*του Branko Milanovic
Οι πρόσφατες αλλαγές πολιτικής που αποφάσισε η κινεζική κυβέρνηση έχουν προκαλέσει ένα παγκόσμιο ενδιαφέρον. «Η κοινή ευημερία» είναι μαζί με τη «μεγάλη ανανέωση» το σύνθημα του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Από τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος μέχρι την αποτροπή μιας κρίσης αντίστοιχης με εκείνη που έπληξε τις ΗΠΑ το 2008, κι από την επιθυμία του προέδρου Σι να αλλάξει την πορεία της Κίνας πριν από την επανεκλογή του μέχρι τη βαθιά αναδιάρθρωση της κινεζικής κοινωνίας ώστε να γίνει πιο ισότιμη, έχουν δοθεί πολλές εξηγήσεις για αυτές τις αλλαγές.
Η «κοινή ευημερία» (που θυμίζει το σύνθημα που είχε υιοθετήσει η Παγκόσμια Τράπεζα πριν από δέκα χρόνια) δείχνει πράγματι τη σημασία της ανισότητας και την επιθυμία του καθεστώτος να την ελέγξει. Οι μεγάλες ανισότητες θεωρούνται εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες ένα σοβαρό πρόβλημα για την Κίνα.
Οι ανισότητες μετρώνται με τον δείκτη Gini: 0 για μια ίση κοινωνία ως 1 για μια άνιση. Με βάση αυτόν τον δείκτη, οι εισοδηματικές ανισότητες της Κίνας (0,47) είναι μεγαλύτερες από εκείνες των ΗΠΑ (0,41), αλλά και του μέσου όρου του ΟΟΣΑ (0,35). Οποια πλευρά των ανισοτήτων κι αν εξετάσει κανείς στην Κίνα (μεταξύ πόλεων και υπαίθρου, μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, μεταξύ ανδρών και γυναικών), θα διαπιστώσει ότι είναι μεγαλύτερες απ’ό,τι πριν από μερικές δεκαετίες.
Ορισμένες από τις ανισότητες αυτές μπορούν να μειωθούν. Και η κυβέρνηση το κάνει, πραγματοποιώντας για παράδειγμα επενδύσεις στις λιγότερο ανεπτυγμένες επαρχίες, περιλαμβανομένου και του σιδηροδρομικού δικτύου που συνδέει πρακτικά όλη τη χώρα. Οι ανισότητες μεταξύ κέντρων και περιφέρειας θα μειωθούν ακόμη περισσότερο με τη χαλάρωση του συστήματος hukou (άδεια διαμονής στις πόλεις), που θα νομιμοποιήσει εκατομμύρια κατοίκους των μεγάλων πόλεων και θα φέρει περισσότερους κατοίκους της υπαίθρου στις πόλεις.
Υπάρχουν όμως τρία είδη ανισότητας που χαρακτηρίζουν όλες τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες και είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Είναι η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας κεφαλαίου, η δημιουργία μιας ελίτ που είναι πλούσια και από την άποψη του κεφαλαίου και από την άποψη των εσόδων από τους μισθούς, και η μεταβίβαση των πλεονεκτημάτων από γενιά σε γενιά.
Το μερίδιο του κεφαλαίου στο ΑΕΠ αυξάνεται εδώ και δεκαετίες σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες, πιο πρόσφατα όμως και στις αναδυόμενες, περιλαμβανομένης της Κίνας. Αυτό αυξάνει δυσανάλογα τα έσοδα των πλουσίων, που κατέχουν περισσότερη ιδιοκτησία από τη μεσαία τάξη και τους φτωχούς. Στις ΗΠΑ, το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού εισέπραξε το 2019 το 60% των εσόδων από το κεφάλαιο. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Κίνα ήταν 45% το 2013 και προφανώς έκτοτε έχει αυξηθεί.
Η τάση αυτή δύσκολα θα αντιστραφεί, όσο ο αυτοματισμός και τα ρομπότ εκτοπίζουν την εργασία και αυξάνουν το μερίδιο του κεφαλαίου. Η μόνη λύση είναι μια πιο ισότιμη κατανομή του ιδιωτικού κεφαλαίου, με τη μορφή είτε υψηλής φορολογίας είτε συμμετοχής των εργαζομένων στο μετοχικό κεφάλαιο – αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται ούτε στην Κίνα ούτε στη Δύση.
Η δεύτερη συστημική ανισότητα είναι η «ομοπλουτία», που πρώτα διαγνώστηκε στις ΗΠΑ: εκεί, το ένα τρίτο όσων ανήκουν στο πλουσιότερο 10% είναι ταυτόχρονα πλούσιοι καπιταλιστές και καλοπληρωμένοι εργαζόμενοι. Πρόκειται για καλοπληρωμένα στελέχη επιχειρήσεων, οικονομικούς αναλυτές ή γιατρούς που έχουν συγκεντρώσει ένα μεγάλο κεφάλαιο εξοικονομώντας από τους υψηλούς μισθούς τους ή για ανθρώπους που έχουν κληρονομήσει μεγάλα κεφάλαια, έχουν πάει στα καλύτερα σχολεία και έχουν εξασφαλίσει καλοπληρωμένες δουλειές.
Οι άνθρωποι αυτοί είναι διαφορετικοί από τους παλιούς καπιταλιστές που το μόνο τους εισόδημα απέρρεε από τα κεφάλαιά τους. Και αποτελούν μια νέα ελίτ, που δεν πλήττεται από τις κρίσεις καθώς έχει τόσο «ανθρώπινο» όσο και οικονομικό κεφάλαιο. Για πρώτη φορά τους βλέπουμε και στην Κίνα: η ελίτ εκεί εργάζεται σκληρά και ταυτόχρονα κατέχει μεγάλο κεφάλαιο.
Μια τέτοια ελίτ μεταβιβάζει τα πλεονεκτήματά της στα παιδιά της. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η κοινωνική κινητικότητα στην Κίνα είναι σχεδόν εξίσου χαμηλή με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το περιβάλλον που επιτρέπει την αναπαραγωγή αυτής της ελίτ είναι το ακριβό και υπερ-ανταγωνιστικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το σύστημα αυτό διαιωνίζει την ανισότητα και γεννά αδιαφορία και παραίτηση στους λιγότερο επιτυχημένους – οι οποίοι γνωρίζουν ότι οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί πριν από πολλά χρόνια καθορίζουν ολόκληρη τη ζωή τους.
* O Mπράνκο Μιλάνοβιτς είναι σερβοαμερικανός οικονομολόγος, ειδικός για την ανάπτυξη και τις ανισότητες
Πηγή: Social Europe
