Μια κουβέντα για τη μήνιν, τη διαρκή οργή, το θυμό. Αφορμή γι’ αυτήν πήραμε από την πρόσφατη θεομηνία, που δημιούργησε τεράστια προβλήματα κυρίως στα νησιά του Ιονίου.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Η μήνις, που στα νέα ελληνικά διατήρησε την αρχαιοπρεπή μορφή και κλίση της είναι λέξη αβέβαιης ετυμολογίας. Άλλοι την συνδέουν με το μένω και το μένος, για να εξηγήσουν την οργή που επιμένει και θέλει εκδίκηση. Κάποιοι άλλοι την θέλουν να σχετίζεται με το λατινικό mānēs, που είναι οι νεκρές ψυχές, γιατί, όταν θυμώνει κάποιος, νεκρώνεται μέσα του κάθε άλλο συναίσθημα, δε βλέπει μπροστά του απ’ την ένταση του συναισθήματος. Υπάρχει και μια ακόμη εκδοχή, η προέλευση από το μαιμάω – ῶ, που σημαίνει βράζω από θυμό. Η καθεμιά έχει έναν κόκκο αλήθειας, αλλά και πολλές γλωσσολογικές δυσκολίες.
Πόση μήνιν έχουμε στα ελληνικά που χρησιμοποιούμε σήμερα; Αρκετή θα λέγαμε.
Πρώτα – πρώτα τη μήνιν του κόσμου για την αδιαφορία των υπευθύνων στο θέμα των αντιπλημμυρικών έργων, τη μήνιν των πλημμυροπαθών για το κακό που τους βρήκε.
Είναι αλήθεια πως ο τύπος μήνις με την αιτιατική του μήνιν ακούγεται λίγο περίεργα στα μη εξοικειωμένα στον αρχαιοελληνικό λόγο αυτιά μας. Γι’ αυτό έχει αντικατασταθεί από το η μήνη, της μήνης, τη μήνη κ.λ.π.
Ας δούμε, όμως, την ιστορία της. Η πρώτη της μορφή ήταν ἡ μῆνις, τῆς μήνιος ή μήνιδος και έγινε διάσημη από ένα ολόκληρο έπος που έχει συντεθεί για χάρη της, την Ιλιάδα, που μιλά για την τρομερή μῆνιν του Αχιλλέα εναντίον του Αγαμέμνονα και τις ολέθριες συνέπειες που αυτή είχε για τους Αχαιούς.
Στα παλιά κείμενα είχε περισσότερο τη σημασία της θεϊκής οργής και λιγότερο της οργής των ανθρώπων. Έτσι εξηγείται και η θεομηνία.
Εκτός από την μῆνιν, που σε μεταγενέστερα κείμενα γίνεται μηνίαμα, είχαμε και το μήνιμα, την αιτία της οργής, αλλά και το μηνίω, κρατώ για πολύν καιρό το θυμό, και τον μηνιαστήν, τον επίμονα οργισμένο.
Άρα η οργή έπαιρνε και έδινε, όπως άλλωστε και όλα τα ανθρώπινα πάθη.
Ως άλλα συνώνυμα έχουμε την πιο λαϊκότροπη μάνητα, την παραφορά, το μένος, την αγανάκτηση, τα νεύρα, εκνευρισμό, έξαψη και μπουρίνι.
Προτιμάμε τα αντώνυμα, την ηρεμία, πραότητα, νηφαλιότητα και τη μεταφορική νηνεμία.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
