Στα πλαίσια την παγκόσμιας κινητοποίησης για την αντιμετώπιση της μεγάλης απειλής που αποτελεί η πανδημία του ιού COVID-19 είναι εύλογο το ερώτημα ποιος είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των οργάνων της;
του Δημήτρη Κούρκουλα *
Μέχρι το 1992 οι ιδρυτικές Συνθήκες, το Σύνταγμα δηλαδή της ΕΕ, δεν περιλάμβαναν καμμιά άμεση αναφορά στη δημόσια υγεία, η οποία αποτελούσε αποκλειστικό χωράφι των εθνικών κυβερνήσεων. Σιγά σιγά όμως τα ευρωπαϊκά όργανα άρχισαν να αποκτούν αρμοδιότητες που εμμέσως επηρέαζαν, και μάλιστα ουσιαστικά, την πολιτική Υγείας. Πρέπει όμως να υπογραμμισθεί ότι ακόμα και σήμερα, που η ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει κάνει τεράστια άλματα, δεν υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική Υγείας. Υπάρχουν όμως σημαντικές κοινοτικές νομοθετικές πράξεις και δραστηριότητες που άπτονται της δημόσιας υγείας.
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία εξασφαλίζει σήμερα την πρόσβαση όλων των ευρωπαίων πολιτών στα συστήματα υγείας άλλων κρατών μελών. Το σημαντικό αυτό προνόμιο συνδέεται με την ελεύθερη διακίνηση των ευρωπαίων πολιτών που απολαμβάνουν όσοι έχουν ευρωπαϊκή ιθαγένεια.
Ήδη από το 1986, έπειτα από γαλλική πρόταση, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει εκτεταμένες πρωτοβουλίες για τη μάχη κατά του καρκίνου. Τη δεκαετία του ’90 ευρωπαϊκές δράσεις επεκτάθηκαν και σε άλλους τομείς όπως το AIDS, τα ναρκωτικά, οι σπάνιες αρρώστιες και οι ασθένειες που προκαλούνται από τη μόλυνση του περιβάλλοντος.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εμπλοκή της ΕΕ στο θέμα της καταπολέμησης του καπνίσματος. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 με τις εμβληματικές οδηγίες για την απαγόρευση τηλεοπτικής διαφήμισης προϊόντων καπνού και την αναγκαστική αναγραφή των δυσμενών επιπτώσεων στο πακέτο.
Η Ευρώπη διαθέτει σήμερα ένα πρωτοποριακό πλέγμα νομοθετικών κανόνων και δράσεων στον τομέα του περιβάλλοντος που συμβάλουν στη βελτίωση της δημόσιας Υγείας: μέτρα για την ποιότητα του αέρα και του νερού, για τον θόρυβο για τα χημικά και τα απόβλητα. Πρόκειται για πάνω από 100 οδηγίες, κανονισμούς και αποφάσεις που βεβαίως χρειάζονται συμπλήρωση για να καλύψουν και άλλες περιβαλλοντολογικές απειλές.
Η εμπλοκή της ΕΕ στην Υγεία δεν περιορίζεται στο εσωτερικό της Ένωσης, επεκτείνεται και στο διεθνή περίγυρο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ήταν διαφορετικά για μια ένωση κρατών που αποτελούν το μεγαλύτερο εμπορικό μπλόκ στον κόσμο, διαθέτουν τη μεγαλύτερη εσωτερική αγορά, αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγή άμεσων επενδύσεων παγκοσμίως και τον μεγαλύτερο πάροχο αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η ΕΕ κα τα Κράτη Μέλη ομιλούν με μια φωνή στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, τον οργανισμό που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας συνεργασίας για την Υγεία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη συντονίζονται ώστε να εμφανίζονται με ενιαία θέση σε όλα τα θέματα που συζητούνται στον ΠΟΥ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων, που μετά το Brexit μεταφέρεται από το Λονδίνο στο Άμστερνταμ, συμβάλει ουσιαστικά στον συντονισμό της αξιολόγησης και του ελέγχου των φαρμακευτικών προϊόντων.
Εξαιρετικά σημαντική είναι και η αποστολή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) που ιδρύθηκε το 2005 για να βοηθήσει στον εντοπισμό και την αξιολόγηση του κινδύνου τρεχουσών και αναδυόμενων απειλών για την ανθρώπινη υγεία από τις μεταδοτικές νόσους. Το ECDC στηρίζει τη δράση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά τον σχεδιασμό ετοιμότητας, τη διαχείριση κινδύνων και την αντιμετώπιση κρίσεων. Ένα παράδειγμα του έργου του ECDC είναι η συλλογή, η ανάλυση και η διάδοση δεδομένων σχετικά με την παρακολούθηση των μεταδοτικών νόσων και των συναφών ειδικών ζητημάτων υγείας από όλες τις χώρες της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) (Ισλανδία και Νορβηγία).
Σε περίπτωση πανδημίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει τον συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης (EWRS) το οποίο επιβάλλει στις εθνικές αρχές να ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες για τα μέτρα που σκοπεύουν να λάβουν ή έλαβαν. Η ευθύνη πάντως για τη λήψη μέτρων παραμένει στις εθνικές πρωτεύουσες.
Υπάρχει βεβαίως το εύλογο ερώτημα γιατί καθυστερεί η ανάπτυξη μιας συνολικής ευρωπαϊκής πολιτικής Δημόσιας Υγείας με ευρωπαϊκούς κανόνες, ευρωπαϊκές διαδικασίες, ευρωπαϊκές προδιαγραφές και ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Η απάντηση δεν είναι εύκολη αλλά θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στο εξής: κάτι τέτοιο δεν μπορεί υλοποιηθεί πριν υπάρξει θεαματική πρόοδος στον τομές της οικονομικής και φορολογικής ενοποίησης.
Σήμερα υπάρχει αναμφίβολα ένας κατακερματισμός των ευρωπαϊκών δράσεων για την Υγεία που βασίζονται σε διαφορετικές πολιτικές και σε διαφορετικές νομικές βάσεις, όπως πχ το περιβάλλον, την προστασία των καταναλωτών, την εσωτερική αγορά, την ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων κτλ. Αυτό που λείπει είναι μια στρατηγική θεώρηση της Υγείας από πλευράς Ευρώπης. Το γεγονός του κατακερματισμού δυσχεραίνει επίσης την επικοινωνία των επιτευγμάτων αυτών και την ενεργότερη συμμετοχή όσων ασχολούνται με την Υγεία στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Η μέχρι τώρα εμπλοκή της ΕΕ σε θέματα δημόσιας υγείας έχει αξιολογηθεί ως εξαιρετικά θετική και από τους ειδικούς αλλά και από τους πολίτες. Άρα η πολιτική πίεση για περισσότερη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα αυτό προϋπήρχε της πρόσφατης πανδημίας.
Πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η πρόσφατη κρίση του κορονοϊού και η αποτυχία πολλών ευρωπαϊκών κρατών να ανταποκριθούν γρήγορα και αποτελεσματικά στη μεγάλη πρόκληση θα επιτείνουν την πίεση για στενότερη ευρωπαϊκή συνεργασία. Ακόμα μια ευκαιρία για τη χώρα μας, αξιοποιώντας το αξιόλογο επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό που διαθέτει, να βρεθεί στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων σε αυτό τον κρίσιμο τομέα.
- Υφυπουργός Εξωτερικών υπεύθυνος για ευρωπαϊκές υποθέσεις την περίοδο Ιούνιος 2012-Ιανουάριος 2015. Υπήρξε στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διετέλεσε Πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
