Η βία ενάντια των γυναικών είναι ένα διεθνές φαινόμενο, το οποίο παρατηρείται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό σε όλες τις χώρες, τις κοινωνίες και τις κουλτούρες. Επηρεάζει τις γυναίκες ανεξάρτητα από το εισόδημα, την κοινωνική τάξη, την εθνικότητα ή τη θρησκεία τους. Διεθνώς, η πιο ολοκληρωμένη πολιτική κατά της έμφυλης βίας είναι η “Διακήρυξη για τον Περιορισμό της Βίας κατά των Γυναικών” (Declaration on the Elimination of Violence Against Women) η οποία υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 1993.
Της Βασιλικής Καραμούζα
Σεξουαλική παρενόχληση (στην Ελλάδα) είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος (βλ. νόμο 3488/2006).
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ)
- Οι γυναίκες κακοποιούνται σεξουαλικά σχεδόν κατά αποκλειστικότητα από άνδρες
- Οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από κάποιον που ξέρουν
Η αθλητική βία είναι μια μορφή κοινωνικής βίας, αφού ο αθλητισμός αποτελεί συστατικό μέρος της κοινωνικής οργάνωσης. Ο αθλητισμός συχνά παρουσιάζεται εξιδανικευμένος και είναι συνυφασμένος με επιτυχίες, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και αυτός διέπεται από συγκρούσεις και εξουσιαστικές δομές. Παρότι οι έρευνες στο επιστημονικό πεδίο για τη σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο ξεκινάνε από τη δεκαετία του ‘70, οι έρευνες για τη σεξουαλική παρενόχληση εντός της αθλητικής κοινότητας είναι πολύ περιορισμένες.
Το 2007, η Ιατρική Επιτροπή της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, αναγνωρίζοντας τους κινδύνους, εξέδωσε διακήρυξη σχετικά με τη σεξουαλική παρενόχληση και την κακοποίηση στον αθλητισμό, ζητώντας την ανάπτυξη των εθνικών πολιτικών και διαδικασιών για την πρόληψη της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης, καθώς και την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Μεταξύ άλλων, προέτρεψαν όλες τις διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίες και εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές να προωθήσουν και υποστηρίξουν της επιστημονικής έρευνας για θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη της σεξουαλικής παρενόχλησης.
Έρευνες
Σύμφωνα με την έρευνα “Βιώματα Σεξουαλικής Παρενόχλησης από Άνδρες σε Αθλήτριες στην Ελλάδα” (2009) της Στυλιανής Χρόνη (ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) & του Kari Fasting (Norwegian School of Sport Sciences, Norway), στην οποία συμμετείχαν 308 γυναίκες (ΜΟ ηλικίας = 21.45 έτη) που δραστηριοποιούνται στο διεθνές ή στο εθνικό αγωνιστικό επίπεδο ή είναι συστηματικά αθλούμενες, κατέδειξε ότι το 72% των αθλητριών ανέφεραν εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης από άνδρες εντός και εκτός του αθλητισμού.
Κατά μέσο όρο οι συμμετέχουσες αθλούνταν 4.7 φορές την εβδομάδα και περνούσαν περίπου 11 ώρες την εβδομάδα στον εκάστοτε προπονητικό χώρο. Το 55.5% εξ’ αυτών είχαν άνδρες προπονητές, το 19.8% γυναίκες προπονήτριες και το 24% δεν είχαν προπονητή εκείνο το διάστημα. Επιπλέον, το 42.8% ζούσαν μόνες και το 56.8% συγκατοικούσε (πχ. με γονείς, συντρόφους ή άλλους), ενώ μόλις 2 από τις 308 συμμετέχουσες είχαν παιδιά. Ακόμα 26 από τις συγκεκριμένες αθλήτριες εργάζονταν παράλληλα, 267 σπούδαζαν, ενώ 15 ήταν άνεργες. Οι περισσότερες από τις αθλήτριες είχαν οικονομική υποστήριξη από την οικογένειά τους, μετά έρχονταν τα έσοδα από την εργασία και τέλος το μικρότερο μέρος των οικονομικών τους απολαβών προερχόταν από τον αθλητισμό.
Σε ότι αφορά τα σπορ: 167 έκαναν ατομικά σπορ (κολύμβηση, τένις, γυμναστική, στίβο κλπ), 103 συμμετείχαν σε ομαδικά σπορ (μπάσκετ, βόλεϊ, χάντμπολ κλπ.) και 28 σε μη επαγγελματικά σπορ (αερόμπικ, χορός κλπ).
| Μορφή παρενόχλησης | Από άντρες συνολικά | Από άντρες εντός αθλητισμού | Από άντρες εκτός αθλητισμού |
| Ανεπιθύμητη σωματική επαφή (π.χ. αγκαλιές, φιλιά, τσιμπήματα κ.λπ.) | 126(42.1%) | 63(21.1%) | 95(31.8%) |
| Επαναλαμβανόμενα, ανεπιθύμητα σεξουαλικά υπονοούμενα, ματιές, σχόλια, πειράγματα και αστεία, για το σώμα τους, τα ρούχα τους, την ιδιωτική τους ζωή κ.λπ. | 171(56.8%) | 74(24.6%) | 143(47.5%) |
| Γελοιοποίηση των αθλητικών τους ικανοτήτων εξαιτίας του φύλου τους | 117(38.9%) | 53(17.6%) | 91(30.2%) |
| Γενικότερες μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης | 216(71.5%) | 126(42.0%) | 192(63.6%) |
Η μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης που αναφέρθηκε συχνότερα από τις συμμετέχουσες ήταν τα επαναλαμβανόμενα ανεπιθύμητα σεξουαλικά υπονοούμενα, βλέμματα, σχόλια, αστεία, κ.λπ.
