Ακόμα έναν αρχαιολογικό χώρο αποκτά το κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται για ένα μεγάλο κτήριο ρωμαϊκής εποχής, το οποίο θα αναδειχθεί. Βρέθηκε κοντά στο άγαλμα του Βύρωνα στην Βασ. Ολγας και το κοινό θα μπορεί να βλέπει πώς ήταν ένα ρωμαϊκό κτήριο στην περιοχή πέρα από την Πύλη του Αδριανού. Εκεί δηλαδή, που ο φιλέλληνας αυτοκράτορας Αδριανός είχε χτίσει την δική του συνέχεια της πόλης.
Το εύρημα δεν ήταν εντελώς άγνωστο, καθώς ο Στέφανος Κουμανούδης είχε ανασκάψει τμήμα του, κατά τα έτη 1888- 1889. Από το οικοδόμημα αυτό, σήμερα διατηρείται ορατό, στα ανατολικά του αγάλματος του Βύρωνα, τμήμα ημικυκλικής στοάς με ψηφιδωτό δάπεδο του πρώτου μισού του 5ου αιώνα μ.Χ.
Με τη χθεσινή γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που ελήφθη χθες, ο δρόμος θα χωριστεί στα δύο. Από τη μία θα είναι ο πεζόδρομος με τις αρχαιότητες (προς το Ζάππειο) και από την άλλη ένας δρόμος ήπιας κυκλοφορίας όπου θα επιτρέπονται μόνο οχήματα έκτακτης ανάγκης, το τραμ και τρόλεϊ. Στο μέσον θα έχει πρασιές.
Στην περιοχή του Εθνικού Κήπου έχουν αποκαλυφθεί σημαντικότατες αρχαιότητες, που επιβεβαιώνουν τη σπουδαιότητα του χώρου και τη συνεχή χρήση του από τους υπομυκηναϊκούς χρόνους έως την οθωνική περίοδο. Το μεγάλο οικοδόμημα ρωμαϊκής εποχής που έχει εντοπισθεί επί της Βασ. Ολγας, φαίνεται πως είχε εξήντα δωμάτια και περίστυλη αυλή. «Το μνημειώδες συγκρότημα με περίστυλη αυλή και 60 δωμάτια κτίστηκε στην περίοδο που ο Αδριανός πραγματοποίησε την επέκταση της πόλης προς τα Ανατολικά και ανακατασκευάστηκε μετά την εισβολή των Ερούλων το 267μ.Χ.» σύμφωνα με την διευθύντρια Προϊστορικών- Κλασικών Αρχαιοτήτων και αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών Ελενα Κουντούρη.
Η ανασκαφή, σύμφωνα με όσα ανέφερε η δρ Κουντούρη στο ΚΑΣ, διενεργήθηκε από την ΕΦΑ ΠΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ σε ζώνη μήκους περίπου 68μ. και πλάτους 11μ., στη συμβολή των λεωφόρων Βασιλίσσης Αμαλίας και Βασιλίσσης Όλγας. Μετά την αφαίρεση του υποστρώματος της ασφαλτόστρωσης και του πεζοδρομίου καθώς και νεώτερων επιχώσεων αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα του μεγάλου συγκροτήματος που είχε ανασκάψει ο Κουμανούδης. Διατηρούνται κατάλοιπα τριών οικοδομικών φάσεων σε δύο επίπεδα, με ψηλότερο κατά τουλάχιστον 1μ. το δυτικό. Οι τοίχοι της πρώτης οικοδομικής φάσης, ίσως του 2ου αιώνα μ.Χ, είναι δομημένοι με αργούς ασβεστόλιθους κυρίως μεγάλου μεγέθους και λάσπη ως συνδετικό υλικό. Οι τοίχοι της δεύτερης οικοδομικής φάσης είναι ισχυρότεροι, δομημένοι με αργούς ασβεστόλιθους μεγάλου και μεσαίου μεγέθους, ενσωματωμένους πωρόλιθους και ακροπολίτες σε δεύτερη χρήση, πλίνθους και ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό υλικό.
