Μια άλλη φράση που μας έρχεται από το παρελθόν ως παρακαταθήκη από την γλωσσική μας κληρονομιά είναι η «παίζω ἐν οὐ παικτοῖς». Την παραθέτουμε κι αυτήν όπως μας την άφησαν οι αλεξανδρινοί γραμματικοί με τους τόνους και τα πνεύματα, για να δηλώσουν την προσωδιακή προφορά της γλώσσας μας.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Παίζει εν ου παικτοίς λέμε κι εμείς, συνήθως στο γ’ ενικό πρόσωπο, αλλά γράφουμε πια χωρίς τα γνωστά συμπληρώματα, στο μονοτονικό, και εννοούμε ότι παίζει κάποιος με πράγματα σημαντικά, αστειεύεται εκεί που δεν πρέπει, κάνει ανοησίες σε χώρο όπου δεν υπάρχουν παιδιά ή άλλα πρόσωπα που επιθυμούν τα παιχνίδια και φέρεται επιπόλαια, ενώ απαιτείται σοβαρότητα. Την χρησιμοποιούμε, για να περιγράψουμε καταστάσεις στο χώρο της πολιτικής, της δημοσιογραφίας, του καθημερινού βίου. Ακόμα είναι χαρακτηρισμός. Αν πούμε για παράδειγμα ότι ο νόμος για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού, για τον οποίο γίνεται πολύς λόγος τις τελευταίες μέρες, είναι παίζω εν ου παικτοίς, εννοούμε ότι είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση, με την οποία δεν πειραματιζόμαστε.
Το ρήμα παίζω παράγεται από το ουσιαστικό ὁ παῖς, τοῦ παιδός, το τέκνο, δηλαδή, αγόρι ή κορίτσι. Κι ο παῖς με την σειρά του προέρχεται από μια ινδοευρωπαϊκή ρίζα pōtah, που δηλώνει το μικρό ενός ζώου. Το παίζω είχε την σημασία που έχει και σήμερα, δηλαδή παίζω παιχνίδια, μουσικά όργανα, χορεύω, αλλά και συμπεριφέρομαι σαν παιδί, παιδιαρίζω.
Η λέξη παικτός, -ή, -όν είναι επίθετο και σημαίνει αυτόν που είναι κατάλληλος για ευθυμία, για χαλαρότητα, για αστεία και επιπολαιότητα, που μπορεί να παίξει. Η πρόθεση ἐν χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά, γιατί δεν ακολουθούσε κάτι που την επέβαλλε.
Την παίζω ἐν οὐ παικτοῖς εντοπίζουμε στα κείμενα του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ο οποίος την μεταχειρίζεται σε αρκετές περιπτώσεις. Τι Χρυσόστομος θα ήταν άλλωστε! Άλλες φορές, θέλει να καταδείξει την σοβαρότητα της συζυγικής σχέσης, άλλοτε επιθυμεί να μιλήσει για το μυστήριο του θανάτου και για την ζωή μετά από αυτόν και μερικές φορές επιδιώκει να αναφερθεί σε παιδαγωγικά θέματα. Πάντοτε έτσι υποδεικνύει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να φέρεται άμυαλα, όταν έχει μπροστά του σπουδαία ζητήματα.
Χειμώνας, λοιπόν, κι επειδή το παιχνίδι είναι περιορισμένο, ας παίξουμε εκεί που πρέπει και όταν πρέπει, γιατί το παίζω εν ου παικτοίς μπορεί να έχει δυσάρεστα ή ολέθρια αποτελέσματα. Όλα δεν είναι παίξε γέλασε, για να θυμηθούμε μια ισοδύναμη που αποδίδει με νεοελληνικό τρόπο την αρχαιοπρεπή σημερινή έκφραση.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
