Η τεράστια προσωπικότητα της Μελίνας Μερκούρη έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την παρουσίαση του αιτήματος επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα το 1983 στο Λονδίνο. Αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του Foreign Office για τα Παρθενώνεια γλυπτά αποκαλύπτουν ρήξη μεταξύ της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου και του Βρετανικού Μουσείου. Στην ουσία, τα… μάτια της Μελίνας έπαιξαν ειδικό ρόλο σε αυτό.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Theartnewspaper.com τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα κυβερνητικά έγγραφα του Ηνωμένου Βασιλείου αποκαλύπτουν ότι το Foreign Office απέρριψε την προσπάθεια του Βρετανικού Μουσείου να διατηρήσει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα το 1983, τη χρονιά που κατατέθηκε για πρώτη φορά επίσημη αξίωση.
Της Αγγελικής Κώττη
«Το μέλλον των Μαρμάρων έγινε μείζον ζήτημα κατά την επίσκεψή της στο Λονδίνο της τότε Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού, της διεθνούς φήμης ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη» αναφέρει το δημοσίευμα. «Κυβερνητικά έγγραφα καταγράφουν ότι η πολύχρωμη προσωπικότητά της και ο ρομαντικός σκοπός της προσέλκυσαν σημαντικό ενδιαφέρον και κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης».
Το προσωπικό του Foreign Office εκτιμούσε με ανησυχία ότι η Μελίνα είχε κερδίσει ένα debate με τον Ντέιβιν Γουίλσον, τότε διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου : «Κάποια από τα δραματικά της ξεσπάσματα αναμφίβολα έκλεψαν τα φώτα της δημοσιότητας. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια μιας τηλεοπτικής ανταλλαγής απόψεων μεταξύ των δύο στο Ινστιτούτο Σύγχρονων Τεχνών του Λονδίνου, ύστερα από μια διάλεξη που έδωσε εκεί στις 22 Μαΐου 1983. Κέρδισε εύκολα»
Το Foreign Office κατέγραψε ότι η Μελίνα υποστήριξε πως τα Μάρμαρα «είναι αναπόσπαστο μέρος ενός μνημείου που αντιπροσωπεύει το εθνικό πνεύμα της Ελλάδας». Ο Γουίλσον απάντησε ότι αποτελούν μέρος ενός μουσείου που είναι ένας μοναδικό διεθνές ίδρυμα το οποίο «δεν πρέπει να διαμελιστεί».
Ο τότε Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Πέρεγκριν Ρόουντς, στη συνέχεια παρενέβη, προσθέτοντας ότι στην Ελλάδα «τα επιχειρήματα που προβάλλει ο Γουίλσον είναι πιθανό να μην συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου». Λίγο πριν από την επίσκεψη της Μελίνας, ο πρέσβης είχε υποστηρίξει ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου θα πρέπει να υιοθετήσει μια σκληρή γραμμή: «Το να μπερδέψει το θέμα μπορεί μόνο να δημιουργήσει προβλήματα για το μέλλον».
Οι σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με την τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα (πρόδρομος της Ευρωπαϊκής Ένωσης) απειλούνταν από τη διαμάχη για τα Μάρμαρα, η οποία ανησύχησε τον Burke Trend, τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου. Προειδοποίησε το Foreign Office ότι εάν η κυβέρνηση συμβουλεύει τους εντολοδόχους του μουσείου πως «θα έπρεπε να κάνουν κάτι για να συμπεριλάβουν» τους Έλληνες, λόγω της ένταξής τους στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, αυτό θα δημιουργούσε «μια πολύ δύσκολη κατάσταση».
Ο επικεφαλής πολιτιστικών σχέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, John Macrae, πρόσθεσε τις απόψεις του: «Μου φάνηκε ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα για αρκετό καιρό ακόμη. Έπρεπε να ζήσουμε με αυτό και όσο το δυνατόν περισσότερο να το περιορίσουμε». Ήταν τον Ιούνιο του 1983, ακριβώς πριν από 40 χρόνια…
Ο επιμελητής κλασικών αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου, Μπράιαν Κουκ, φάνηκε στα μάτια του Foreign Office τόσο αναποτελεσματικός όσο και ο διευθυντής του. Σε άλλη συνάντηση κατά την επίσκεψη της Ελληνίδας υπουργού, ο Κουκ έκανε «μια απογοητευτική και παιδαγωγική άμυνα, με στόχο να αποδείξει ότι ο Έλγιν δεν ήταν ένοχος βανδαλισμού και ότι ο Παρθενώνας ήταν σύμβολο του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού, όχι της ελληνικής ελευθερίας και εθνικότητας». Ο Κουκ αναφέρθηκε στα γλυπτά ως «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα» (και έγραψε ένα βιβλίο μουσείου με αυτόν τον τίτλο, το οποίο επανεκδόθηκε μέχρι το 2005), παρά ως αυτά που σήμερα αποκαλούνται παγκοσμίως τα Μάρμαρα του Παρθενώνα.
Ο Macrae είχε σχολιάσει ότι «είναι κρίμα που το Βρετανικό Μουσείο δεν υπερασπίζεται αποτελεσματικότερα τη διεκδίκησή του για τα Μάρμαρα». Ένιωσε ότι το θέμα ήταν ηθικό και πολιτικό και θα έπρεπε να απαντηθεί από τον Βρετανικό λαό μέσω του Κοινοβουλίου: «Το ΒΜ θα πρέπει να θυμάται πως ό,τι δίνει το Κοινοβούλιο, το αφαιρεί το ίδιο».
Σύμφωνα με τον Νόμο του 1963 για το Βρετανικό Μουσείο, (British Museum Act) που εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο και εξακολουθεί να ισχύει, οι διαχειριστές δεν επιτρέπεται να απομακρύνουν κάτι από τη συλλογή, μια απαγόρευση που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για την απόρριψη των ελληνικών αξιώσεων αποκατάστασης.
Τον Μάιο του 1983, αμέσως πριν από την άφιξη της Μελίνας Μερκούρη ο Χιου Τζένκινς, πρώην υπουργός τεχνών του Εργατικού Κόμματος, είχε προτείνει μια τροποποίηση του νόμου του 1963 για να επιτραπεί η παραχώρηση. Αυτό απορρίφθηκε από την κυβέρνηση των Συντηρητικών και η τροπολογία δεν έγινε. Όπως έγραψε ο Paul Channon, τότε υπουργός Τεχνών, σε ένα σημείωμα στο αρχείο του Foreign Office: η επιστροφή των Μαρμάρων θα «ξεκινούσε μια διαδικασία αποσπασματικής διάλυσης των συλλογών του Βρετανικού Μουσείου».
Πέντε μήνες μετά την επίσκεψη, η ελληνική κυβέρνηση έκανε επίσημη διεκδίκηση για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Η διαμάχη σίγουρα δεν έχει αποφευχθεί. Σήμερα, το μουσείο συνεχίζει να τονίζει ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα λόγω του νόμου του 1963.
Ο πρωθυπουργός, Rishi Sunak, είπε στις 13 Μαρτίου, όταν ρωτήθηκε για τα Μάρμαρα: «Το Ηνωμένο Βασίλειο τα φροντίζει για γενιές. Η συλλογή του Βρετανικού Μουσείου προστατεύεται από το νόμο και δεν σκοπεύουμε να την αλλάξουμε».
Εν τω μεταξύ, οι διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου άλλαξαν πρόσφατα τη θέση τους και είναι πλέον πιο επιδεκτικοί σε μακροπρόθεσμο δάνειο (αλλά όχι νομική
αποκατάσταση) τουλάχιστον μερικών από τα Γλυπτά, σε αντάλλαγμα για ανταποδοτικά δάνεια ελληνικών αρχαιοτήτων στο Λονδίνο. Αυτό προτείνεται από τον George Osborne, πρόεδρο των διαχειριστών και πρώην καγκελάριο του Οικονομικού.
Ο Όσμπορν είπε τον Φεβρουάριο: «Συζητάμε με την ελληνική κυβέρνηση… για μια νέα διευθέτηση». Πρόσθεσε ότι ο νόμος του 1963 αποτρέπει την απόσυρση αντικειμένων, σχολιάζοντας ότι μια αλλαγή του νόμου είναι «εκτός της εξουσίας μου». Μια δήλωση του Βρετανικού Μουσείου επιβεβαιώνει ότι «υπάρχει πρόσκληση για μια νέα συνεργασία του Παρθενώνα με συναδέλφους στην Ελλάδα και οι εποικοδομητικές συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη».
