Με το απιθάνως θα ασχοληθούμε σήμερα και όχι με τον απίθανο αυτόν καθ’ εαυτόν, γιατί είναι πράγματι απίθανα όσα θα σας ιστορήσουμε.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Το επίρρημα απιθάνως είναι αρχαιοπρεπές, δε συνηθίζεται στα νέα ελληνικά.
Σε ένα απόσπασμα του Ισοκράτους διαβάζουμε τη φράση: … ἀναγιγνώσκῃ δέ τις αὐτὸν ἀπιθάνως καὶ μηδὲν ἦθος ἐνσημαινόμενος… (Ισοκράτους, Φίλιππος, 26-27). Το απόσπασμα αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο εκφωνεί ένας ρήτορας το λόγο του, ώστε να είναι αποτελεσματικός. Αν θέλουμε να αποδώσουμε το παραπάνω χωρίο, θα λέγαμε : και τον διαβάζει κάποιος χωρίς πειστικότητα και χωρίς να εκφράζει τα συναισθήματά του … Ο ρήτορας εννοεί ότι ο λόγος χάνει την εκφραστικότητά του, αν τον αναγνώσει κάποιος χωρίς πειστικότητα. Το ἀπιθάνως ισοδυναμεί με το χωρίς πειστικότητα.
Στα νέα ελληνικά χρησιμοποιούμε τη φράση: Το να βγει η Ελλάδα από την κρίση μέσα στην επόμενη διετία είναι απιθάνως απίθανο, είναι δηλαδή ολωσδιόλου απίθανο, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει πιστευτό. Ακόμη ακούμε άλλες φορές: Είχα να τον δω χρόνια και όλως απιθάνως τον ξαναείδα μπροστά μου. Εδώ η υπογραμμισμένη φράση σημαίνει πέρα από κάθε προσδοκία, χωρίς να το περιμένω.
Το ἀπιθάνως με την ωραία του ψιλή παράγεται από το επίθετο ἀπίθανος, που και αυτό με τη σειρά του προκύπτει από το ἀ – το στερητικό και το ρήμα πείθω. Προέρχεται συγκεκριμένα από το θέμα του αορίστου β’ του πείθω, το πιθ-. Συνεπώς ο απίθανος είναι εκείνος που δεν μπορεί να μας πείσει και γι’ αυτό δεν τον πιστεύουμε, δε γίνεται να είναι πιστευτός. Όταν, λοιπόν, ενεργούμε απιθάνως, λειτουργούμε χωρίς αξιοπιστία και δίχως πειστικότητα.
Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ο απίθανος στα ελληνικά που μιλάμε τώρα έχει την έννοια του απίστευτου, του εξωπραγματικού και του εκπληκτικού. Αυτές τις σημασίες είχαν στο νου τους αρκετά από τα φετινά παιδιά και γι’ αυτό δεν κατάλαβαν ότι ἀπιθάνως = χωρίς πειθώ.
Με αυτήν την τελευταία διαπίστωση θα κλείσουμε πιθανολογώντας ότι τα όσα γράψαμε και προέκυψαν όλως απιθάνως, πιθανόν να τα βρείτε ενδιαφέροντα. Μερικοί ίσως τα θεωρήσουν πιθανολογήματα που ανήκουν στη σφαίρα της πιθανοκρατίας (πιθανοκρατία = φιλοσοφικός και ηθικός όρος που διακηρύττει ότι η ανθρώπινη γνώση ή ηθικότητα έχουν υποκειμενική αξία).
Και στους μεν και στους δε ευχόμαστε να έχουν μια απίθανη ημέρα!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
