παρά τις όποιες αντιξοότητες, ‘Τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, τον θυμωμένο Ποσειδώνα’… (της γραφειοκρατίας) μη φοβηθείς ‘αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει’. Θυμούμαι τον Άγγελο Δεληβοριά να μου υπενθυμίζει: «η διάρκεια, Νίκο, η υπομονή, η επιμονή, η διάρκεια και η συνέχεια είναι αυτά που αξίζουν, αυτά είναι η Ελλάδα». Αυτά είναι η Ελλάδα, αυτά είναι η Κρήτη, αυτή είναι η Ελεύθερνα που, από τόπος ά-γνωστος, γράφτηκε στον παγκόσμιο αρχαιολογικό χάρτη κι έγινε όχι μια απλή κουκίδα του αλλά τόπος προορισμού, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση, αρκεί να το πιστεύεις βαθιά και να το υπηρετείς με συνέπεια και συνέχεια, με συνεργασία και, το πιο δύσκολο, με συμμετοχή της κοινωνίας”.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ο κ Σταμπολίδης στην τοπική κοινωνία που από την πρώτη στιγμή αγκάλιασε την αρχαιολογική έρευνα σημειώνοντας οτι: “
Η συνδρομή της τοπικής κοινωνίας στην κατανόηση και στη διατήρηση των αρχαιολογικών χώρων και γενικότερα κάθε χώρου πολιτισμού, το μεγάλο ζητούμενο σε έναν κόσμο που παραπαίει ανάμεσα σε οικονομικές κρίσεις, πανδημίες και πολέμους, στην Ελεύθερνα έγινε πράξη. Τι κι αν χρειάστηκαν 40 χρόνια; Είμαι ευγνώμων στον Χρόνο, με Χ κεφαλαίο, που μου επιτρέπει να συνεχίζω με την ίδια πίστη, δηλαδή ουσιαστικά να μην αμαρτάνω, γιατί αμαρτία είναι να χάνεις το στόχο σου, να ξεστρατίζεις”.
Αναφερόμενος στην νέα έκθεση, σημείωσε: “Σ’ αυτό, λοιπόν, τον ίδιο δρόμο, σ’ αυτό το στρατί, όπως πέρυσι ενώσαμε τον “Πικάσο με τη Χαρά της Ζωής” με τις αρχαιότητες και την αρχαία Ελεύθερνα, φέτος για να γιορτάσουμε τα 40 χρόνια από την έναρξη των ανασκαφικών ερευνών στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, δημιουργήσαμε μιαν Έκθεση, γιορτή της πραγματικής Αρχαιολογίας.
Σκεφθήκαμε: Τι ήταν αυτό που έκανε την Ελεύθερνα να ξεχωρίσει, να μη μείνει μια κουκίδα στον αρχαιολογικό χάρτη αλλά να καταστεί προορισμός; Η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, οι καύσεις και οι ταφές πριγκίπων (με την ευρεία έννοια του όρου), πολεμιστών και πριγκιπισσών – ιερειών, ανδρών και γυναικών αντιστοίχως. Δηλαδή ένας χώρος σιωπής, όπως η νεκρόπολη, που μιλά εύγλωττα για τις ζωές των ανθρώπων της αρχαιότητας, για την αλήθεια τους, η οποία υψώνεται μέσα από το χώμα και σμίγει με την ποίηση του Ομήρου, που εικονοποιεί τους στίχους του.
