Ζούμε σε μια περίοδο εξαιρετικά ταραγμένη. Μια περίοδο μετάβασης από ένα διεθνές σύστημα το οποίο δημιουργήθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κράτησε για πάνω από 70 χρόνια. Σήμερα οι εξελίξεις έχουν κάνει ξεκάθαρο ότι το πλαίσιο αυτό και οι βασικοί θεσμοί του έχουν ξεπεραστεί και είναι πλέον ανεπαρκείς. Το ερώτημα, λοιπόν, το οποίο, πρέπει να κυριαρχήσει και βασικά να απαντηθεί είναι, το πόσο ανόητο είναι σήμερα στη διεθνή σκακιέρα να είναι κανείς προσκολλημένος στη φαντασίωση αναφορικά με τις δυνάμεις της πειθούς – διπλωματίας.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Η απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα επηρεάζει τρομερά τις μελλοντικές εξελίξεις σε κορυφαία γεωπολιτικά θέματα, αλλά και σε περιπτώσεις όπως τα εθνικά μας θέματα και το μόνιμο για την Ελλάδα πρόβλημα της αναθεωρητικής στρατηγικής και απειλής της Τουρκίας.Για χάριν της ανάλυσης, όπου αναφέρεται το ΗΠΑ – Κίνα, ας βάζουμε σε μικρότερη βέβαια κλίμακα το Ελλάδα – Τουρκία.
Η πρόσφατη συνάντηση του Αμερικανού Προέδρου, Τζο Μπάιντεν με τον Κινέζο ομόλογό του, Σι Τζινπίνγκ στην Ινδονησία είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση για την ανάλυση αυτού του κρίσιμου ερωτήματος.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δήλωση των δυο ηγετών για μια συλλογική ευθύνη διατήρησης της διεθνούς σταθερότητας αποπνέει μια δόση ρεαλισμού και προκαλεί ένα αίσθημα ανακούφισης διεθνώς. Μέχρι εδώ καλά. Υπάρχει όμως και το άλλo.
Οι στόχοι του κ. Μπάιντεν για τη συνάντηση ήταν να χαράξει τις κόκκινες γραμμές και τα κρίσιμα εθνικά συμφέροντα κάθε πλευράς και να καθορίσει, εάν συγκρούονται μεταξύ τους ή όχι. Και αν το κάνουν, πώς να το λύσουν και πώς να το επεξεργαστούν. Ως συνήθως με ένα τέτοιο διπλωματικό θέατρο, δεν συζητήθηκε τίποτα ουσιαστικό και αντηλλάγησαν οι συνήθεις αβροφροσύνες, για συνεργασία και ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων.
Τα μηνύματα πίσω από τη δήλωση των στόχων του Μπάιντεν, αποκαλύπτουν τα επικίνδυνα ελαττώματα και την παραληρηματική σκέψη που καθορίζουν το φετίχ της διπλωματικής εμπλοκής, η οποία εδώ και έναν αιώνα είναι η καρδιά της νέας παγκόσμιας τάξης.
Η αρχαία κοινή λογική και το θλιβερό ιστορικό της αποτυχημένης διπλωματίας θα έπρεπε προ πολλού να μας έχουν απαλλάξει από αυτόν τον άθλιο ιδεαλισμό και την εξάρτηση από τις γραπτές συμφωνίες που σχεδόν πάντα στερούνται μιας ισχυρής, αξιόπιστης απειλής βίας για την τιμωρία των παραβατών.
Εδώ και δεκαετίες άκαρπων συνομιλιών με την Κίνα, οι Αμερικανοί πρόεδροι αναβάλλουν τακτικά τη λήψη των αναγκαίων μέτρων. Έτσι, όπως και άλλες συνομιλίες με αντιπάλους και κακοήθεις εχθρούς όπως η Βόρεια Κορέα και το Ιράν, τέτοιες συνομιλίες παράγουν φρικτά αποτελέσματα και επιτρέπουν στους εχθρούς, να αγοράζουν χρόνο και συχνά εξαντλούν το ρολόι, ακριβώς όπως έκανε η Βόρεια Κορέα για να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα και κάνει το Ιράν επί του παρόντος για να επιτύχει τον ίδιο σκοπό. Αυτό ακριβώς το σκηνικό, σε πολύ μικρότερη κλίμακα, μπορούμε να το προσαρμόσουμε στο σήριαλ των τουρκικών προκλήσεων και απειλών εναντίον της εθνικής μας κυριαρχίας και την ταυτόχρονη επίκληση του διεθνούς δικαίου και της διπλωματίας.
