Η πανέμορφη Κόρη με τον αριθμό 670 θα σταλεί από το Μουσείο της Ακρόπολης στη Βοστώνη, για να θαμπώσει με τη μοναδικότητα και τη χάρη της τους επισκέπτες του από τον Μάιο έως και τον Νοέμβριο του 2023. Το Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστώνης, σε ανταπόδοση γι’ αυτό το εξαιρετικό δάνειο, θα μας δανείσει τρεις αρχαίους ελληνικούς αμφορείς που είναι σπάνιοι και εκτίθενται στις συλλογές του.
Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε χθες θετικά υπέρ της αποστολής της αρχαϊκής Κόρης και της αποδοχής δανεισμού των τριών αγγείων. Η Κόρη, που έχει μεταφερθεί και σε άλλα μεγάλα μουσεία του κόσμου, όπως στο Ερμιτάζ, θα φύγει τον Απρίλιο και θα επιστρέψει τον Δεκέμβριο του επόμενου έτους. Οι αμφορείς θα μας έρθουν από τη Βοστώνη τον ερχόμενο μήνα και θα παραμείνουν στο Μουσείο Ακρόπολης έως τις 30 Ιουλίου.
Το Μουσείο Καλών Τεχνών (Museum of Fine Arts/MFA) της Βοστώνης των ΗΠΑ, στο πλαίσιο ενός φιλόδοξου προγράμματος ανακαίνισης και επανέκθεσης των συλλογών της πτέρυγας George D. and Margo Behrakis εγκαινίασε πέντε νέες αίθουσες, οι οποίες λειτουργούν ως εισαγωγή στην ενότητα της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής τέχνης. Σε μία εξ αυτών και συγκεκριμένα στην αίθουσα της “Πρώιμης Ελληνικής Τέχνης”, η οποία είναι αφιερωμένη στην Αρχαία Ελληνική τέχνη από το 10ο αι. π.Χ. έως τους Περσικούς Πολέμους (479 π.Χ.), το Μουσείο Καλών Τεχνών θέλει να παρουσιάσει το άγαλμα της Κόρης (Ακρ. 670) του Μουσείου Ακρόπολης, ως προβεβλημένο έκθεμα στην είσοδο της έκθεσης. Θα είναι και σε άμεση οπτική επαφή με τον Απόλλωνα του Μαντίκλου (χάλκινο αγαλμάτιο από τη Βοιωτία, περί τις αρχές του 7ου αι. π.Χ. με ύψος 20 εκατοστών).
Αρχαϊκά
Τα τρία αγγεία που θα έρθουν θα έχουν ξεχωριστή θέση στη νέα εκθεσιακή ενότητα που θα δημιουργηθεί στο Μουσείο Ακρόπολης. Στην αίθουσα της «Αρχαϊκής Ακρόπολης», στον πρώτο όροφο, θα γίνεται ειδική αναφορά στους επαγγελματίες και τεχνίτες που έκαναν ειδικά αφιερώματα στους θεούς, και ειδικά στη θεά Αθηνά, με χρήματα από τις εισπράξεις τους. Θα παρουσιάζουν έναν υποδηματοποιό και έναν σιδηρουργό, έναν ξυλουργό και έναν γλύπτη. Πρόκειται για μοναδικά αγγεία, όπως είπε ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης στο ΚΑΣ.
Ενας από τους αμφορείς απεικονίζει, όπως αναφέραμε, δύο επαγγελματίες: υποδηματοποιό και σιδηρουργό. Χρονολογείται στην Υστερη Αρχαϊκή Περίοδο, περίπου 500- 490 π.Χ. και είναι έργο αττικού εργαστηρίου. Εκτίθεται στην βιτρίνα όπου παρουσιάζεται η καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων, μαζί με μικρή ομάδα αγγείων, που μάς επιτρέπουν να ρίξουμε σήμερα μια εντυπωσιακά φρέσκια ματιά στον καθημερινό κόσμο της αρχαίας Αθήνας. Οι ζωγράφοι παρουσίαζαν εντυπωσιακά ρεαλιστικές αναπαραστάσεις εμπόρων- συμπεριλαμβανομένων ξυλουργών, κρεοπωλών και περιστασιακά ακόμη και των συναδέλφων τους καλλιτεχνών. Διακρίνονταν από τους πελάτες με το διακριτικό τους ντύσιμο, τα χαρακτηριστικά και τις πόζες τους.
