Το καλοκαίρι συνηθίζουμε να πηγαίνουμε στα νησιά και για πολύ κόσμο οι Κυκλάδες έχουν την τιμητική τους. Εκτός από το όμορφο ιδιαίτερο τοπίο, τις χιλιάδες αποχρώσεις του γαλάζιου, τα κατάλευκα σπίτια, τις πέτρινες πεζούλες, τις αμμουδερές παραλίες, τα Κυκλαδονήσια είναι γνωστά για τον πολύ σπουδαίο προϊστορικό πολιτισμό τους που αναπτύχθηκε γύρω στο 3200 π. Χ. Ένα από τα χαρακτηριστικά της τέχνης του πολιτισμού αυτού είναι τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Εἰδώλιον ο αρχικός λεκτικός τύπος και είναι υποκοριστικό του εἴδωλον. Η κατάληξη -ιον χρησιμοποιείται, για να δηλώσει το μικρότερο (αλσύλλιο, δασύλλιο, δενδρύλλιο). Εἰδώλιον, λοιπόν, ήταν το μικρό ομοίωμα, η μικρή εικόνα, ενώ εἴδωλον γενικά το ομοίωμα, η απεικόνιση, αλλά και το όργανο λατρείας αρκετών θρησκειών. Το είδωλο στο νεοελληνικό λεξιλόγιο περιγράφει ακόμη την εικόνα, το αντικείμενο λατρείας, αλλά και ο, τιδήποτε φανταστικό, μια οπτασία, ένα φάντασμα.
Να ξαναέλθουμε, όμως, στο μικρό είδωλο, το ειδώλιο, για να πούμε ότι το θέμα ειδ- προέρχεται από το ρήμα εἴδω, που είναι ενεστώτας του οἶδα (= γνωρίζω καλά). Από το ίδιο θέμα βγαίνουν και οι λέξεις είδηση, ειδησεογραφία, ειδήμων, ειδικός, αλλά και η ιστορία ως η γνώση του παρελθόντος.
Αυτά τα κυκλαδικά ειδώλια είναι αφιερώματα σε νεκρούς και βρέθηκαν κατά εκατοντάδες στους τάφους των νησιών. Φτιαγμένα από μάρμαρο, αποδίδουν χωρίς πολλές λεπτομέρειες τα χαρακτηριστικά ανδρικών ή γυναικείων μορφών. Εξαιρετικής τέχνης δημιουργήματα, αποτελούν τις πρώτες κατασκευές αφηρημένης τέχνης μιας εποχής με έντονη εμπορική δραστηριότητα. Παριστάνουν θνητούς ή θεούς σε όρθια ή καθιστή στάση και υπάρχουν σε αυτά και ίχνη χρώματος.
Ειδώλια δεν είχε μόνο η Κυκλαδική εποχή, αλλά και όλες οι υπόλοιπες ιστορικές και προϊστορικές περίοδοι της τέχνης. Εξάλλου κάθε μικρό ομοίωμα που αποτυπώνει ανθρώπινες μορφές, εικόνες ζώων ή φυτών ονομάζεται ειδώλιο. Ένα μικρό αγαλματάκι είναι, και – με αυτήν την έννοια – το συναντάμε σε διάφορες περιόδους της τέχνης.
Δεν πρέπει να συγχέουμε το ειδώλιο με το εδώλιο. Το εδώλιο είναι το κάθισμα και η λέξη βγαίνει από την ρίζα εδ-, που μας δίνει το ρήμα ἕζομαι (= κάθομαι) και στα νέα ελληνικά την έδρα, το έδαφος, τον έφεδρο, τον εδραίο (=σταθερό, αμετακίνητο), έδρανο, καθέδρα, πρωτοκαθεδρία κ. ά. Το εδώλιο συναντάται στο εδώλιο του κατηγορουμένου, εδώλιο στο αρχαίο θέατρο και αλλού.
Ένα αθώο μικρό αρχαίο αγαλματίδιο, όμως, ένα ειδώλιο, λόγω της ιδιαίτερης αξίας του, μπορεί ως αντικείμενο αρχαιοκαπηλίας να οδηγήσει κάποιον στο εδώλιο του δικαστηρίου.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
