Μισός αιώνας κοντεύει από τότε που ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο μεγάλος αυτός αρχαιολόγος, ανακοίνωσε πως βρήκε τον τάφο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές (γνωστές τότε ως Βεργίνα) και οι προσπάθειες αμφισβήτησης δεν σταματούν, με ανακύκλωση ιστοριών. Πότε μια δήλωση, πότε ένα άρθρο, πυροδοτούν και πάλι ατέρμονες συζητήσεις. Χωρίς λόγο όπως φαίνεται κάθε φορά. Μια ιστορία γεμάτη συναρπαστικά πρόσωπα και γεγονότα, γεμάτη ίντριγκες, πάθη, δολοφονίες, γίνεται ακόμα πιο μπερδεμένη επειδή κάποιοι προσπαθούν να αμφισβητήσουν τον Ανδρόνικο. Χωρίς, ωστόσο, να έχουν στα χέρια τους ανασκαφικά δεδομένα.
Μετά τις δηλώσεις της Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ ότι δήθεν στον τάφο ΙΙ της βασιλικής τούμπας είναι θαμμένος ο ίδιος ο Αλέξανδρος, νέα αναζωπύρωση. Αρθρο σε περιοδικό υποστηρίζει πως ο Φίλιππος Β είχε ταφεί στον (άγρια συλημένο) τάφο Ι, πως στον τάφο ΙΙΙ είναι ο νεαρός Αλέξανδρος Δ γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στον τάφο ΙΙ είναι ο Φίλιππος Αρριδαίος με την Ανταία- Ευρυδίκη.
Ο Φίλιππος Αρριδαίος, που ήταν διανοητικά ανάπηρος, ορίστηκε από τους διαδόχους του Αλεξάνδρου Γ ως συγκυβερνήτης, μέχρι να είναι σε θέση να αναλάβει τη βασιλεία ο Αλέξανδρος Δ, μόνος νόμιμος γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με τη Ρωξάνη. Δυστυχώς, ο Κάσσανδρος φόνευσε τον μικρό διάδοχο και τη μητέρα του, ενώ η Ολυμπιάδα, η πανίσχυρη μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δολοφόνησε τον Αρριδαίο με τη σύζυγό του. Ο Αρριδαίος ήταν γιος του Φιλίππου από άλλη σύζυγο, τη Λαρισαία Φιλίνα. Ας σημειώσουμε πως ο Φίλιππος είχε επτά συζύγους.
Υπήρχε και άλλος γιος του Αλεξάνδρου Γ’, με τη Βαρσίνη, μια σκλάβα. Αλλά και ο Ηρακλής (όπως ήταν το όνομά του) που δεν θα μπορούσε έτσι κι αλλιώς να βασιλεύσει αφού δεν προερχόταν από γάμο, δολοφονήθηκε προκειμένου να μην υπάρχει κάποιος από τη γενιά των Τημενιδών με δικαιώματα στον θρόνο.
Εν προκειμένω, στην νέα δημοσίευση παλιάς μελέτης, ως απόδειξη ότι ο Φίλιππος ήταν θαμμένος στον τάφο Ι και όχι στον τάφο ΙΙ με τα μεγαλοπρεπή ευρήματα, αναφέρεται η ανεύρεση καταλοίπων από έναν άνδρα, μια γυναίκα και ένα νεογνό. Αυτό ερμηνεύεται ως ότι ανήκαν στον Φίλιππο Β τη νεαρή σύζυγό του Κλεοπάτρα και στο παιδί τους, το οποίο γεννήθηκε λίγο πριν να δολοφονηθεί ο Φίλιππος. Μητέρα και βρέφος εξοντώθηκαν από την Ολυμπιάδα, ύστερα από τον θάνατο του συζύγου και πατέρα.
Μάλιστα, παρουσιάζεται ένα μηριαίο οστό, συνοστεωμένο με την κνήμη του άνδρα στον οποίο ανήκε. Αυτό, λένε στους ισχυρισμούς τους οι συγγραφείς του άρθρου, είναι το γόνατο του Φιλίππου που όπως γνωρίζουμε το είχε τραυματίσει βαριά σε μάχη και έκτοτε κούτσαινε.