Ο συγκεκριμένος μελανόμορφος αμφορέας παρουσιάζει δύο σκηνές εργαστηρίου. Από τη μια πλευρά, μια θέα σε ένα τσαγκάρικο αποκαλύπτει μια νεαρή πελάτισσα να στέκεται σε τραπέζι για στολισμό, ενώ ένας ηλικιωμένος άνδρας, που διακρίνεται για τα άσπρα γένια και τα μαλλιά του (ο πατέρας της;), ακουμπάει στο μπαστούνι του και δείχνει τον καθισμένο τσαγκάρη. Ο γενειοφόρος τσαγκάρης σκύβει μπροστά για να κόψει τις δερμάτινες σόλες γύρω από τα πόδια της γυναίκας, ενώ ο μαθητευόμενος του δουλεύει σε ένα άλλο σανδάλι. Στην άλλη όψη του αγγείου, ένας γυμνός, γενειοφόρος σιδεράς κρατά μια βαριοπούλα, χτυπώντας μια μεταλλική ράβδο που κρατούσε με λαβίδες ένας άλλος γυμνός άνδρας που κάθεται κοντά στο φούρνο. Σε κάθε σκηνή, δείγματα από τα εργαλεία των τεχνιτών κρέμονται στον τοίχο από πάνω τους.
Λίγα έργα με ιδιαίτερη σημασία
Η έκθεση που θα στήσει ο Ν. Σταμπολίδης στον όροφο του μουσείου, θα έχει 15-20 έργα, στα οποία θα συγκαταλεχθούν τα αγάλματα γραφέων, το ανάγλυφο του Κεραμέως και μια σχετική επιγραφή. Όμως, το μουσείο Ακροπόλεως δεν διαθέτει αγγεία με παραστάσεις επαγγελματιών εν ώρα εργασίας, εξ ου και το δάνειο από τη Βοστώνη. Θα παρουσιάζονται τα αφιερώματα που ανέθεταν στην θεά Αθηνά συντεχνίες και επαγγελματίες, οι οποίοι συνήθως χρησιμοποιούσαν γι’ αυτό τον σκοπό την «δεκάτη», δηλαδή ένα δέκατο από τις εισπράξεις τους. Η έκθεση θα καταδεικνύει τον σπουδαίο ρόλο των συντεχνιών στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, καθώς ευημερούσε όταν οι πολίτες είχαν χρήμα.
Η Ακρόπολη κατά την αρχαϊκή περίοδο, (700-480 π.Χ.) ήταν διαφορετική από αυτή των κλασικών χρόνων που γνωρίζουμε σήμερα, αλλά εξίσου μεγαλοπρεπής, με εντυπωσιακούς ναούς και πολυάριθμα αφιερώματα. «Η οικοδομική αναδιοργάνωση της Ακρόπολης στη διάρκεια του 6ου αι. π.Χ. και η ανάδειξή της σε τόπο πολιτικής και κοινωνικής προβολής στέκεται η αιτία να πλημμυρίσει ο χώρος από τα αφιερώματα των πιστών» αναφέρει ο ιστότοπος του Μουσείου Ακροπόλεως.
Το είδος, το μέγεθος και το υλικό κατασκευής των αφιερωμάτων καθορίζονται από την οικονομική δυνατότητα, την κοινωνική θέση και την ενασχόληση του προσώπου που τα αφιερώνει. Τα πανάκριβα μαρμάρινα γλυπτά, τα δαπανηρά χάλκινα έργα και τα πολυτελή αγγεία είναι αφιερώματα αριστοκρατών ή πλούσιων βιοτεχνών, ενώ τα ειδώλια, οι πίνακες και οι προτομές από πηλό είναι προσφορές των οικονομικά ασθενέστερων.
Συχνά, η αφιέρωση γίνεται με αφορμή την πρώτη σοδειά ή τα πρώτα κέρδη μιας εργασίας (απαρχή), ενώ άλλοτε αντιπροσωπεύει το 1/10 κάποιου εισοδήματος (δεκάτη).