Οι πιο συχνά αναφερόμενες ψυχολογικές συνέπειες ήταν η επαναλαμβανόμενη σκέψη του συμβάντος και ο προβληματισμός σχετικά με την εμπειρία, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα τον αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμησή τους και την αυξημένη ανησυχία. Επιπλέον, η σεξουαλική παρενόχληση επηρεάζει τις ίσες ευκαιρίες συμμετοχής και επίτευξης για τα κορίτσια και τις γυναίκες στον αθλητισμό, το οποίο με τη σειρά του βλάπτει την ποιότητα της ζωής τους.
Σύμφωνα με την έρευνα “Η σεξουαλική κακοποίηση νεαρών ατόμων στον Αθλητισμό” της Sylvie Parent και του Karim El Hlimi (Τμήμα Φυσικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Lavel) 2%-8% των ανήλικων αθλητών έχουν δεχτεί σεξουαλική κακοποίηση εντός του αθλητικού περιβάλλοντος. Οι νεαροί αθλητές τοπ επιπέδου είναι πιο πιθανό να δεχτούν σεξουαλική παρενόχληση σε σχέση με αθλητές που οι επιδόσεις τους δεν είναι τόσο καλές. Επίσης τα κορίτσια δέχονται επιθέσεις με μεγαλύτερη συχνότητα από ότι τα αγόρια στο πλαίσιο του αθλητικού χώρου. Πιθανότατα αυτό να παρατηρείται γιατί τα αγόρια δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο να εξομολογηθούν μια τέτοιου είδους εμπειρία.
Σε μία ανάλυση 159 περιπτώσεων που κατήγγειλαν σεξουαλικές επιθέσεις στον αθλητισμό στα έντυπα μέσα (Brackenridge et al. 2008) έδειξαν ότι οι δράστες ήταν προπονητές, δάσκαλοι και γυμναστές στο 98% των περιπτώσεων. Η ηλικία των θυτών κυμαινόταν από τα 16-63 έτη (34.2 έτη κατά μέσο όρο). Σχεδόν το ένα τρίτο αυτών ήταν παντρεμένοι (29%) και είχαν παιδιά (31%).
Η πλειονότητα αυτών των επιθέσεων γίνεται στο σπίτι του θύτη, κατά τη διάρκεια της προπόνησης, σε κοινωνικές εκδηλώσεις που δεν σχετίζονται άμεσα με τον αθλητισμό ή σε αγώνες/διοργανώσεις που γίνονται μακριά από τη μόνιμη κατοικία των αθλητών.
Στην έρευνα “Sexual violence in organized sport in Germany” (Ohlert, Seidler, Rau, Rulofs, & Allroggen, 2018) που διεξήχθει διαδικτυακά με τη συμμετοχή 1.529 Γερμανών αθλητών (44%) και αθλητριών (56%) υψηλού επιπέδου από 128 διαφορετικά σπορ και μέσο όρο ηλικίας τα 21.6 έτη, προέκυψε ότι το 37.6% είχε βιώσει κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης εντός του αθλητικού περιβάλλοντος, ενώ το 11.2% δήλωσε ότι είχε βιώσει σοβαρή σεξουαλική κακοποίηση.
Υπόθεση Larry Nassar
Πριν από περίπου μία πενταετία βγήκε στο φως της δημοσιότητας ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης στην αθλητική ιστορία των ΗΠΑ. Ο πρώην γιατρός της USA Gymnastics (Ομοσπονδία Γυμναστικής των ΗΠΑ), Larry Nassar κατηγορήθηκε για σεξουαλική κακοποίηση τουλάχιστον 265 (!) κοριτσιών κατά τη διάρκεια καριέρας του.
Κατόπιν μεγάλης έρευνας, έγινε σαφές ότι ο τότε πρόεδρος της Ομοσπονδίας, Steve Penny είχε γνώση των όσων διαδραματίζονταν και προσπάθησε επανειλημμένα να “κουκουλώσει” το σκάνδαλο και να προστατεύσει τον Nassar, για να μην πληγεί το image της Ομοσπονδίας που είχε βγάλει δεκάδες Ολυμπιονίκες.
Μπορείτε να δείτε το σχετικό ντοκιμαντέρ του Netflix με τίτλο “Athlete A” το οποίο ξετυλίγει το κουβάρι της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα παραπάνω στοιχεία είναι ότι αρκετοί αθλητικοί οργανισμοί δεν έχουν τα μέσα και τη γνώση που απαιτείται για να διαχειριστούν τέτοιου είδους παραβατικές συμπεριφορές, ενώ πολλές φορές δεν γίνεται ο απαραίτητος έλεγχος του παρελθόντος (background check) των ατόμων που προσλαμβάνονται σε καίριες θέσεις (προπονητές, γυμναστές, παράγοντες κλπ). Ακόμα, το φαινόμενο της συγκάληψης, από φόβο για κάποιο σκάνδαλο που θα φέρει αρνητική δημοσιότητα, είναι επίσης σύνηθες.
Εν κατακλείδι, κρίνεται αναγκαίο να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης καχύποπτα και με ταμπού, προκειμένου να γίνονται περισσότερες δημόσιες καταγγελίες και να παταχθεί αυτό το φαινόμενο εν τη γενέση του. Ελάχιστα σωματεία και σχολεία διαθέτουν στο δυναμικό τους (αθλητικούς) ψυχολόγους, στους οποίους μπορούν τα παιδιά ή οι νεαροί αθλητές να εκμυστηρευτούν τυχόν ύποπτα περιστατικά. Η επιστημονική κοινότητα με τη σειρά της θα πρέπει να εντρυφήσει περαιτέρω στο θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης στον αθλητισμό.