Όμως, όπως σημειώνει ο πρώην διευθυντής του εργαστηρίου ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου πανεπιστημίου κ. Νικόλαος Ξηροτύρης, προέρχεται από άλλη ανασκαφή.
Λίγα χρόνια μετά την αποκάλυψη της ταφικής βασιλικής συστάδας, ο καθηγητής του είχε αναθέσει τη μελέτη των οστών από τους τρεις βασιλικούς τάφους στις Αιγές. Οι δύο τάφοι περιείχαν οστά καύσεων τα οποία μελετήθηκαν και δημοσιεύθηκαν, ενώ ο τρίτος συλημένος (τάφος Ι), περιελάμβανε μεμονωμένα άκαυστα οστά τα οποία προφανώς αποτελούσαν δευτερογενείς και άσχετες προς το σύμπλεγμα των βασιλικών τάφων ταφές.
Τα οστά του τάφου Ι μεταφέρθηκαν προς μελέτη αρχικά στο εργαστήριο ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και κατόπιν στο εργαστήριο ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου πανεπιστημίου, το οποίο ίδρυσε το 1993 και του οποίου διετέλεσε διευθυντής του μέχρι τον Αύγουστο 2011. Τα οστά επεστράφησαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, εκτός από ένα παιδικό κρανίο. Αυτό βρέθηκε στο εργαστήριο του ΔΠΘ από τους συγγραφείς της μελέτης.
Ο κ. Ξηροτύρης επιμένει ότι το μηριαίο με κνήμη προέρχεται από ανθρωπολογικό υλικό άλλης ανασκαφής. Δεν υπήρχε στο υλικό που του παρέδωσε ο Μ. Ανδρόνικος για μελέτη. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς ανατρέχοντας στα ημερολόγια της ανασκαφής και, βεβαίως, αντίκειται στην κοινή λογική να διαθέτει ο επιστήμονας προς μελέτη οστά τα οποία θα αποδείκνυαν χωλότητα και επί 40 χρόνια να τα αγνοεί επιδεικτικά! «Εάν ο Μ. Ανδρόνικος είχε δει ένα τέτοιο οστούν, προφανώς θα είχαμε άλλες ερμηνείες, άλλες θεωρίες» όπως έχει πει.
Ο κ. Ξηροτύρης αναφέρει πως στα χρόνια του Φιλίππου η στρατιωτική τραυματολογία ήταν σχετικά ανεπτυγμένη και ειδικότερα ένας βασιλιάς θα τύχαινε ιδιαίτερης ιατρικής φροντίδας. Το εν λόγω οστούν όμως, όπως δείχνει το εικονογραφικό υλικό, αποδεικνύει ότι ουδεμία ιατρική μέριμνα ελήφθη και αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια “άτακτη συνοστέωση”, η οποία εμπόδιζε την κινητικότητα του ατόμου.
Η ανασκαφή στον τάφο Ι πραγματοποιήθηκε το 1977 από την ομάδα του Μ. Ανδρόνικου (κ. Στ. Δρούγου, Χρ. Παλιαδέλη, Π. Φάκλαρη για πολύ μικρό διάστημα, τη φοιτήτρια τότε, Αγγελική Κοτταρίδη, η οποία έκανε τα σχέδια αποτύπωσης όπως η ίδια έχει επισημάνει) και δημοσιεύτηκε από τον Μ. Ανδρόνικο («Βεργίνα ΙΙ. Ο τάφος της Περσεφόνης», Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 138, Αθήνα 1994).
