Τις τελευταίες ημέρες παρακολουθούμε την καλοσχεδιασμένη προσπάθεια του Ταγίπ Ερντογάν, να ξαναγράψει το εγχειρίδιο των κανόνων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η φασαρία που απόλυτα δικαιολογημένα γίνεται τις τελευταίες ημέρες, απαιτεί μια συνολική και ψύχραιμη παρουσίαση της στρατηγικής της Τουρκίας.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Την περασμένη εβδομάδα προχώρησε στην υπογραφή μιας συμφωνίας με μια από τις δυο επίδοξες κυβερνήσεις τις Λιβύης, μιας χώρα η οποία βρίσκεται σε πλήρη διάλυση και εμφύλιο πόλεμο εδώ και αρκετά χρόνια. Η Συμφωνία αυτή αποτελεί προσπάθεια ενίσχυσης της θέσης της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή.
Παρά το γεγονός ότι είναι απόλυτα παράνομη και προβληματική, από πολλές απόψεις στην εφαρμογή της, η αποκαλούμενη Συμφωνία με τη Λιβύη, είναι το νέο επεισόδιο στην στρατηγική της Τουρκίας να επιβάλλει την κυριαρχία της στην Ανατολική Μεσόγειο, να εκμεταλλευτεί τους ενεργειακούς πόρους της περιοχής και να ανακτήσει την περιφερειακή επιρροή της, την οποία έχασε με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Με την εισβολή στη Βορειοανατολική Συρία προσπαθεί να δημιουργήσει μια ζώνη ασφάλειας. Παρόμοιος, είναι ο στόχος με τις δράσεις της στο θαλάσσιο χώρο στα δυτικά της, με την μόνη διαφορά ότι εκεί προσπαθεί να αποκτήσει μερίδιο στην πίτα των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου.
Επί δεκαετίες η Τουρκία, έχει βρεθεί έξω από αυτή την πίτα. Οι επιτυχημένες κινήσεις Ελλάδας, Ισραήλ, Αιγύπτου και Κύπρου, σε αυτό τον τομέα, έχουν αυξήσει το άγχος της, με δεδομένο ότι κερδίζουν στο οικονομικό επίπεδο. Και ταυτόχρονα εξασφαλίζουν ενεργειακή αυτοτέλεια. Η Τουρκία σε αυτόν τον πολύ κρίσιμο τομέα τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί στη θέση να προσπαθεί να ακολουθήσει τις χώρες αυτές, χωρίς να το πετυχαίνει. Μάλιστα, για να το πετύχει έχει ξοδέψει σε ερευνητικά πλοία, γεωτρύπανα, και αποστολές το αστρονομικό πόσο του 1 δις δολαρίων και ταυτόχρονα προχωρά σε προκλητικές και παράνομες ενέργειες στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) γειτονικών χωρών, όπως για παράδειγμα η Κύπρος.
Βέβαια οι ορέξεις του Ταγίπ του Μεγαλοπρεπή και της Άγκυρας, δεν περιορίζονται μόνο στους ενεργειακούς πόρους. Οι διαφορές στην ευρύτερη περιοχή είναι μακροχρόνιες, και αυτή η αναθεωρητική στρατηγική της Τουρκίας, αποτελεί θανάσιμη απειλή για την Ελλάδα. Οι παράνομες διεκδικήσεις της Άγκυρας στο Αιγαίο και την Κύπρο, είναι λογικό και απαραίτητο να προκαλούν έντονο προβληματισμό και ανησυχία.
Η στρατηγική αυτή της Τουρκίας, γίνεται εξόχως επικίνδυνη εάν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, δίνοντας της το δικαίωμα να προβάλει παράνομες και αβάσιμες νομικά διεκδικήσεις.
Ο Ερντογάν και η Άγκυρα, βλέπουν τις διαμόρφωση της στρατηγικής συνεργασίας Ελλάδας, Ισραήλ, Αιγύπτου και Κύπρου, να παίρνει σάρκα και οστά, και αισθάνονται όλο και περισσότερο παγιδευμένοι και απομονωμένοι από τις εξελίξεις στην περιοχή. Παραδείγματα της εξαίρεσης της Τουρκίας από σοβαρά σχέδια στην περιοχή, είναι ο Αγωγός East Med και το Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Σαν αποτέλεσμα, η Τουρκία προχωρά σε αυτές τις προκλήσεις και παράνομες ενέργειες για να μπει στο παιχνίδι, επικαλούμενη ιστορικές καταβολές και νομική βάση η οποία δεν υφίσταται.