Τα δωμάτια είναι μεγάλα με χαρακτηριστικότερο το Δωμάτιο 1, διαστάσεων 7,65x,7,65μ., με τοίχους σωζόμενους σε μέγιστο ύψος 0,87μ. και δάπεδο επιστρωμένο με υπόλευκο κονίαμα. Το Δωμάτιο αναπτύσσεται στα νότια επίμηκους διαδρόμου ο οποίος συνεχίζει προς Βορρά στον χώρο που σήμερα καταλαμβάνει το Γεωπονικό Τμήμα του Ζαππείου.
Το στρώμα καταστροφής της δεύτερης οικοδομικής φάσης (ύστερα από την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ.) περιείχε κεραμίδες στέγης, πλίνθους, αργούς λίθους, λίγα τμήματα μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών, άμορφες μάζες ασβεστοκονιαμάτων, θραύσματα μαρμάρινων πλακιδίων και πλακών, κονιάματα όψης κυρίως ερυθρωπού και κιτρινωπού χρώματος, τμήματα γυάλινων αγγείων, σιδερένια καρφιά και μεγάλη ποσότητα κεραμικής του 3ου και 4ου αι. μ.Χ. (θραύσματα αμφορέων, πρόχων, λεκανών, πινακίων, λύχνων, μαγειρικών σκευών κυρίως χυτρών, κ.α). Στην τρίτη οικοδομική φάση οι διαστάσεις των δωματίων περιορίζονται. Οι τοίχοι δομούνται με αργούς λίθους μεσαίου και μικρού μεγέθους, θραύσματα γλυπτών και αρχιτεκτονικών μελών σε δεύτερη χρήση και λάσπη ή σπανιότερα κονίαμα ως συνδετικό υλικό.
Το δυτικό τμήμα του συγκροτήματος αναπτύσσεται πάνω στις επιχώσεις της αμυντικής τάφρου, πλάτους 10μ. και βάθους περίπου 3μ., που διανοίχθηκε κατά μήκος του Θεμιστόκλειου τείχους στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Στον πυθμένα της τάφρου εδράζονται δύο παράλληλοι τοίχοι, μέγιστου σωζόμενου ύψους 2,15μ. και πλάτους 1μ., σε απόσταση περίπου 3,5μ. μεταξύ τους, τοποθετημένοι εγκάρσια κατά το πλάτος της. Ίσως στήριζαν γέφυρα που διασφάλιζε τη διέλευση προς την πόλη μέσα από πυλίδα. Στον χώρο, μήκους περίπου 11,5μ., ανατολικά της τάφρου, πιθανότατα διαμορφωνόταν αυλή με πηγάδι λαξευμένο στην κιμηλιά, το οποίο σώζει μικρές εγκοπές κατάβασης.
Στους βυζαντινούς χρόνους στο ανατολικό τμήμα της ανασκαφής φαίνεται ότι αναπτύχθηκαν τα κατώγια σημαντικών κατοικιών ή εμπορικών οίκων όπως προκύπτει από την παρουσία δεκαπέντε κτιστών αποθηκευτικών πιθόσχημων δεξαμενών και τεσσάρων μεγάλων πήλινων πίθων. Μεγάλος αριθμός αποθηκευτικών σιρών είχε αποκαλυφθεί τόσο στις ανασκαφές του Κουμανούδη όσο και στις ανασκαφές για το Μετρό.
Περιορισμένες ανασκαφές, σε μικρό βάθος, διενεργήθηκαν και στα νότια της κεντρικής εισόδου του Ζαππείου, σε λωρίδα μήκους 18μ. και πλάτους 6μ., όπου αποκαλύφθηκαν οικοδομικά κατάλοιπα της ύστερης αρχαιότητας. Καθώς τα κατάλοιπα συνεχίζουν ανατολικά, δυτικά και νότια εκτός των ορίων του Έργου προτείνεται η κατάχωσή τους.
Το Γραφείο Αρχιτεκτονικών και Πολεοδομικών Μελετών «Γιώργος Προβελέγγιος και Συνεργάτες Ε.Ε.» εκπόνησε, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων πόλης Αθηνών, μελέτη για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν Εστίασαν στο δυτικό τμήμα της ανασκαφής και στην περιοχή της οχυρωματικής τάφρου η οποία, επειδή έχει ανασκαφεί ως τον πυθμένα της, σε βάθος περίπου 3μ., χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.
