Η γλώσσα μας, όπως είναι φυσικό, έχει δεχθεί επιδράσεις από την γλώσσα των λαών με τους οποίους ήλθε σε επαφή. Ένας από αυτούς ήταν οι Τούρκοι κάτω από τον ζυγό των οποίων ζήσαμε τουλάχιστον τετρακόσια χρόνια. Και οι μικρασιατικοί πληθυσμοί, όμως, ή οι Ρωμιοί της Πόλης έφεραν μαζί τους το άρωμα της ανατολής και την γλύκα των λέξεών της.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Πολλές τουρκικές λέξεις προέρχονται από την αραβική και την περσική, προσαρμόστηκαν στο κλιτικό μας σύστημα και έδωσαν μάλιστα και παράγωγες. Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε όσο μπορούμε περισσότερες από αυτές, αλλά για να μην σας κουράζουμε δεν θα αναφέρουμε κάθε φορά την αραβική ή την περσική τους προέλευση. Θα τις δίνουμε ως τουρκικούς λεκτικούς τύπους.
Είχαμε, λοιπόν, αλισβερίσια με τους Τούρκους για χρόνια πολλά (alişveriş = δοσοληψία, το δούναι και λαβείν, αφού το ρήμα almak σημαίνει παίρνω, αγοράζω και το vermek ισοδυναμεί με το δίνω) και εξακολουθούμε να έχουμε, γιατί είναι γείτονές μας.
Ας έλθουμε, ωστόσο, στην επικαιρότητα, αφού τελείωσε το σαββατοκύριακο, και παρήλθε για μικρούς και μεγάλους το αραλίκι, η νωθρότητα, η η ξεκούραση. (Αραλίκι από το aralık το μεσοδιάστημα τόπου ή χρόνου. Τότε συνήθως δεν κάνει κανείς κάτι και ξεκουράζεται. Aralık λέγεται, επίσης, ο Δεκέμβριος, επειδή σταματούν λόγω του κρύου οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες.)
Ο καλός καιρός έχει και τα ωραία του και ένα από αυτά είναι το καφεδάκι στην δροσιά σε κήπους όπου μοσχοβολά το γιασεμί. (Καφές από την τουρκική kahve που κι αυτή με την σειρά της είναι αραβική. H αραβική προέρχεται από την αιθιοπική πόλη Kaffa τόπος παραγωγής του καφέ. Γιασεμί από το περσικό yāsaman, που δίνει και το αρχαιοελληνικό γιασεμί, την ἰασμήν.)
Κι επειδή κάνουμε λόγο για καφεδάκι, μάς έρχεται στο νου το τούρκικο ή κατ’ άλλους ελληνικό καφεδάκι φτιαγμένο στο μπρίκι και σερβιρισμένο σε ωραίο φλιτζάνι (μπρίκι από την αραβοπερσικής προέλευσης τουρκική λέξη imbrik που δήλωνε αρχικά το δοχείο του νερού και φλιτζάνι από το fıncan, την κούπα).
Σκέτη απόλαυση όλα αυτά, αλλά ακόμη μεγαλύτερη το ραχάτι, η τεμπελιά και το χουζούρι (στα αραβικά rāhat είναι η ανάσα, η ανάπαυλα, tembel στα τουρκικά ο τεμπέλης και huzur η γαλήνη, η ησυχία).
Μπορεί να μας αρέσει το ραχάτι, αλλά κάπως πρέπει να εργασθούμε, για να φέρουμε βόλτα τις υποχρεώσεις μας και να γεμίσουμε τον κουμπαρά (η τουρκική kumbara ξεκινά από την περσική xumbara το μικρό δοχείο), για να πληρώσουμε φόρους και άλλα δυσβάσταχτα και απεχθή, που μας κάνουν να λέμε αμάν, αμάν (aman στα τουρκικά είναι το έλεος, η ευσπλαχνία) και να επιθυμούμε να βάλουμε βερεσέδια (veresiye = η πίστωση).
Αρκετά για σήμερα, μπουχτίσατε (από τον αόριστο biktim, του bikmak= μπαφιάζω). Η συνέχεια σύντομα. Θα επανέλθουμε με πολύ κέφι (keyif = ευθυμία).
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