Η Συμφωνία με μια από τις επίδοξες κυβερνήσεις της Λιβύης, εισχωρεί στην ΑΟΖ της Ελλάδας, κόβοντας την ΑΟΖ της Κρήτης, και στην περίπτωση που θα εφαρμόζονταν θα παρεμπόδιζε την Ελλάδα να συνάψει δικές της συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Κύπρο. Περεταίρω η Συμφωνία είναι κίνηση σχεδιασμένη να υποσκάψει τον Αγωγό East Med, ο οποίος θέτει στο περιθώριο την περιφερειακή στρατηγική της Τουρκίας, περνώντας μέσα από τα χωρικά της ύδατα, εξαιρώντας την από τις εξαγωγές.
Η Συμφωνία με τη Λιβύη επιτρέπει στην Τουρκία να αυξήσει τον θαλάσσιο έλεγχο σε ζώνες όπου προγραμματίζεται ο υποβρύχιος αγωγός, απειλώντας την κατασκευή και λειτουργία του αγωγού. Επίσης, η Συμφωνία προσφέρει στην Τουρκία μεγαλύτερο στρατηγικό βάθος, από τη Βόρεια Αφρική μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος μέχρι τον κόλπο της Αττάλειας, και προκαλεί τους αντιπάλους της, να ανταποκριθούν στην προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των κυρίαρχων θαλάσσιων συνόρων της.
Η στρατηγική της Τουρκίας στη Μεσόγειο στηρίζεται σε δύο προσεγγίσεις. Πρώτον, η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους της στην περιοχή και να βγει από την απομόνωση μόνη της, έτσι δημιουργεί δυο αμφιβόλου εγκυρότητας και νομιμότητας εταίρους στην περιοχή, το ψευδοκράτος στην Κύπρο και το Λιβυκό GNA. Πρόκειται για δυο αδύναμους παίκτες, αλλά αυτό τους καθιστά εκμεταλλεύσιμους, και αυτός είναι ο λόγος που το κάμνει ο Ερντογάν. για την Τουρκία είναι μέρος της έφεσης. Το ψευδοκράτος είναι τουρκικός δορυφόρος και η GNA στη Λιβύη, έχει την υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας, της Ρωσίας και της Αιγύπτου, ορισμένων από τους μεγαλύτερους αντιπάλους της Τουρκίας.
Παρά την ενίσχυση της παραγωγής πετρελαίου και την πρόοδο προς την επίλυση της κρίσης ρευστότητας της χώρας, η GNΑ στη Λιβύη, δίνει μάχη να διατηρήσει τον έλεγχο σε βασικούς οικονομικούς τομείς και ομάδες πολιτοφυλακής, οι οποίες είναι αχαλίνωτες στη χώρα. Επιπλέον, η αμφιταλαντευόμενη υποστήριξη των ΗΠΑ προς την GNA, και οι ενδείξεις υποστήριξης του Χάφταρ, καθιστούν την κυβέρνηση του Σάρραζ ανασφαλή. Η Τουρκία συνόδευσε εσκεμμένα τη συμφωνία με μια σειρά από υποσχέσεις ασφαλείας που έδωσαν στην Τουρκία δικαιώματα για παράκτιες λιβυκές περιοχές γεώτρησης και διευρυμένη τουρκική ναυτική παρουσία στα λιμάνια της Λιβύης.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η αναθεωρημένη ΑΟΖ οροθετήθηκε κατά μήκος των παράκτιων περιοχών εκτός του ελέγχου της GNA, γεγονός που αποτελεί πρόβλημα για την εφαρμογή της. Αυτή η Συμφωνία μπορεί να επιδεινώσει τον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη και να αποδειχθεί σημαντικό σημείο ανάφλεξης.
Το δεύτερο στοιχείο της μεσογειακής στρατηγικής της Τουρκίας βασίζεται στη χρήση μιας ιστορικής αφήγησης για την διεκδίκηση των τουρκικών δικαιωμάτων στην περιοχή. Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν αρχίσει να παραπέμπουν στην «γαλάζια πατρίδα», την έννοια ότι η ανατολική ακτή της Κρήτης και το ήμισυ του Αιγαίου – σχεδόν 18.000 τετραγωνικά μίλια – ανήκουν στην Τουρκία.
