Αν δεν ήταν στο γραφείο του, να σχεδιάζει εκθέσεις και αλλαγές στο μουσείο, περιδιάβαινε τις αίθουσες και συνομιλούσε με τους επισκέπτες. Τον ενέπνεε η επαφή με τον κόσμο που συνήθως ήταν πολύς, και στενοχωριόταν τους μήνες της καραντίνας λόγω κορωνοϊού. Πήγαινε στους άδειους χώρους με σφιγμένη την καρδιά, ελπίζοντας για το καλύτερο- που ήρθε. Τον τελευταίο χρόνο, καθώς ένιωθε τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν, μετέφερε τα πάντα μέσα στο μουσείο, ώστε να μη χρειάζεται να περπατήσει από το κτήριο Βάιλερ για να βρεθεί σε κάποια προθήκη, σε κάποιο έκθεμα.
‘Οσο βεβαρυμμένη κι αν ήταν η υγεία του, ο ίδιος παρέμενε αφοσιωμένος. Οι λιγοστές ημέρες διακοπών του κυλούσαν στο Δίον, τον αρχαιολογικό χώρο που διακόνησε με την ίδια πίστη και τον ίδιο μόχθο επί δεκαετίες. Εκεί είχε αποσυρθεί το φετινό, δύσκολο για εκείνον καλοκαίρι, δοξάζοντας τη φύση, την οποία υπεραγαπούσε, ίσως όσο και την αρχαιολογία. «Με ξεκουράζει και με εμπνέει» έλεγε στις λιγοστές τηλεφωνικές επαφές. Πραγματικά αναντικατάστατος, παρόλο που η λέξη έχει απωλέσει την αξία της μέσα στο χρηματιστήριο της καθημερινότητας, ο Δημήτρης Παντερμαλής θα είναι πάντοτε στη μνήμη όλων όσοι είχαν την τύχη να τον συναναστραφούν και να διδαχθούν από εκείνον.
Ανήσυχος, επίμονος ρηξικέλευθος, ανοιχτός στις προσκλήσεις, προ πάντων όμως οραματιστής, υπήρξε ο βράχος πάνω στον οποίο στηρίχθηκε το Μουσείο της Ακρόπολης. Ο «αρχαιολόγος- μπετατζής» όπως τον είχε βαφτίσει ο Θεόδωρος Πάγκαλος όταν του ανέθεσε το έργο, ανταποκρίθηκε επάξια στο καθήκον που σήκωσε στις πλάτες του. Κάτι ακόμα πιο βαθύ: έκανε πολλά περισσότερα, πάντοτε με διάθεση και νιώθοντας ευτυχισμένος όταν έφτανε το τέλος κάθε περιπέτειας, ή κάθε ταξιδιού.
Εκατόν έξι φορές σύρθηκε στα δικαστήρια αυτός, ο ευπατρίδης, ο ευεργέτης της πατρίδας, από όσους ήταν αντίθετοι στην κατασκευή του Μουσείου. Κερδήθηκαν όλες, όπως θυμόταν η Λίνα Μενδώνη- τότε γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΑ- πριν από λίγο καιρό. Αλλά δεν σήκωσε ποτέ τον τόνο της φωνής του μέσα σε όλη την καταιγίδα. Ηταν πάντοτε ευγενής και πράος, ηπίων τόνων και σπουδαίων έργων.
Το μουσείο του 21ου αιώνα
Δεν ξέμπλεξε το μουσείο μόνο δικαστικά, του έδωσε μια υπέροχη μόνιμη έκθεση, επιτυγχάνοντας αυτό που είχε ορίσει ως «το μουσείο κλασική τέχνης του 21ου αιώνα». Αφήνοντας τους πάντες άφωνους και κάνοντας το Μουσείο της Ακρόπολης να σκαρφαλώσει σε υψηλές θέσεις διεθνώς, από τις οποίες δεν υποχώρησε ποτέ και να αποσπάσει διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Για εκείνον πάνω από όλα, όμως, μετρούσε ότι το μουσείο αγαπήθηκε και είχε πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα. Και ότι ήταν εξωστρεφές, αλλά και οικονομικά (σχεδόν) αυτόνομο.
Ο Δημήτρης Παντερμαλής γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 5 Μαΐου 1940, ανήμερα της γιορτής της μητέρας του. σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία και κατόπιν Γερμανική Γλώσσα και Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία στο Freibourg της Γερμανίας, όπου έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1968. Τον επόμενο χρόνο με απόφαση της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ διορίστηκε στη θέση του επιμελητή του Μουσείου Εκμαγείων.
