Από σήμερα ξεκινάει ο τριήμερος εορτασμός της επετείου της 17ης Νοεμβρίου 1973, γι΄ αυτό θα επετειολεξιλογήσουμε, με τα επετειακά κείμενα και τις άλλες επετειακές εκδηλώσεις.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Λέξη παλιά, σύνθετη από την πρόθεση ἐπὶ και το ἔτος. Είναι αυτός που συμβαίνει κάθε χρόνο, κάθε έτος, ο ετήσιος. Προσθέσαμε στο ἔτος και την παραγωγική κατάληξη –ειος, ακολουθώντας το ίδιο που κάναμε και στο τέλειος και έτσι έχουμε την επέτειο.
Την πρωτοσυναντάμε ως επίθετο στον τραγικό μας ποιητή, τον Αισχύλο από την Ελευσίνα, τον 6ο αιώνα π.Χ.
Η πρώτη του σημασία ήταν εκείνου του πράγματος, γεγονότος, συμβάντος που συνέβαινε κάθε χρόνο.
Οι αρχαίοι μας είχαν ἐπετείους θυσίας, θυσίες που γίνονταν κάθε χρόνο, ἐπετείους καρπούς, τη σοδειά του χρόνου θα λέγαμε εμείς, αλλά και το μισητό ἐπέτειον φόρον, ο οποίος για το κράτος λογιζόταν ως ἐπέτεια. Τα έσοδα του κράτους. Ταυτόχρονα, οι επιδημίες που έρχονταν κάθε χρόνο, σαν να λέμε η δική μας γρίπη, ήταν αἱ ἐπέτειοι νόσοι.
Ταυτόχρονα, επειδή ὁ, ἡ επέτειος, αλλά και τὸ ἐπέτειον συνέβαινε μεν κάθε χρόνο, αλλά από χρονιά σε χρονιά μπορεί να είχε και διαφορετική μορφή, η λέξη είχε μεταφορικά την έννοια του ευμετάβολου. Ἐπέτειοι τὴν φύσιν, ευμετάβολοι ως προς τη φυσική κατάσταση είναι οι άνθρωποι και όχι μόνο.
Επίσης, ο λεκτικός τύπος απέδιδε και εκείνον που διαρκούσε έναν χρόνο ή που λάμβανε χώρα κατά τη διάρκεια του έτους. Τὸ ἐπέτειον ὕδωρ, για παράδειγμα, ήταν το νερό των θαλασσών, λιμνών, ποταμών, που απορροφούσε ο ήλιος μέσα σε έναν χρόνο και τα ἐπέτεια ἔντομα ζούσαν μόνο ένα έτος.
Ακόμη ὁ ἐπέτειος έδινε την πρώτη ύλη για το σχηματισμό του ἐπετειοφορῶ (=φέρω καρπό μόνο κάθε χρόνο) και του ἐπετειοφύλλου (=εκείνου που αποβάλλει τα φύλλα του κάθε χρόνο).
Στα δικά μας τώρα τα πιο σύγχρονα τα νεοελληνικά, η επέτειος λέγεται και για την ημέρα κατά την οποία κλείνει ένας τουλάχιστον χρόνος μετά από ένα γεγονός. Επέτειος γάμου, που ενδέχεται να είναι αργυρή, αδαμάντινη ή χρυσή, επέτειος εθνική, επέτειος μαύρη, επέτειος ηρωική, επέτειος θλιβερή, μερικές μόνον όψεις της επετείου.
Η επέτειος στα αγγλικά είναι anniversary λεκτικός τύπος που κι εκείνος έχει το λατινικό annus, το έτος. Εξάλλου και στα λατινικά, που τα καταργήσαμε, για να κάψουμε το μυαλό των υποψηφίων με αοριστολογίες Κοινωνιολογίας, η επέτειος είναι anniversarium.
Αντώνυμο της επετείου, η διάρκεια.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