Η Γαλάζια Πατρίδα είναι δημοφιλής στις τάξεις ΝεοΟθομανών στο κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν, καθώς παραπέμπει στην κορύφωση της γεωπολιτικής δύναμης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ερντογάν εμφανίστηκε ακόμη και μπροστά από ένα χάρτη της Γαλάζιας Πατρίδας κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας.
Φυσικά, η Άγκυρα γνωρίζει ότι τέτοιες έννοιες παραβιάζουν την ελληνική κυριαρχία και ότι οποιαδήποτε απόπειρα στρατιωτικής επιβολής θα μπορούσε να προκαλέσει διεθνή κρίση. Αλλά η νομιμότητα είναι κάτι που δεν απασχολεί την Τουρκία, ο απώτερος στόχος της είναι ψυχολογικός, δηλαδή η επιβολή μόνιμης τουρκικής επιρροής στην περιοχή και το μήνυμα προς όλους στην ευρύτερη περιοχή, ότι είναι εδώ για να παραμείνει.
Η συμφωνία της Τουρκίας με τη Λιβύη πυροδότησε την οργή των αντιπάλων της στη Μεσόγειο, οι οποίοι κατηγορούν την Άγκυρα ότι παραβιάζει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και τη νομολογία των υφισταμένων ΑΟΖ. Οι κυβερνήσεις των χωρών στην περιοχή, απερρίψαν τη συμφωνία ως νομικά άκυρη και γελοία θέτοντας ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον η “κυβέρνηση” της Λιβύης έχει την εξουσία να κάνει τη συμφωνία εξαρχής, δεδομένου ότι ο Σάρραζ δεν έχει τη νομική εξουσία να υπογράψει οποιαδήποτε συμφωνία εκτός του πεδίου εφαρμογής και της αρμοδιότητας της συμφωνίας του ΟΗΕ που καθιέρωσε την κυβέρνηση.
Η Ελλάδα και η Κύπρος εξέφρασαν βαθιά ανησυχία για τις πιθανές επιπτώσεις της Συμφωνίας. Η Κύπρος έχει απευθύνει έκκληση στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης να την βοηθήσει να υπερασπιστεί τους ισχυρισμούς της όσο αφορά τους υπεράκτιους φυσικούς πόρους της. Η Ελλάδα ξεκίνησε εκστρατεία για να συγκεντρώσει τη στήριξη από τη Δύση, κάνοντας εκκλήσεις τόσο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και με το ΝΑΤΟ, και επιταχύνοντας τις διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο για τη δική τους συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ.
Η στρατηγική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο αφορά τη μετατόπιση της ισορροπίας με τις περιφερειακές δυνάμεις και την εδραίωση μιας νέας ψυχολογικής πραγματικότητας σχετικά με την τουρκική επιρροή και τα κυρίαρχα δικαιώματα της στην περιοχή. Συμβαδίζει με την ευρύτερη φιλοδοξία της Τουρκίας να αναπτύξει μια πιο τολμηρή, πιο ορατή, ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Αυτή η πολιτική έχει προκαλέσει της δραστηριοποίηση της Άγκυρας στα Βαλκάνια, την Κεντρική Ασία, το Λεβάντε και τον Καύκασο, αλλά η Ανατολική Μεσόγειος θα συνεχίσει να είναι εκεί όπου η Τουρκία παίζει το πιο ριψοκίνδυνο παιχνίδι της. Και αυτό από μόνο του είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τη χώρα μας.
Και το γεγονός ότι είναι εξαιρετικά επικίνδυνη η κατάσταση που διαμορφώνεται, καθιστά απαραίτητη ταχύτατα τη διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής, όχι επικοινωνιακής κατεύθυνσης, αλλά ουσιαστικής και επικεντρωμένης στην άμεση ανοικοδόμηση και ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, ακόμη και εάν αυτό σημαίνει περικοπή ακόμα και κάποιων απαραίτητων για την κοινωνία παροχών, όπως μερίσματα και διάφορα άλλα.
Δεν υπάρχει περίπτωση να υπάρξει πολίτης που εάν ενημερωθεί ωμά και σωστά να αντιδράσει στο απαιτούμενο δόγμα, που είναι, ΠΡΩΤΑ Η ΠΑΤΡΙΔΑ!
*Ο Δημήτρης Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, μέλος του The International Institute of Strategic Studies, και διετέλεσε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ, και το Πεντάγωνο, στην Ουάσιγκτον.