Επιπλέον, τέτοιες συνομιλίες με την πιο σημαντική δύναμη του κόσμου διογκώνουν την ήδη αλαζονική αίσθηση ανωτερότητας της Κίνας, καθώς και τη εν δυνάμει αδυναμία των ΗΠΑ. Μια τέτοια δυναμική ενθαρρύνει μόνο περισσότερη επιθετικότητα. Τέλος, αυτές οι συμφωνίες, οι οποίες συνήθως δεν διαθέτουν σοβαρό μηχανισμό επιβολής για την τιμωρία των παραβιάσεων, είναι αυτό που ο Τόμας Χομπς πριν από σχεδόν τέσσερις αιώνες ονόμασε «συνθήκη χωρίς το σπαθί», απλά «λόγια χωρίς καμία δύναμη για να εξασφαλίσουν έναν άνθρωπο (μια χώρα)».
Ωστόσο, ο Μπάιντεν έχει προχωρήσει πέρα από το να μιλάει χωρίς να ενεργεί. Η πρόσφατα εκδοθείσα επιθεώρηση πυρηνικής στρατηγικής του 2022, επισημαίνει η Wall Street Journal, αναφέρει ότι «η Ομάδα Μπάιντεν θα ακυρώσει τον πυρηνικό πύραυλο Κρουζ που εκτοξεύεται από τη θάλασσα, γνωστός ως SLCM-N, ο οποίος είναι ένα προγραμματισμένο μικρότερο τακτικό πυρηνικό όπλο, που θα μπορούσε να εκτοξευθεί από πλοία ή υποβρύχια του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ».
Αυτή η απόφαση λαμβάνεται παρά την επέκταση του πυραυλικού οπλοστασίου του, από το Ιράν και τη συσσώρευση τακτικών αποθεμάτων πυρηνικών όπλων από την Κίνα και τη Ρωσία που απειλούν την ασφάλειά των ΗΠΑ και της Δύσης ευρύτερα. Ως αποτέλεσμα, όπως το θέτει ο ναύαρχος Τσαρλς Ρίτσαρντ, διοικητής της Στρατηγικής Διοίκησης των ΗΠΑ, «η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία και η πυρηνική τροχιά της Κίνας με πείθουν ότι υπάρχει κενό αποτροπής και βεβαιότητας».
Πράγματι, «μέχρι τη δεκαετία του 2030», σημειώνει το Posture Review, «οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιμετωπίσουν, για πρώτη φορά στην ιστορία τους, δύο μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις ως στρατηγικούς ανταγωνιστές και πιθανούς αντιπάλους».
Με άλλα λόγια, δεν αποτυγχάνουν απλώς να δράσουν, αλλά αναλαμβάνουν δράσεις που αυξάνουν την ικανότητα των εχθρών τους να απειλούν την ασφάλεια και τα συμφέροντά τους.
Η επικίνδυνη πλάνη της διπλωματίας και των συμφωνιών έχει αναγνωριστεί από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, πριν από 2700 χρόνια. Στο Βιβλίο 20, ο Έκτορας στέκεται μπροστά στα τείχη της Τροίας, περιμένοντας τον Αχιλλέα. Γνωρίζοντας ότι είναι μοιραίο να πεθάνει στα χέρια του Αχιλλέα, ο Έκτορας εξακολουθεί να ελπίζει ότι ίσως θα μπορούσε να διαπραγματευτεί μαζί του. Σκέφτεται να αφοπλιστεί και να διαπραγματευτεί με τον Αχιλλέα, υποσχόμενος να επιστρέψει την Ελένη και να πληρώσει μια τεράστια αποζημίωση.
Αλλά η κοινή λογική τον ξυπνά και λέει, δεν πρέπει να πάω να τον ικετεύσω. Δεν θα μου δείξει κανένα έλεος, ούτε σεβασμό για μένα, τα δικαιώματά μου, θα με σφάξει κατευθείαν, απογυμνωμένο από τις άμυνές μου σαν γυναίκα μόλις χάσω την πανοπλία του σώματός μου. Ωστόσο, παρά αυτή τη στιγμή σαφήνειας για την σκληρότητα του Αχιλλέα, εξακολουθεί να προσπαθεί να διαπραγματευτεί μαζί του για τη μεταχείριση του σώματός του σε περίπτωση που σκοτωθεί, ζητώντας να επιστραφεί το πτώμα του στην οικογένειά του.