Και πάλι: Στέκει μόνη της αυτή η αλήθεια; Πού βρίσκονται οι γειτονικές και άλλες πόλεις, οι πιο μακρινοί ορίζοντες; Πού στέκει η Ελεύθερνα των γεωμετρικών-αρχαϊκών χρόνων στους αρχαίους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους της Μεσογείου, αυτής της θάλασσας ανάμεσα σε τρεις ηπείρους; Την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική;»
Περίπου 130 αρχαία έργα που έρχονται από την Κύπρο, την Ιταλία και την Ισπανία ενώνονται και συνομιλούν με άλλα 400 και πλέον ευρήματα από την Ελεύθερνα, δημιουργώντας συντροφιές σε νέες και παλιές προθήκες. Έργα από πέτρα και πάνω στην πέτρα, από πηλό, από χρυσό, ασήμι, χαλκό και σίδερο, από φαγεντιανή, γυαλί κι ελεφαντόδοντο, αυγά στρουθοκαμήλου, ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο (κεχριμπάρι), αμέθυστο, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, αιγυπτιακό μπλε… Αντικείμενα κόσμησης σώματος και ένδυσης κεφαλής, επιστήθια και κοσμήματα χεριών: διαδήματα, χτενάκια για τα μαλλιά, ενώτια (σκουλαρίκια), περίαπτα και περιδέραια, ψέλια, βραχιόλια, περικάρπια, περόνες και πόρπες (καρφίτσες και παραμάνες), δαχτυλίδια και ζώνες…
Όπλα αμυντικά για την προστασία της κεφαλής, του σώματος, των χεριών, των ποδιών: κράνη, πανοπλίες, περιβραχιόνια, μίτρες, περικνημίδες, ασπίδες… Όπλα επιθετικά, αιχμές δοράτων και ακοντίων, ξίφη, σπαθιά και μάχαιρες, βέλη… Αντικείμενα χρήσης: αγγεία πήλινα και χάλκινα για τροφή και πόση, πολυτελή ή καθημερινά, αλλά και για άλλες χρήσεις, αγγεία για λουτρό, καθαρισμό, αγγεία τεφροδόχα, λέβητες, κρατήρες, οινοχόες και κύλικες, φιάλες, καρποδόχες, λεκανίδες ή χέρνιβες… κι ακόμα κρατευτές και οβελοί (σούβλες), αρύταινες (κουτάλες σούπας), τυροκνηστίδες (τυροτρίφτες), φλασκιά…
Αλλά και αγγεία αρωματικά και φαρμακευτικά, για να αρωματίσουν το σώμα, να απαλύνουν ή να γιατρέψουν τον ανθρώπινο πόνο: λήκυθοι και ληκύθια, αλάβαστρα, αρύβαλλοι, φιαλίδια…
Ειδώλια πήλινα, φαγεντιανά, χάλκινα, επιγραφές…
«Όλοι ανεξαιρέτως οι “επισκέπτες”, που μετέχουν στην Έκθεση από τη μια άκρη της Μεσογείου έως την άλλη, τα τέχνεργα από τον πλούσιο τάφο 247 της Παλαιπάφου της Κύπρου και το σύνολο του πολεμιστή από την Basilicata της Κάτω Ιταλίας, τα εξαιρετικά κτερίσματα από τους τάφους της Ιταλίας του νότου και του βορρά, τα αντικείμενα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μαδρίτης, όλα μαζί και το καθένα χωριστά έχουν να διηγηθούν μοναδικές ιστορίες ανθρώπων. Ωστόσο τα έργα που συμμετέχουν από τους τάφους της Πικηνής βασίλισσας, από το Sirolo Numana, που θεωρήθηκε και “μάγισσα”, εκείνα από τον κύκλο της Aquastrini και τα χρυσά και τα χάλκινα από τον τάφο Regolini-Galassi των Μουσείων του Βατικανού εντυπωσιάζουν πραγματικά, όχι μόνο τα μάτια των μαθητών αλλά και όλων των επισκεπτών του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας. Όμως το σύνολο του τάφου Bernardini από το Μουσείο της Villa Giulia στη Ρώμη με τις δεκάδες των χρυσών, αργυρών, χάλκινων και ελεφαντοστέινων κτερισμάτων που ταξιδεύει για πρώτη και τελευταία φορά στο εξωτερικό καταδεικνύει έναν κόσμο πριγκιπικό πρώτης γραμμής, έναν κόσμο πλούτου και επαφών που μαζί με όλα τα έργα της Έκθεσης συμπεριλαμβανομένων των κτερισμάτων των καύσεων και των ταφών από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην αρχαία Ελεύθερνα μας ταξιδεύουν στον κόσμο της Μεσογείου των “ομηρικών” διηγήσεων με τρόπο που παραμένει ανεξίτηλα τυπωμένος στη μνήμη”» κατέληξε ο κ. Σταμπολίδης.