Η νεαρή παρθένος 670
Στην αρχαϊκή Ακρόπολη το πιο χαρακτηριστικό αφιέρωμα είναι τα μαρμάρινα αγάλματα νεαρών κοριτσιών, οι Κόρες (από αυτές τις Κόρες είναι και εκείνη που θα στείλουμε στις ΗΠΑ). Όπως και τα άλλα αφιερώματα, αλλά και οι ναοί, πέφτουν θύμα της καταστροφικής μανίας των Περσών, οι οποίοι το 480 π.Χ. πυρπολούν το ιερό. Η απόφαση των Αθηναίων να θάψουν τα συντρίμμια σε μεγάλους λάκκους στέκεται η αιτία να διατηρηθούν τα ίχνη των χρωμάτων σε πολλά από αυτά.
Τα συντρίμμια παραμένουν θαμμένα μέχρι τον 19ο αι., οπότε οι ανασκαφές της Ακρόπολης τα φέρνουν και πάλι στο φως. Η έκθεσή τους στο Μουσείο Ακρόπολης αντανακλά το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον που γέννησε την τέχνη των αρχαϊκών χρόνων, αλλά και την πορεία προς τις δημιουργίες της Κλασικής εποχής.
Η Κόρη αρ. 670, έργο του 510- 500 π.Χ. βρέθηκε το 1886 στον ονομαζόμενο «λάκκο των Κορών» στα βορειοδυτικά του Ερεχθείου. Η συγκεκριμένη, με τα λοξά μάτια και το έντονο χαμόγελο, δεν είναι από τις πιο χαρακτηριστικές της Ακρόπολης. Σε αντίθεση με τις περισσότερες, είναι ντυμένη μόνο με έναν χιτώνα, που δένεται στη μέση με ζώνη, αναδιπλώνεται και πέφτει χαλαρά μέχρι τους μηρούς. Έχει μακριά μανίκια, που κλείνουν με επτά ανάγλυφα κουμπιά, και είναι διακοσμημένος με διάσπαρτους ρόδακες.
Με το αριστερό χέρι ανασηκώνει την κεντρική πτυχή του, που τη στολίζουν ανοιχτόχρωμοι μαίανδροι σε σκούρο μπλε φόντο, σήμερα χαμένο. Μπλε χρώμα θα τόνιζε και την ταινία – κόσμημα στον λαιμό καθώς και τις λοξές πτυχές, στο κάτω μέρος του χιτώνα. Στο δεξί χέρι, που ήταν λαξευμένο σε ξεχωριστό κομμάτι μαρμάρου, θα κρατούσε την προσφορά της στη θεά. Τα μαλλιά της πέφτουν κυματιστά στην πλάτη και μπροστά σχηματίζουν μακριές μπούκλες που απλώνονται ανά τέσσερις σε κάθε στήθος. Το κόκκινο χρώμα τους πρέπει να αποτελούσε το υπόστρωμα για την τελική, καστανή τους απόχρωση.
Στο κεφάλι φορά στεφάνη διακοσμημένη με ζωγραφιστά ανθέμια, έλικες και άνθη λωτού, ενώ πρόσθετα μεταλλικά κοσμήματα, ίσως άνθη λωτού, θα στερεώνονταν στις οπές που ανοίγονται στην κορυφή της. Τα αυτιά στολίζουν κυκλικά σκουλαρίκια διακοσμημένα με ρόδακες και τον αριστερό καρπό σκουρόχρωμο ανάγλυφο βραχιόλι σε σχήμα φιδιού. Στα χείλη και τις ίριδες των ματιών διατηρείται κόκκινο χρώμα ενώ μαύρο τονίζει τις κόρες και το περίγραμμα των ματιών.
Οι γραφείς
Ο γραφέας που σώζεται ολόκληρος, βρέθηκε σε θραύσματα το 1865 στην περιοχή του ιερού του Πανδίονα, κατά τις εργασίες κατασκευής του παλαιού Μουσείου Ακρόπολης, συγκολλήθηκε και συμπληρώθηκε. Μεγάλο μέρος του κεφαλιού είναι αντίγραφο του πρωτότυπου, που βρίσκεται από το 1817 στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Είναι γνωστό ως «κεφαλή Fauvel» από το όνομα του τότε Γάλλου πρόξενου στην Αθήνα ο οποίος, στο πλαίσιο της έντονης αρχαιοκαπηλικής δράσης του, μετέφερε το κεφάλι στη χώρα του.
