Μετά τα ωραία και επετειακά, επανήλθαμε στα απλά καθημερινά δικά μας και θυμηθήκαμε τις χαίνουσες πληγές της κοινωνίας μας, τις πληγές που δεν κλείνουν, όπως τη φοροδιαφυγή, τις πορείες στο κέντρο της πόλης, τις καταλήψεις στα Πανεπιστήμια, την αιώνια γκρίνια του νεοέλληνα.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Χαίνω η λέξη του απαιτητικού λεξιλογίου σημαίνει χάσκω, σχηματίζω βαθύ άνοιγμα.
Στα νέα ελληνικά χαίνει ο γκρεμός, χαίνει το βάραθρο, χαίνει κι ένα βαθύ ανοιχτό πηγάδι, δηλαδή χάσκει.
Στα ελληνιστικά ελληνικά μας το ρήμα χαίνω προέρχεται από το χάν – jω, που σημαίνει στέκομαι με ανοιχτό το στόμα. Στην ίδια οικογένεια ανήκει ο χάννος, που έγινε στα νεοελληνικά χάνος, το ψάρι με ένα μεγάλο στόμα, που, όταν το ανοίγει, αυτό ουσιαστικά χάσκει. Συγγενής κι ο ἀ-χαν-ής, ο τεράστιος, που δεν έχει ένα μόνο άνοιγμα, αλλά είναι ολόκληρος ένα άνοιγμα.
Πολύ γρήγορα το χαίνω στα παλιά ελληνικά μας αντικαταστάθηκε από το χάσκω, κι έτσι τον τύπο χαίνω τον συναντούσαμε μόνο στη μετοχή χαίνων, χαίνουσα, χαῖνον. Το χάσκω ουσιαστικά είναι ομόρριζό του.
Μερικές εκφράσεις από μια άλλη εποχή:
- Χάνοι μοι εὐρεῖα χθών: Μακάρι να ανοίξει η γη να με καταπιεί.
- Λύκος ἔχανεν μάτην: Ο λύκος άνοιξε μάταια το στόμα του. Έμεινε με ανοιχτό το στόμα, οι ελπίδες του διαψεύστηκαν. Την έκφραση αυτή την έλεγαν για εκείνους που έτρεφαν φρούδες ελπίδες.
- Ἄνω κεχηνώς: (κεχηνώς είναι η μετοχή παρακειμένου του χαίνω). Κοιτούσε τα αστέρια με το στόμα ανοιχτό, ήταν ονειροπαρμένος.
Το ρήμα το αγαπούσαν οι αρχαίοι κωμωδιογράφοι, γιατί δημιουργούσε αστείες εικόνες ανθρώπων που χάσκουν αφηρημένοι ή χάσκουν συνεπαρμένοι από κάτι.
Στην ίδια οικογένεια ανήκουν επίσης το χάσμα, ο χαύνος, το χασμουρητό, αλλά και το χάος, που είναι ένα χάσμα χωρίς αρχή, μέση και τέλος.
Και για να μην ξεχνιόμαστε το yawn, το αγγλικό χασμουριέμαι είναι η ίδια η ινδοευρωπαϊκή ρίζα της λέξης χαίνω.
Από το χαίνω στο χασμουρητό. Τι μαθαίνει κανείς!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