Η Αγγελική Κοτταρίδη, επίσης καταρρίπτει τη θεωρία περί του τάφου Ι. Σύμφωνα με όσα έχει πει, οι συγγραφείς της έρευνας βασίστηκαν σε φωτογραφίες και εξέτασαν μακροσκοπικά τα οστά, δεν τα είδαν ποτέ εκ του σύνεγγυς, Ειδικά για τον ανδρικό σκελετό στον Τάφο Ι, τον οποίο αποτύπωσε εκείνη η ίδια κατά την ανασκαφή, είχε ριχτεί μέσα στον τάφο μετά την σύληση και ανήκε προφανώς σε κάποιον από τους τυμβωρύχους (φαινόμενο επαναλαμβανόμενο στις Αιγές)…. Θεωρεί πιθανότερο να είχε ταφεί στον Τάφο Ι η Νικησίπολις, μητέρα της Θεσσαλονίκης (άλλη μία από τις συζύγους του Φιλίππου).
Στον τάφο ΙΙ, στον οποίο φιλοξενούνται τα οστά ενός άνδρα και μιας γυναίκας, ο Ανδρόνικος είχε συμπεράνει πως είχε ταφεί ο Φίλιππος Β. Ωστόσο, η απουσία μωρού, δημιουργεί περίσκεψη σε όσους εναντιώνονται στα συμπεράσματά του. Θεωρούν πως ο Φίλιππος πρέπει να τάφηκε με την πολύ νεαρή σύζυγό του Κλεοπάτρα, από την οποία είχε αποκτήσει ένα παιδί λίγες μέρες πριν από τη δολοφονία του. Η Ολυμπιάδα ανέλαβε, επίσης, να εξαφανίσει μάνα και βρέφος.
Καλή θεωρία, σκοντάφτει όμως στην πραγματικότητα. Η μελέτη του σκελετικού υλικού δείχνει πως η γυναίκα δεν ήταν κοντά στην εφηβεία, ήταν γύρω στα 30- 34. Αυτό οδηγεί προς το ότι πρόκειται ίσως για τη Σκύθισσα σύζυγο του Φιλίππου, η οποία ήταν δεινή ιππέας.
Η Χρυσούλα Παλιαδέλη, εκ των συνεργατών του Ανδρόνικου, έχει πει σε επιστημονική ομιλία της για τη νεκρή του προθαλάμου, πως νέες παρατηρήσεις σε οστά «προσδιορίζουν με ακρίβεια πλέον, την ηλικία της (30-34 ετών), που αποκλείει οριστικά τρεις από τις πιθανές ταυτίσεις που έχουν μέχρις στιγμής προταθεί για την ταυτότητά της (Κλεοπάτρα και Μήδα, γυναίκες του Φιλίππου Β΄ και Ανταία /Ευρυδίκη, γυναίκα του Φιλίππου Γ΄ Αριδαίου).
Μορφολογικές αλλοιώσεις βεβαιώνουν πως η νεκρή κάηκε, όπως κι ο νεκρός του θαλάμου, αμέσως μετά το θάνατό της, ενώ οι δείκτες ιππικής δραστηριότητας δηλώνουν πως ίππευε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα κάταγμα στο άνω άκρο της αριστερής κνήμης που προκάλεσε βράχυνση, ατροφία και χωλότητα στο αριστερό της πόδι, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ζεύγος των άνισων κνημίδων του προθαλάμου τής ανήκει και πως το μεγαλύτερο μέρος του ανδρικού οπλισμού που βρέθηκε στο χώρο ταφής της είναι δικός της, Τα δεδομένα αυτά, καταλήγει η Χρυσούλα Παλιαδέλη ενισχύουν την παλιά υπόθεση του N. G .L. Hammond για την ταύτιση της νεκρής με μιαν άγνωστη Σκύθισσα, ίσως κόρη του βασιλιά Ατέα, χωρίς βεβαίως να αποκλείουν το ενδεχόμενο στη νεκρή του προθαλάμου να αναγνωρίσουμε την Αυδάτα, γυναίκα του Φιλίππου Β΄ από την Ιλλυρία».