Ο Αχιλλέας απαντά με την αιώνια αλήθεια ότι καμία διαπραγμάτευση με έναν εχθρό που έχει δεσμευτεί για την καταστροφή του εχθρού του δεν μπορεί να πετύχει: «μη μου μιλάς για συμφωνίες. Δεν υπάρχουν δεσμευτικοί όρκοι μεταξύ ανθρώπων και λιονταριών, οι λύκοι και τα αρνιά δεν μπορούν να απολαύσουν καμία συνάντηση του νου– είναι όλοι αποφασισμένοι να μισούν ο ένας τον άλλον μέχρι θανάτου. Έτσι και με σένα και με μένα. Καμία αγάπη μεταξύ μας. Καμία ανακωχή μέχρι να πέσει ο ένας ή ο άλλος.»
Εμείς οι σύγχρονοι, φυσικά, θεωρούμε ότι αυτός ο βάναυσος ρεαλισμός είναι χαρακτηριστικός μιας αρχαίας αγριότητας και άγνοιας και έχουμε προχωρήσει πέρα από αυτό. Ο πόλεμος για εμάς είναι μια ανωμαλία που πρέπει να εξαλειφθεί από μια «βασισμένη σε κανόνες διεθνή τάξη» που διευθετεί τις συγκρούσεις μεταξύ κρατών με διαπραγματεύσεις και συνθήκες.
Σκεφτείτε όμως τη φρίκη των δύο παγκοσμίων πολέμων του 20ου αιώνα, όταν οι πιο πολιτισμένοι λαοί του κόσμου έσφαζαν ο ένας τον άλλον κατά εκατομμύρια με βλήματα πυροβολικού βάρους μισού τόνου, πολυβόλα και άρματα μάχης, δηλητηριώδη αέρια, αεροπορικούς βομβαρδισμούς πόλεων με υψηλά εκρηκτικά και εμπρηστικές βόμβες και τελικά πυρηνικά όπλα. Σε αυτές τις δύο συγκρούσεις οι μαχητές συμπεριφέρθηκαν όπως ακριβώς ο Αχιλλέας περιγράφει όλους τους ορκισμένους εχθρούς.
Δεν είναι μόνο η κοινή λογική και ο ρεαλισμός του είδους που βρίσκουμε στον Όμηρο που μας διδάσκει ότι η διαπραγμάτευση και η υπογραφή συμφώνων με αμείλικτους εχθρούς που μας μισούν θα μας θέσουν σε κίνδυνο. Η ιστορία παρέχει επίσης εμπειρικά στοιχεία για αυτή την αλήθεια. Η συνάντηση του Σεπτεμβρίου του 1939 στο Μόναχο μεταξύ του Νέβιλ Τσάμπερλεν και του Αδόλφου Χίτλερ είναι το υπόδειγμα για τον ανούσιο κατευνασμό. Αλλά η «διπλωματική εμπλοκή» είναι ο πατέρας του κατευνασμού, της απεγνωσμένης προσφυγής των ηγετών και των λαών τους που δεν έχουν στομάχι για πόλεμο.
Η λανθασμένη εκτίμηση του Χίτλερ και του ναζισμού άνοιξε επίσης το δρόμο για την καταδικασμένη προσπάθεια του Τσάμπερλεν. Οι δημόσιες διακηρύξεις του Χίτλερ για τις ρεβανσιστικές του προθέσεις κατά τη διάρκεια των συγκεντρώσεων του κόμματος στη Νυρεμβέργη και στο μανιφέστο του Mein Kampf δεν ήταν μυστικό. Ούτε οι αντισημιτικοί φυλετικοί νόμοι και η κατοχή της Αυστρίας. Ούτε οι Βρετανοί έλαβαν υπόψη τις αναλύσεις του Sir Horace Rumbold, πρεσβευτή της Αγγλίας στη Γερμανία όταν ο Χίτλερ ήρθε στην εξουσία, ο οποίος ανέφερε στην κυβέρνηση τον ενθουσιασμό με τον οποίο ο γερμανικός λαός δέχτηκε την περιφρόνηση του Χίτλερ για τον ειρηνισμό, τους παιάνες στη «Θέληση και την αποφασιστικότητα» που είναι «ύψιστης αξίας» και την πεποίθησή του ότι «μόνο η ωμή δύναμη μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωση της φυλής».