Φορά ιμάτιο, που αφήνει ακάλυπτο το δεξί τμήμα του κορμού του και κάθεται σε δίφρο (σκαμνί) με κόκκινο μαξιλάρι. Γέρνει ελαφρά το κεφάλι προς το μέρος του δεξιού χεριού, στο οποίο θα κρατούσε γραφίδα, και γράφει σε πινακίδα κατασκευασμένη από πρόσθετο κομμάτι, ίσως ξύλινο, το οποίο θα στερεωνόταν στις οπές που υπάρχουν στα γόνατά του. Τα υπολείμματα από χρωματιστούς ιμάντες στα πόδια δείχνουν ότι φορούσε σανδάλια.
Σε σύγκριση με τα άλλα δύο αγάλματα γραφέων που έχουν βρεθεί στην Ακρόπολη, αυτό είναι το μεγαλύτερο και αρτιότερο. Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι τα αγάλματα αυτά, σπάνια στην αρχαία ελληνική τέχνη, απεικονίζουν ταμίες των χρημάτων της θεάς Αθηνάς, οι οποίοι σημειώνουν τα ποσά που διαχειρίστηκαν κατά τη θητεία τους. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι είναι μέλη της ομάδας που καταγράφει τα έπη του Ομήρου, τα οποία μέχρι τον 6ο αι. π.Χ. μεταδίδονταν μόνο προφορικά, και άλλοι ότι είναι γραμματείς που καταγράφουν τις αποφάσεις της Βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου, αξίωμα που θεσπίστηκε στην Αθήνα μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας το 508 π.Χ.
Επιγραφή σχετική με τη «δεκάτη» θα είναι ανάμεσα σε όσα θα περιληφθούν στην νέα ενότητα. Μια βάση στήριξης αναθήματος συγκολλημένη από τέσσερα θραύσματα που βρέθηκαν το 1886-1887, κοντά στο Ερέχθειο, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο κίονας εδράζεται σε βάση ενώ στο κέντρο της πάνω επιφάνειάς του υπάρχει διαμόρφωση για τη στερέωση αφιερώματος. Η επιγραφή που είναι χαραγμένη κάθετα αναφέρει: ΚΑΛΙΣ ΔΕΚΑΤΕΝ ΑΝΕΘΕΚΕΝ ΑΘΕΝΑΙΑΙ δηλαδή «Ο Κάλις αφιέρωσε στην Αθηνά ως δεκάτη».
Το αποσπασματικά σωζόμενο αναθηματικό ανάγλυφο με παράσταση κεραμέα. Που θα περιληφθεί επίσης στην νέα εκθεσιακή ενότητα, βρέθηκε το 1887 ανατολικά του Ερεχθείου, συγκολλήθηκε και συμπληρώθηκε.
Ο άνδρας κάθεται σε δίφρο (σκαμνί) φορώντας ιμάτιο που αφήνει γυμνό το επάνω μέρος του σώματός του. Πρόκειται για αγγειοπλάστη που κρατά στο αριστερό χέρι δύο από τις κύλικες που έφτιαξε για να τις αφιερώσει στην Αθηνά Εργάνη. Ίχνη μπλε, κόκκινου και κίτρινου χρώματος διακρίνονται στο κάθισμα, το ιμάτιο και στο πρόσωπο της μορφής καθώς και στο βάθος του αναγλύφου.
Στο περιθώριο της παράστασης διατηρείται μέρος της επιγραφής – – -ΑΙΟΣ ⋮ ΑΝΕΘΕΚΕΝ [⋮ ΤΑΘΕΝΑΙΑΙ] ΔΕΚΑΤΕΝ. ΕΝ[ΔΟΙΟΣ ΕΠΟΙΕΣ]ΕΝ, δηλαδή ότι «Ο …αίος ανέθεσε το ανάγλυφο στην Αθηνά ως δεκάτη. Tο έφτιαξε ο Ένδοιος».