Η μελέτη εξέταζε πιθανές λύσεις για την κάλυψη της τάφρου τη χρήση υαλοπινάκων, με δύο τρόπους, που όμως δεν προκρίθηκαν λόγω του βάρους και των μεγάλων διατομών που θα έπρεπε να γίνουν Άλλη λύση ήταν να κατασκευαστεί στέγαστρο ύψους 3,00 – 3,50μ. πάνω από τη στάθμη του πεζοδρόμου. Ωστόσο, δεν προκρίθηκε για λόγους αισθητικούς (οπτική όχληση στο άμεσο περιβάλλον μνημείων – έμμεση βλάβη) και πολεοδομικούς.
Προτιμήθηκε η ανάδειξη των αρχαιοτήτων χωρίς στέγαση. Ο αρχαιολογικός χώρος θα περιφραχθεί με ορθοστάτες και τοιχίο οπλισμένου σκυροδέματος θα βοηθήσει στην αντιστήριξη των πρανών. Στο όριο με τον χώρο του Ζαππείου θα τοποθετηθεί χαλύβδινο κιγκλίδωμα, ίδιας μορφής και χρώματος με το κιγλίδωμα του Ζαππείου, χωρίς, όμως, το εγγεγραμμένο πλαίσιο με το πλέγμα, ώστε να εξασφαλίζεται η διαφάνεια ενώ παράλληλα να διατηρείται η ενότητα στη μορφή της περίφραξης του περιβόλου Εθνικού Κήπου – Ζαππείου.
Προτάθηκε, επίσης, να διαμορφωθεί με επιχωμάτωση και σταθεροποιημένο χώμα ζώνη, πλάτους περίπου 10μ., κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της οχυρωματικής τάφρου για την καλύτερη θέαση και κατανόηση των αρχαιοτήτων και την ανάδειξη της σύνθετης φυσιογνωμίας και της διαχρονικότητας της θέσης. Στη ζώνη αυτή, οι ανασκαφές έχουν ολοκληρωθεί ως τον φυσικό βράχο χωρίς να εντοπιστούν αρχαία κατάλοιπα πλην του πηγαδιού και δύο κυκλικών, ίσως εργαστηριακών, κατασκευών, μίας κτιστής με πλίνθους, διαμέτρου 1μ. και βάθους 0,43μ., και ενός μεγάλου λαξεύματος στην κιμηλιά, επιχρισμένου με κονίαμα, μέγιστης διαμέτρου 1,60μ. και βάθους 0,60μ., για τις οποίες προτείνουμε να καταχωθούν.
Περαιτέρω, και καθώς το ρωμαϊκό συγκρότημα εκτείνεται στον χώρο, μήκους περίπου 48μ. (Α-Δ) και πλάτους περίπου 40μ., στον οποίο αναπτύσσονται σήμερα οι εγκαταστάσεις του Γεωπονικού Τμήματος του Ζαππείου προτείνεται, σε συμφωνία με την Επιτροπή Ολυμπίων & Κληροδοτημάτων, να αποδεσμευτεί λωρίδα πλάτους περίπου 7μ. για την διαμόρφωση διαδρομής κατά μήκος της βόρειας πλευράς της ανασκαφής. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας χώρος θέασης των αρχαιοτήτων ο οποίος, υπερυψωμένος και σε οπτική επαφή με την Ακρόπολη, το Ολυμπιείο και τον Αρδηττό, προκειμένου να προσφέρεται στον επισκέπτη της περιοχής η ευχερής κατανόηση των μνημείων και της τοπογραφίας της αρχαίας Αθήνας. Η ζώνη αυτή, με ήπια διαμόρφωση θα καταλήγει στον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο με τα κατάλοιπα της ημικυκλικής στοάς.
Τέλος θα εκπονηθεί μελέτη φωτισμού ο οποίος χωρίς να επιβάλλεται, θα αναδεικνύει τον αρχαιολογικό χώρο τις νυκτερινές ώρες, συνδέοντάς τον με τον δημόσιο χώρο.
Αγγελική Κώττη