Ωστόσο, ο Τσάμπερλεν, όπως πολλοί Βρετανοί που εξακολουθούσαν να στοιχειώνονται από τη σφαγή του Μεγάλου Πολέμου, προσκολλήθηκε στην πίστη του στις δυνάμεις πειθούς του και στην επιθυμία των Γερμανών να επιδιώξουν την ειρήνη. Φαινομενικά δεν έδωσε σημασία στην εκπομπή του Ουίνστον Τσόρτσιλ στο BBC τέσσερα χρόνια νωρίτερα που προειδοποίησε για την υπαρξιακή απειλή των Γερμανών «που διδάσκονται από την παιδική τους ηλικία να σκέφτονται τον πόλεμο και την κατάκτηση ως μια ένδοξη άσκηση και τον θάνατο στη μάχη ως την ευγενέστερη μοίρα του ανθρώπου», ενός έθνους «στα χέρια μιας ομάδας αδίστακτων ανδρών που κηρύττουν ένα ευαγγέλιο μισαλλοδοξίας και υπερηφάνειας.”
Με άλλα λόγια, ο Τσάμπερλεν έχασε αυτό που ο Τσόρτσιλ καταλάβαινε: ότι η ναζιστική Γερμανία ήταν τόσο διαφορετική από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες όσο ένα λιοντάρι είναι από έναν άνθρωπο ή ένας λύκος από ένα πρόβατο. Δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν συμφωνίες κατόπιν διαπραγματεύσεων με ένα τέτοιο καθεστώς, καμία «συνάντηση του μυαλού» πάνω στην οποία πρέπει να βασίζονται συμφωνίες και σύμφωνα. Τελικά, η βίαιη βία κατέστρεψε το ναζιστικό καθεστώς με κόστος τουλάχιστον 75 εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων 40 εκατομμυρίων αμάχων.
Ωστόσο, παρά αυτό το μάθημα της ιστορίας, συνεχίσαμε για δεκαετίες να χρησιμοποιούμε τη διπλωματία για να μετατρέψουμε τα λιοντάρια σε ανθρώπους συνάπτοντας «συνθήκες χωρίς σπαθιά». Ως αποτέλεσμα, σήμερα η Δύση αντιμετωπίζει ένα Ιράν, την Κίνα και τη Ρωσία οπλισμένους με τα πιο πρόσφατα drones και πυραύλους, συμπεριλαμβανομένων των 1.250 υπερηχητικών όπλων της Κίνας που μπορούν να φτάσουν στις στρατιωτικές μας βάσεις και τις ομάδες μάχης αεροπλανοφόρων οπουδήποτε στον κόσμο. Το ίδιο σκηνικό με τα δικά μας μεγέθη και δεδομένα αντιμετωπίζουμε και εμείς με την Τουρκία του Ερντογάν.
Η συνέχιση της ψευδαίσθησης της «διπλωματικής εμπλοκής» είναι η υψηλότερη μορφή πολιτικής ανοησίας, διότι η διατήρηση της ασφάλειας των πολιτών είναι το πιο σημαντικό καθήκον οποιαδήποτε κυβέρνησης. Ανεξάρτητα από το πόσο δυνατά ηχούσαν τα τύμπανα της διπλωματίας στην Ινδονησία, τα κινεζικά καραβάνια επιθετικότητας θα προχωρήσουν αμείλικτα και το ίδια θα συμβεί με εμάς εδώ στην Ελλάδα και τη συνεχή επίκληση του διεθνούς δικαίου και της διπλωματίας.
Ας διδαχτεί λοιπόν η Δύση και η Ελλάδα, από την ιστορία και ας γίνει κατανοητό ότι μόνο όταν καθιστάς σαφές ότι δεν είσαι αγαθός και ανόητος και κυρίως έχει το στομάχι να πολεμήσεις για αυτά που σου ανήκουν, μόνο και μόνο τότε αποφεύγεις τη φρίκη του πολέμου.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα Αμερικανικής Πολιτικής. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και του The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον, μέλος του The International Institute for Strategic Studies του Λονδίνου, και υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
