today-is-a-good-day
21.4 C
Athens

Το πλαίσιο για το πολύπλοκο παιχνίδι στη Διάσκεψη του Βερολίνου για Λιβύη

Ανάλυση του Δ.Απόκη

Μόλις πριν λίγες εβδομάδες η κρίση στη Λιβύη ήταν στα πρόθυρα έκρηξης. Πριν από λίγες ημέρες η Τουρκική Εθνοσυνέλευση ενέκρινε την αποστολή στρατευμάτων στη Λιβύη, για να στηρίξει την υποστηριζόμενη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Λιβύης στην Τρίπολη και έχει ήδη στείλει μαχητές από τη Συρία εκεί. Ο αποκαλούμενος Στρατάρχης Χαφτάρ, τον οποίο η Ελληνική κυβέρνηση φιλοξένησε στην Αθήνα πριν λίγες ώρες έχει ξεκινήσει εδώ και εβδομάδες μια εκστρατεία και κάθε άλλη ημέρα βρίσκεται στα πρόθυρα κατάληψης της Τρίπολης. Και την ώρα που η Τουρκία αρχίζει να δείχνει τα δόντια της στη Λιβύη, το ίδιο κάνει η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, η Γαλλία, και η Ρωσία, για να ενισχύσουν τις δυνάμεις του Χαφτάρ. Αύριο το παιχνίδι στο Βερολίνο θα είναι χοντρό και εξαιρετικά περίπλοκο, οπότε αξίζει να παρουσιάσουμε και να αναλύσουμε το πλαίσιο και τα δεδομένα.

Του Δημήτρη Γ. Απόκη*

Νέες συμμαχίες έχουν διαμορφωθεί, και αργά αλλά σταθερά η ένταση στη Λιβύη αυξάνονταν, με διάφορες δυνάμεις να κάνουν κινήσεις για να βρεθούν σε όσο το δυνατόν καλύτερη θέση την επόμενη ημέρα. Την προηγούμενη εβδομάδα Ρωσία και Τουρκία, αν και υποστηρίζουν αντίθετες παρατάξεις στον εμφύλιο της Λιβύης, ξεκίνησαν μια ειρηνευτική πρωτοβουλία, και ξαφνικά δυο γεωπολιτικοί αντίπαλοι βρίσκονται να ηγούνται μιας διπλωματικής προσπάθειας.

Αυτή η ξαφνική αλλαγή από ένα κλίμα αυξανόμενης έντασης, σε μια προσπάθεια ειρήνευσης δεν είναι τυχαία, και σίγουρα δεν πρόκειται να οδηγήσει σε πλήρη ευθυγράμμιση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Παρόλα αυτά αποτελεί μια διορθωτική κίνηση όσο αφορά τη στρατηγική σκέψη Ρώσων και Τούρκων. Το παιχνίδι μεταξύ αυτών των δυο, βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων στη Λιβύη, αλλά δεν είναι οι μόνοι παίκτες που προσπαθούν να διαμορφώσουν τις εξελίξεις. Για να καταφέρει κάποιος να κατανοήσει τις κινήσεις των διαφόρων παικτών στη Λιβύη και το πως πιθανόν θα εξελιχθούν τα πράγματα, είναι απαραίτητο να καταγραφούν τα όρια και οι επιθυμίες των αντιπάλων στη Λιβύη.

Τουρκία…

Η Τουρκία έχει δυο γεωπολιτικές προσδοκίες στη Λιβύη. Η πρώτη είναι οικονομική και έχει να κάνει με την πρόσβαση στους ενεργειακούς πόρους της Λιβύης. Σε αυτό προστίθεται και η προστασία κάποιων επιχειρηματικών συμφερόντων που ήδη βρίσκονται στη χώρα. Μετά την πτώση Καντάφι, η Λιβύη αποτέλεσε εύκολο στόχο για την Τουρκία που εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για την α οικοδόμηση των υποδομών της Λιβύης με τουρκικές εταιρίες. Τις τελευταίες εβδομάδες, η Άγκυρα έχει επιταχύνει τη στρατηγική της  που έχει να κάνει με εξασφάλιση συμβολαίων, πετρελαίου και αερίου. Η υπογραφή των μνημονίων με την κυβέρνηση Σαράζ, προβλέπει παροχή τεχνικής, συμβουλευτικής και εξοπλιστικής βοήθειας, με αντάλλαγμα, την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, που σύμφωνα με την παράνομη βάση του δικαίου της θάλασσας, τουρκική εξήγηση δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία για σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις στις πλούσιες σε αέριο ακτές της Λιβύης, ανοίγοντας ταυτόχρονα το δρόμο για μελλοντικά συμβόλαια πετρελαίου στις τουρκικές εταιρίες.

Η δεύτερη γεωπολιτική προσδοκία, μέσω της κυβέρνησης Σαράζ στην Τρίπολη, έχει να κάνει με το γεγονός, ότι δίνει τη δυνατότητα στην Άγκυρα, να έχει φυσική παρουσία και επιρροή πέραν των συνόρων της, βαθιά στην Ανατολική Μεσόγειο. Στηρίζοντας τον Ισλαμιστή Σαράζ, εναντίον του κοσμικού οπλαρχηγού Χαφτάρ, το Κόμμα AKP, του Ερντογάν, μπορεί να προωθήσει την ισλαμική ατζέντα του και να τοποθετήσει τον εαυτό του απέναντι στους αντιπάλους στον Περσικό Κόλπο και την Ανατολική Μεσόγειο. Ταυτόχρονα η Τουρκία βλέπει τη Λιβύη ως στρατιωτικό πλεονέκτημα στην προσπάθεια της να διευρύνει την επιρροή της ως περιφερειακή δύναμη. Έχει ήδη βάσεις στη Σομαλία, το Σουδάν, που της δίνουν πρόσβαση στην Ερυθρά και την Αραβική Θάλασσα, αλλά επιθυμεί διακαώς και βάση στην Ανατολική Μεσόγειο, από όπου για να συνεχίσει την αντιμετώπιση και πίεση προς την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, και την Κύπρο.

Παρόλα αυτά η Τουρκία, αντιμετωπίζει αρκετά εμπόδια στην επίτευξη αυτών των στόχων. Η κυβέρνηση Σαράζ συνεχίζει να χάνει έδαφος στο εσωτερικό της Λιβύης, με τις δυνάμεις του LNA,  να έχουν περικυκλώσει την πρωτεύουσα Τρίπολη και να ελέγχουν τις περισσότερες πετρελαιοπηγές. Μπορεί ο ΟΗΕ να αναγνωρίζει την κυβέρνηση Σαράζ, και το Κατάρ να της έχει υποσχεθεί οικονομική στήριξη, αλλά η Τουρκία είναι η μόνη που τη στηρίζει στρατιωτικά, με drones, οχήματα, υλικό, και μισθοφόρους από τη Συρία. Την ίδια ώρα, το LNA, υποστηρίζουν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, η Ρωσία, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, το Σουδάν, η Ιορδανία, και χλιαρά η Γαλλία.

Υπάρχει η επιθυμία και η ικανότητα της Τουρκίας, που έχει κάνει την προσφορά να στείλει δικές της δυνάμεις για να βοηθήσει το Σαράζ στην προστασία της Τρίπολης, κάτι που αντιμετώπισε αντίδραση τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Η Τουρκική αεροπορία δεν έχει τη δυνατότητα να επιτελέσει αυτή την αποστολή, διότι δεν διαθέτει μαχητικά που μπορούν να το κάνουν ακόμη και από τα κατεχόμενα στην Κύπρο, μην μπορώντας να τα ανεφοδιάσει με καύσιμα σε τέτοια απόσταση. Επίσης, θα της είναι δύσκολο να αντιμετωπίσει το LNA, που διαθέτει περισσότερη εναέρια υποστήριξη και εξελιγμένη τεχνολογία παρεμβολής, παρεχόμενη από τη Ρωσία. Στο εσωτερικό της Τουρκίας, η όλη επιχείρηση δεν είναι καθόλου δημοφιλής, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι σχεδόν το 60% αντιτίθεται σε μια τέτοια επιχείρηση. Όλα αυτά τα δεδομένα δείχνουν ότι η Άγκυρα, βρίσκεται πολύ μακριά από το να υλοποιήσει τις εξαγγελίες και απειλές της στη Λιβύη.

Το παιχνίδι μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας…

Η Τουρκία αντιμετωπίζει και έναν πολύ ισχυρό αντίπαλο στη Λιβύη που ακούει στο όνομα Ρωσία. Τα ρωσικά συμφέροντα στη Λιβύη είναι ταυτόσημα με αυτά της Άγκυρας, δηλαδή συμβόλαια εξόρυξης πετρελαίου και αερίου και οικοδόμηση αμυντικής στρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Μόσχα βρέθηκε στη Λιβύη και έχει εμπλοκή στον εμφύλιο πόλεμο από το 2011 και την επιχείρηση του ΝΑΤΟ, με στόχο την ανάσχεση της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης στην περιοχή. Αυτό που επιδιώκει η Ρωσία είναι να γίνει ένας παίκτης στην περιοχή, όσο βέβαια τα κέρδη υπερτερούν του ρίσκου. Όπως και οι Τούρκοι, οι Ρώσοι, πιστεύουν ότι η παρουσία τους εκεί θα μεταφραστεί σε κυριαρχία την επόμενη ημέρα του εμφυλίου. Για τη Μόσχα το όφελος είναι και οικονομικό, μέσω των συμβολαίων ενεργειακών πόρων, αφού η οικονομία της αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα.

Η Μόσχα εμπλέκεται στη Λιβύη για να επιτύχει έναν από τους μεγαλύτερους στρατηγικούς της στόχους, την κατοχή μιας βάσης στα Νότια της Ευρώπης. Η αστάθεια στη Λιβύη, έδωσε την ευκαιρία στους Ρώσους να οικοδομήσουν στρατιωτική βάση παρόμοια με τις βάσης της εποχής της Σοβιετικής Ένωσης, στην Τρίπολη και το Τομπρούκ, που τους επέτρεπαν να έχουν παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο, σε συνδυασμό με τη βάση τους στο Ταρτούς της Συρίας, και να αντισταθμίσουν την ανασφάλεια τους στην Βαλτική Θάλασσα, από όπου η πρόσβαση στη Μεσόγειο ελέγχεται από την Άγκυρα, μέσω του Βοσπόρου.

Για τη Μόσχα, η υποστήριξη στον Χαφτάρ, είναι ο σκοπός που αγιάζει τα μέσα. Έχει τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων της Λιβύης, και δεν έχει την υποστήριξη του ΟΗΕ και της Δύσης, με εξαίρεση τη χλιαρή στήριξη της Γαλλίας. Η επαφή έγινε όταν η Μόσχα έστειλε 300 περίπου μισθοφόρους του Wagner Group, για να στηρίξει τις ρωσικές εταιρίες. Ο αριθμός αυξήθηκε την περασμένη εβδομάδα. Οι Ρώσοι παρέχουν επίσης, μαχητικά Σουχόϊ, πυροβολικό ακριβείας, και πυραύλους στον LNA, ενισχύοντας τις δυνατότητες του.

Μετά την ψήφιση από την Τουρκική Εθνοσυνέλευση της αποστολής τουρκικών στρατευμάτων στη Λιβύη, η Τουρκία έχει διαστάσει. Παρά τις απειλές του Ερντογάν για αποστολή στρατευμάτων, κυβερνητικοί αξιωματούχοι στην Άγκυρα είναι πιο συγκρατημένοι, μιλώντας για αποστολή στρατευμάτων μόνο εάν δεν υπάρξει πολιτική λύση στη Λιβύη. Είναι σαφές ότι οι Τούρκοι γνωρίζουν την κατάσταση που θα αντιμετωπίσουν στρατιωτικά στη Λιβύη, γιατί θα χάσουν από τη συμμαχία που έχει στη διάθεσή του ο LNA. Κάτι τέτοιο θα πλήξει την αξιοπιστία της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή και θα τη φέρει σε ανοικτή σύγκρουση με τη Μόσχα.

Και η Μόσχα από την πλευρά της έχει κάνει το απολογισμό κέρδους και κόστους. Αν και ο LNA, έχει αποκομίσει εδαφικά κέρδη, η εισροή τουρκικών στρατευμάτων θα αυξήσει το κόστος σημαντικά. Τότε ή θα αποσύρει τις δυνάμεις της ή θα αναγνωρίσει, κάτι που δεν κάνει επίσημα, την παρουσία τους εκεί, δεσμευόμενη σε μια επιχείρηση στην Ανατολική Μεσόγειο που και οικονομικό κόστος θα έχει και θα τραβήξει την προσοχή της Ουάσιγκτον. Δεν επιθυμεί τίποτα από τα δύο. Πριν την ανάμιξη της Άγκυρας, η Μόσχα πίστευε ότι θα ήταν ο μοναδικός κερδισμένος παίκτης στα ενεργειακά, αμυντικά και υποδομών συμβόλαια στην επόμενη ημέρα στη Λιβύη. Η τουρκική ανάμιξη σημαίνει ανταγωνισμό με οικονομικό και όχι μόνο κόστος μακροχρόνια, και ο εμφύλιος πόλεμος βρίσκεται πολύ μακριά από το να τελειώσει.

Σαν αποτέλεσμα Μόσχα και Άγκυρα, προχώρησαν σε διόρθωση της στρατηγικής τους. Η Μόσχα κάλεσε την Άγκυρα σε κοινή ειρηνευτική πρωτοβουλία. Με περιορισμένη συνεργασία, οι δυο χώρες μπορούν να προωθήσουν τα συμφέροντα τους, με το να επιβάλουν την παρουσία τους σε μια πολιτική λύση. Αυτή η στρατηγική αποτρέπει τη σύγκρουση μεταξύ τους και εάν υπάρξει ειρήνευση θα αποφευχθεί και η περαιτέρω ζημιά στις ενεργειακές υποδομές που και οι δυο επιθυμούν να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση.

Γαλλία, Ιταλία και Αραβικός Κόσμος…

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα θα πάνε όπως σχεδιάζουν Ρώσοι και Τούρκοι. Δεν είναι οι μόνοι εξωτερικοί παίκτες στη Λιβύη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραβρίσκεται για χρόνια και η Γαλλία και η Ιταλία, έτρεξαν να καλύψουν το κενό της ΕΕ, αλλά οι κόντρες μεταξύ τους δεν βοήθησαν στο να πετύχουν μια ειρήνευση στη Λιβύη. Αν και η Ρώμη είναι διστακτική να εμπλακεί στη σύγκρουση στη Λιβύη, που ήταν ιταλική αποικία μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σήμερα το ενδιαφέρον της καθορίζεται από την επιθυμία της να υπάρξει σταθερότητα έτσι ώστε να μην επηρεαστεί η ίδια, κυρίως με χιλιάδες μετανάστες, αφού οι ακτές της απέχουν από τη Λιβύη, μόλις κάτι παραπάνω από χίλια μίλια.

Η Ρώμη έχει και οικονομικά συμφέροντα στη Λιβύη. Στο παρελθόν η Λιβύη ήταν ο βασικός πάροχος πετρελαίου για την Ιταλία. Ο ιταλικός ενεργειακός κολοσσός ΕΝΙ έχει συμφωνία από το 2008 με την Εθνική Επιχείρηση Πετρελαίου της Λιβύης για τη δημιουργία της Mellitah Oil, και από τότε έχει εμπλακεί πιο ενεργά για να προστατεύσει τα πετρελαϊκά συμφέροντά της. Ως ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός ενέργειας για τη Λιβύη, η Ρώμη έχει μεγάλο ειδικό βάρος στις εξελίξεις. Επέλεξε να παίξει και την κυβέρνηση Σαράζ και με το Χαφτάρ, για να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της. Σαν αποτέλεσμα μιλά και με τη Μόσχα και με την Άγκυρα. Ας μην απορούν λοιπόν κάποιοι που παίξει κατενάτσιο στην υπόθεση του Αγωγού East Med.

Η Γαλλία την ίδια στιγμή, έχει δρομολογήσει έναν όχι άμεσο, αλλά αποφασιστικό ρόλο στις εξελίξεις στη Λιβύη. Στηρίζει τον LNA, για τρείς βασικούς λόγους. Για να υποστηρίξει την αντιτρομοκρατική εκστρατεία της στην Αφρική, την επιδίωξη προμήθειας ενεργειακών πόρων, και την ανάδειξη γαλλικής ηγεσίας στον παιχνίδι δύναμης στη Λιβύη. Ο Χαφτάρ έχει αντι – ισλαμική στάση και αυτό βοηθά το Παρίσι στην αντιτρομοκρατική εκστρατεία του. Οπότε τον στηρίζει με στρατιωτικό υλικό και τον συμβουλεύει στη στρατηγική του ενάντια στην κυβέρνηση Σαράζ και την Τουρκία. Αυτό έχει δώσει στους Γάλλους έδαφος στα ενεργειακά συμβόλαια της επόμενης ημέρας στη Λιβύη.

Η εμπλοκή των Γάλλων έγινε ιδιαίτερα αισθητή τις τελευταίες ημέρες, όταν έπεισαν τον Χαφτάρ να αποχωρήσει από τις συζητήσεις στη Μόσχα χωρίς να υπογράψει συμφωνία με τον Σαράζ. Με τον τρόπο αυτό περιόρισαν την επιρροή Μόσχας και Άγκυρας και ενίσχυσαν την επιρροή τους στην έκβαση του εμφυλίου πολέμου. Το 2017 ο Μακρόν είχε καλέσει Σαράζ και Χαφτάρ στο Παρίσι για να συζητήσει την πιθανότητα ειρήνευσης. Παρίσι και Ρώμη κοντράρονται στο θέμα της Λιβύης με τους Γάλλους, συχνά, μα μην καλούν τους Ιταλούς σε διπλωματικές συζητήσεις.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία, είναι πιο ενεργοί υποστηρικτές του LNA. Ειδικά, η Αίγυπτος φοβάται μια επέκταση της σύγκρουσης στη Λιβύη στο δικό της έδαφος, και γιαυτό ο Σίσι δεν πρόκειται να καθίσει στο περιθώριο. Οι ανησυχίες των Αραβικών χωρών στη Λιβύη είναι διαφορετικές από αυτές των Ευρωπαϊκών χωρών. Δεν εμπλέκονται μόνο ως γείτονες, αλλά και σε μια προσπάθεια αποτροπής εξτρεμιστικών ισλαμικών οργανώσεων όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που μπορεί να απειλήσουν τα καθεστώτα τους. Ειδικά το Κάϊρο, θέλει να δημιουργήσει ζώνη ασφάλειας στα σύνορά του με τη Λιβύη, από τις εξτρεμιστικές ισλαμικές ομάδες που βρίσκονται στην περιοχή της κυβέρνησης Σαράζ στην Τρίπολη. Πρόκειται για θέμα που άπτεται της εθνικής ασφάλειας της Αιγύπτου. Η Σαουδική Αραβία έχει προσφέρει οικονομική βοήθεια, αλλά η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ, και η Ιορδανία, παρέχουν συνεχώς μοντέρνα όπλα και ήταν βασικοί παράγοντες στις αεροπορικές επιδρομές του LNA, στη Βεγγάζη και την Τρίπολη. Η υποστήριξή τους έχει ενταθεί μετά τις απειλές της Τουρκίας για αποστολή στρατευμάτων, αφού αντιμετωπίζουν την Τουρκία σαν αντίπαλό στην ευρύτερη περιοχή.

Μόσχα και Άγκυρα, τρέχουν να εξασφαλίσουν ότι θα είναι καθοριστικοί παίκτες στην επόμενη ημέρα στη Λιβύη. Δεν είναι πλέον μοναδικός τους στόχος να ελέγξουν την κυβέρνηση της επόμενης ημέρας, αλλά να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, στο πετρέλαιο, οικονομικά, και στρατηγικά. Τα συμφέροντα τους είναι παρόμοια μέχρι ένα βαθμό. Η υποστήριξη τους προς διαφορετικά στρατόπεδα, έχουν τον ίδιο στόχο με διαφορετικά μέσα. Δεν επιθυμούν σύγκρουση με τους συμμάχους των δυο πλευρών που θα πλήξουν τις ενεργειακές υποδομές της Λιβύης, και το στρατηγικό στόχο τους για αμυντική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Παρόλα αυτά όταν και εάν επέλθει εκεχειρία, ο ανταγωνισμός Μόσχας και Άγκυρας θα ενταθεί. Ακόμα και ένα επέλθει συμφωνία αύριο στην ειρηνευτική Διάσκεψη του Βερολίνου, μια πολιτική λύση θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις νομάδες, τις παραστρατιωτικές ομάδες, τις ανεξάρτητες πόλεις κράτη, και τα αντικρουόμενα συμφέροντα στο εσωτερικό της Λιβύης, που καθιστούν την κατάσταση ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και επικίνδυνο μπάχαλο.

Η απειλές και η εμπλοκή της Τουρκίας, τράβηξε και άλλους παίκτες στη Λιβύη, και οδήγησε τους ήδη υπάρχοντες να αυξήσουν την εμπλοκή τους. Αυτό θα γίνει αισθητό αύριο στο Βερολίνο. Παρά τη διεθνή εμπλοκή, το παιχνίδι Ρωσίας και Τουρκίας παραμένει στο κέντρο των εξελίξεων στη Λιβύη. Μια εμπλοκή στην εύθραυστη συνεργασία τους μπορεί να βάλει μεγαλύτερη φωτιά στη Λιβύη.

Αυτό είναι κάτι που πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα η Ελλάδα, αποφεύγοντας την υπερβολική ανάμιξη σε ένα τόσο πολύπλοκο παιχνίδι με τόσους πολλούς και ισχυρούς παίκτες, με τόσα πολλά αντικρουόμενα συμφέροντα, διότι στο τέλος μπορεί να αποτελέσει παράπλευρη απώλεια.  

*Ο Δημήτρης Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of International Studies, The Johns Hopkins University, μέλος του The International Institute of Strategic Studies, και διετέλεσε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ, και το Πεντάγωνο, στην Ουάσιγκτον.  

 

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