Αργότερα, εξελέγη επίκουρος καθηγητής και, το 1979, Καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας. Δίδαξε μαθήματα αρχαίας αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, ζωγραφικής και επιγραφικής. Από το 1973 είναι Διευθυντής των αρχαιολογικών Ανασκαφών του Πανεπιστημίου στο Δίον, όπου πραγματοποιεί προγράμματα μετατροπής του χώρου των ανασκαφών σε μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο. Διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής και είναι Πρόεδρος του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Είναι τακτικό μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου.
Από το Μάιο του 2000 ήταν Πρόεδρος του Οργανισμού που κατασκεύασε το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Από το Μάιο του 2009 είναι Πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης. Φρόντισε για την εκλογή γενικού διευθυντή, μέσω ενός διαγωνισμού διεθνών προδιαγραφών. Επελέγη παμψηφεί ο Νίκος Σταμπολίδης, με τον οποίο είχε αγαστή συνεργασία από πέρσι τέτοιον καιρό, οπότε εκείνος ανέλαβε.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονταν στο χώρο της αρχαίας γλυπτικής και αρχιτεκτονικής όπου αναφέρονται και σε περισσότερες δημοσιεύσεις του: Untersuchungen zu den klassischen Strategenköpfen, Capita transformata, ein Severus Alexander-Bildnis in Thessaloniki, Das Portät im kaiserzeitlichen Makedonien, Zur Statuenausstattung in der Villa dei Papiri, Fassadenarchitektur und Aussichtsveranda im hellenistischen Makedonien, Ο νέος Μακεδονικός τάφος της Βεργίνας, Η κεράμωση του ανακτόρου της Βεργίας, Ein neues Heiligtum in Dion, Λατρείες και ιερά στο Δίον Πιερίας, Inscriptions of Dion: addenda et corrigenda, Οι επιγραφές του Δίου, κ.ά..
Το διδακτικό του έργο ξεκίνησε το 1966 στη Γερμανία όπου με εντολή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Freibourg δίδαξε σε ξένους φοιτητές τρία χρόνια ελληνική γλώσσα και πολιτισμό. Διοργάνωσε μαζί με συναδέλφους του πολλές αρχαιολογικές εκδρομές των φοιτητών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και πραγματοποίησε μαθήματα μπροστά στα αντικείμενα της έρευνας σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.
Το Δίον, η ανασκαφή της ζωής του
Στην ανασκαφή του Δίου (όπου πήγε το 1973 ως υπεύθυνος της πανεπιστημιακής ανασκαφής και έφυγε το 2000, συνεχίζοντας κάθε καλοκαίρι) καταβάλλεται σοβαρή προσπάθεια για την ουσιαστική άσκηση των φοιτητών στην αρχαιολογία πεδίου. Εκτός από την παρακολούθηση του ανασκαφικού έργου και την συμμετοχή στην τακτοποίηση των ευρημάτων, οι φοιτητές μετέχουν στο ημερολόγιο που γίνεται για να συζητηθούν τα ευρήματα της ημέρας. Στην εκδήλωση που πραγματοποιείται το καλοκαίρι με τίτλο «οι Αρχαιολόγοι μιλούν για την Πιερία» έχουν ακόμη την ευκαιρία να ενημερωθούν από τους αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αυτοί και οι κάτοικοι της περιοχής σχετικά με τα ευρήματα όχι μόνο του Δίου αλλά και ολόκληρης της Πιερίας. Ο διδακτικός ρόλος διευρύνεται ακόμη περισσότερο με μία μόνη διδακτική έκθεση που οργανώνεται στο Μουσείο του Δίου και απευθύνεται σε μαθητές, φοιτητές αλλά και στο ευρύτερο κοινό.
Πήρε μέρος με ανακοινώσεις του σε πολλά επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Ακόμη, παρέδωσε ομιλίες και σεμινάρια σε ξένα Πανεπιστήμια, ερευνητικά Ινστιτούτα και Μουσεία: στο Βερολίνο, στο Μόναχο, στο Freibourg, στην Ιένα, στο Αμβούργο, στη Φραγκφούρτη, στη Βόννη, στην Κολωνία, στο Marburg, στη Χαϊδελβέργη, στο Göttingen, στην Karlsruhe, στη Ρώμη, στη Φλωρεντία, στο Lecce, στο Παλέρμο, στην Padova, στο Λουξεμβούργο, στις Βρυξέλλες, στο Λονδίνο, στο Δουβλίνο, στο Toronto, στο Montreal, στην Ottawa, στο Yale, στο Princeton, στη Washington, στο Chicago, στο San Francisco, στο Los Angeles, στο Berkeley, στο San Diego, στη Μελβούρνη, στο Σίδνεϋ, στην Αδελαϊδα, στην Camberra και στο Κάιρο.