Η Χρυσούλα Παλιαδέλη, είχε πει για τον νεκρό του τάφου ΙΙ, πως οι μελέτες «οδηγούν σε ακριβέστερο καθορισμό της ηλικίας του (41-49 ετών), και εντοπίζουν εκφυλιστικές αλλοιώσεις, χρόνιες παθήσεις και δείκτες δραστηριότητας που υποδεικνύουν μεσήλικο άνδρα με έντονη ιππευτική και πολεμική δραστηριότητα. Τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό με τις μορφολογικές αλλοιώσεις στα οστά του -που βεβαιώνουν πως ο νεκρός κάηκε αμέσως μετά το θάνατό του- αποδυναμώνουν τη θεωρία της ταύτισής του με τον Φίλιππο Γ’ Αρριδαίο και ενισχύουν, αντίθετα, την απόδοση του τάφου στον Φίλιππο Β΄».
Σύμφωνα με την Αγγελική Κοτταρίδη, οι τάφοι είναι βασιλικοί, «και αυτό ουδείς το έχει ποτέ αμφισβητήσει. Από εκεί και πέρα, μένει η χρονολόγησή τους. Η κεραμεική του τάφου ΙΙ, που είναι ο τάφος του Φιλίππου του Β’ ανήκει αυστηρά στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Δηλαδή είμαστε ακριβώς μέσα στην εποχή θανάτου του Φιλίππου, το 336 π.Χ.»
Τέσσερις βασιλείς έχουν πεθάνει τον 4ο αι. π.Χ. στη Μακεδονία. Ο Φίλιππος ο Β’, το 336 σε ηλικία 45 ετών, ο Αλέξανδρος ο Γ΄ (το 326 σε ηλικία 33 ετών), ο Φίλιππος Γ’ ο Αριδαίος (το 317 κοντά στα 40 του χρόνια) και ο μικρός Αλέξανδρος, γιος του Αλεξάνδρου του Μεγάλου, το 308 σε ηλικία 13 ετών.
Η κα Κοτταρίδη σε επιστημονική της ομιλία έχει πει πως ο τάφος του Φιλίππου Γ Αρριδαίου και της συζύγου του βρίσκεται σε έναν τάφο της ταφικής βασιλικής συστάδας των Τημενιδών, που έχει εντοπισθεί στο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Εκεί είχε ανακομίσει τα οστά τους ο Κάσσανδρος.
Ο τάφος, που χρονολογείται στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα «τεκμηριώνει την χαρακτηριστική για τις βασιλικές συστάδες διαχρονική χρήση, που εδώ πλησιάζει τους τρεις αιώνες, κάτι που ακολουθεί προφανώς την εξέλιξη της δυναστείας των Τημενιδών», όπως είχε αναφέρει σε Αρχαιολογικό Συνέδριο για τις έρευνες στη Μακεδονία.
Με ιδιαίτερα μεγάλο προθάλαμο (πλάτος 3,85 μέτρα και μήκος 3,55) και θάλαμο 3,85 Χ 4,30 μέτρα, παρουσιάζει μία ιδιομορφία παρόμοια εκείνης του τάφου του Φιλίππου Β´ που προκύπτει από την ανάγκη να τοποθετηθεί στον προθάλαμό του μια δεύτερη κλίνη για τη νεκρή, που βρισκόταν θαμμένη εκεί. «Φαίνεται πως φιλοξενούσε δύο ταφές, μία στον θάλαμο, του άνδρα στον οποίο ανήκε το σιδερένιο κράνος που βρέθηκε εκεί και μία στον προθάλαμο», θεωρεί λοιπόν η κυρία Κοτταρίδη.
«Ολοι οι τάφοι βρέθηκαν βίαια λεηλατημένοι, γεγονός που πιθανότατα συνδέεται με την καταστροφή της βασιλικής νεκρόπολης των Αιγών το 276 π.Χ. από τους γαλάτες μισθοφόρους του Πύρρου».
Μαζί τους, και ο τάφος του Κάσσανδρου, που κατέστρεψε τη δυναστεία των Τημενιδών και τη Μακεδονία ολόκληρη συνεπώς…
