Πολλές από τις κινήσεις των γύρω μας μάς προβληματίζουν, μας στενοχωρούν, μας θλίβουν. Και αυτό, γιατί στερούνται ηθικού έρματος, δηλαδή ηθικής ακεραιότητας, ηθικής ποιότητας. Επιθέσεις σε θρησκευτικούς χώρους, φωνές, βρισιές, αναιτιολόγητες διεκδικήσεις, εγκλήσεις και αντεγκλήσεις, καταστροφές είναι μερικά μόνο δείγματα αυτής της στάσης που δείχνουν την απουσία του πολυπόθητου και ζητούμενου έρματος.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Επίσης, παρατηρούμε ότι οι πολιτικοί μας, μόλις εκλεγούν, αρκετές φορές προχωρούν χωρίς ιδεολογικό έρμα, χωρίς προσανατολισμό, χωρίς προσήλωση σε κάποιες αξίες.
Για όλους αυτούς που πορεύονται χωρίς έρμα λέμε ότι είναι ανερμάτιστοι.
Ταυτόχρονα, σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό της τεχνολογίας, γεννιέται το ερώτημα αν η αυτοματοποίηση θα καταργήσει την ανθρώπινη εργασία, αν το ρομπότ τελικά θα γίνει ο μελλοντικός εργαζόμενος. Εύλογο το ερώτημα, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα το αφετήριον έρμα (την αφετηρία, την έναρξη μιας πορείας, την αρχή) για μελέτες και έρευνες επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων.
Τὸ ἕρμα, τοῦ ἕρματος, λέξη ινδοευρωπαϊκής προέλευσης, όπως άλλωστε και οι περισσότερες στη γλώσσα μας προέρχεται από τη ρίζα *swer-, που δηλώνει τον βαρύ, το δύσκολο. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα διατηρείται στο γερμανικό schwer για το δύσκολο και Schwierigkeit για τη δυσκολία.
Εξάλλου, η πρώτη σημασία της λέξης, η κυριολεκτική είναι αυτή του φορτίου που προστίθεται στο σκάφος, για να αντισταθμίζει το συνολικό του βάρος και να ρυθμίζει την ισορροπία του. Με άλλα λόγια, είναι η λεγόμενη σαβούρα. Γι’ αυτό γίνεται λόγος για υδάτινο έρμα ή για δεξαμενές έρματος κυρίως στα πλοία. Ιδιαίτερα για τα πλοία γίνεται λόγος και για συγκεκριμένη ορολογία, όπως ερμάτωση, ερματισμός, θαλάσσερμα και αφερματισμός, τέχνη πολύ απαιτητική.
Στα αρχαία μας κείμενα τὸ ἕρμα το συναντάμε με την έννοια του ερείσματος, στηρίγματος ή υποστηρίγματος των πλοίων. Αυτό ήταν συνήθως λίθινο ή πέτρινο και πάνω του στερεωνόταν το πλοίο, για να βγει από τη θάλασσα.
Στη λογοτεχνία έχει μεταφορική σημασία. Στο μελαγχολικό Καρυωτάκη, στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες» διαβάζουμε:
Ποια θέληση θεού μας κυβερνάει,
ποια μοίρα τραγική κρατάει το νήμα
των άδειων ημερών που τώρα ζούμε
σαν από μια κακή, παλιά συνήθεια;
Πριν φτάσουμε στη μέση αυτού του δρόμου,
εχάσαμε τη χρυσή πανοπλία,
και μόνο το μεγάλο ερώτημά μας
ολοένα πιο σφιχτά μας περιβάλλει.
Χωρίς πίστη κι αγάπη, χωρίς έρμα,
εγίναμε το λάφυρο του ανέμου
που αναστρέφει το πέλαγος.
Θα βρούμε τουλάχιστον το βυθό της αβύσσου;
Ελπίζουμε να κάνετε το αντίθετο από αυτό που λέει ο ποιητής, να βαδίζετε με πίστη, αγάπη και με έρμα, με στόχο και κάποιες προσδοκίες.
Το έρμα ακούγεται το ίδιο με το συντετμημένο τύπο του έρημα (έρμα). Ο φόβος φυλάει τα έρμα, ο φόβος φυλάει τους έρημους και δυστυχισμένους και έρμα γρόσια, καημένα χρήματα, πού τα σπαταλάει κανείς. Προφανώς, αυτά τα έρμα δεν σχετίζονται με το έρμα που εξετάσαμε σήμερα στο γλωσσάρι μας.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