Ο Δημήτρης Παντερμαλής δεν έλεγε πολλά λόγια. Ο,τι έλεγε, το εννοούσε και το υλοποιούσε. Στα ένατα γενέθλια του Μουσείου Ακροπόλεως είχε υποσχεθεί πως τα δέκατα, θα γιορταστούν με το άνοιγμα της ανασκαφής για το κοινό. Αυτό έγινε και πλέον, ένας ακόμη όροφος προστίθεται στο Μουσείο, με μια μοναδικότητα: μια αρχαία γειτονιά της Αθήνας, όπου οι άνθρωποι ζούσαν και δρούσαν μέχρι τα χρόνια της ύστερης αρχαιότητας, παρουσιάζεται στα μάτια των επισκεπτών.
Κάποτε ένας εργάτης ανασκαφής τον φώναξε για να δει «μια πέτρα, μάλλον άχρηστη». Όταν έκανε όλα όσα έπρεπε να γίνουν και αναποδογύρισε την πέτρα, φανερώθηκε η μοναδικής ομορφιάς γλυπτή κεφαλή ενός νέου. Φαίνεται πως η τύχη δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Στις διευθετήσεις της κοίτης του ποταμού Βαφήρη, στο Δίον είχε τη χαρά να δει να εντοπίζεται ένα άγνωστο αρχαίο ιερό: το ιερό του Διός Υψίστου.
Η τύχη, βέβαια, ποτέ δεν είναι αρκετή. Αν δεν έχεις να επιδείξεις μόχθο, επιστημοσύνη, αγάπη και θέρμη, δεν αξιώνεσαι να γευθείς τόσες φορές τα θαύματα. Προπάντων: δεν αξιώνεσαι να κρατάς την αγνότητα στην επιστημονική σου ματιά και να εντυπωσιάζεσαι, ακόμα, από τα ευρήματα. «Πάντα εντυπωσιάζεται κανείς» έλεγε. «Αλλά, με την πάροδο των ετών αποκτάς βαθύτερα συναισθήματα, γιατί, πια, ξέρεις τι βρήκες και μπορείς να αισθανθείς τον ερμηνευτικό εντυπωσιασμό που σε κάνει να ψάχνεις πέρα από την ομορφιά του κάθε ευρήματος.»
Για τον ∆ηµήτρη Παντερµαλή, «το ∆ίον» δεν ήταν µια συνηθισµένη αρχαία πόλη, καθώς πέρα από το πλήθος των σηµαντικών ιερών, αγαλµάτων και δηµοσίων κτιρίων είναι και ένα πολύ σηµαντικό αρχαιολογικό πάρκο. Η τοποθέτηση αντιγράφων των αρχαιολογικών θησαυρών στο σηµείο όπου βρέθηκαν καθιστά τον χώρο µοναδικό και την περιήγησή του µια ξεχωριστή εµπειρία, καθώς συνδυάζεται η φύση µε τις αρχαιότητες». Σύµφωνα µε τις αρχαίες πηγές, το ∆ίον υπήρξε η ιερή πόλη του µακεδονικού βασιλείου, µε το τέµενος του Ολυµπίου ∆ιός να αποτελεί το κέντρο της θρησκευτικής ζωής και τον χώρο προβολής των Μακεδόνων βασιλέων.
Ως προς τα γλυπτά του Παρθενώνα, ανάμεσα στα πολλά που είχε πει, είχε τονίσει: «Τα γλυπτά του Παρθενώνα έχουν μια τεράστια ακτινοβολία κι έχουν να πουν πάρα πολλά, ακόμα και στον επισκέπτη που δεν έχει κλασική παιδεία». Σχετικά με τις συζητήσεις για την επιστροφή τους από το Βρετανικό Μουσείο στη θέση τους, στο Μουσείο της Ακρόπολης, σύμφωνα με τον Δημήτρη Παντερμαλή, αυτό θα γίνει ως κάτι απρόσμενο. «Κάπως έτσι γίνονται όλα» ανέφερε, «ωστόσο, θα πρέπει να συνεχιστεί η διαρκής πίεση από ελληνικής πλευράς για τη διεκδίκησή τους.
Αγγελική Κώττη
