Για πολλά χρόνια μιλούσαμε για ύφεση της οικονομίας, ενώ συχνά κάνουμε λόγο για ύφεση στον αριθμό των γεννήσεων.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Η λέξη είναι παλιά, όχι, βέβαια, τόσο παλιά όσο το ρήμα ὑφίημι από το οποίο παράγεται. Συναντάται στον Πλούταρχο, τον 1ο αιώνα π.Χ. ως ὕφεσις τῆς φωνῆς, (Πλούτ. 2. 389Ε) ως χαμήλωμα, δηλαδή, της φωνής. Με ανάλογη σημασία θα την χρησιμοποιήσει και ο σπουδαίος Έλληνας γιατρός Άντυλλος, που έζησε στη Ρώμη, το 2ο αιώνα μ. Χ. και είναι ο πρώτος που περιέγραψε το ανεύρυσμα και επινόησε τρόπους θεραπείας του. Στη βιογραφία του Μάρκου Αντωνίου, πάλι, ο Πλούταρχος θα κάνει λόγο για ὕφεσιν περὶ τῶν πραγμάτων, (Πλούτ. Αντ. 24) που σημαίνει νωθρότητα, ραθυμία, αδράνεια για κάτι και στη συγκεκριμένη περίπτωση τεμπελιά για τις υποθέσεις.
Το ρήμα ὑφίημι, από όπου παράγεται η λέξη είναι σύνθετο ρήμα με συνθετικά ὑπό και ἵημι. Η σημασία του ρήματος ήταν αφήνω κάτω, χαμηλώνω ως συνδυασμός των σημασιών των δύο συνθετικών του (ὑπό = κάτω και ἵημι = αφήνω, πετώ) και μεταφορικά μετριάζω, μειώνω. Έτσι, προέκυψαν και οι σημασίες που αναφέραμε. Με ανάλογο τρόπο σχηματίστηκαν και άλλες λέξεις σύνθετες από το ρήμα ἵημι, που υπάρχουν στο λεξιλόγιό μας, ένεση, άνεση, άφεση, από τα αντίστοιχα ρήματα ἐνίημι, ἀνίημι και ἀφίημι.
Στη νέα ελληνική κάνουμε λόγο για ύφεση της έντασης στις σχέσεις δύο κρατών, για ύφεση των αντίξοων καιρικών φαινομένων, ύφεση των συμπτωμάτων μιας ασθένειας, που σημαίνει ότι αναφερόμαστε σε πορεία για μείωση, εξασθένιση, μετριασμό, υποχώρηση.
Αντίστοιχη σημασία έχει η λέξη ύφεση ως μουσικός όρος. Η ύφεση ως μουσικός φθόγγος παίζεται ένα ημιτόνιο χαμηλότερα από την προηγούμενη νότα σε αντίθεση με τη δίεση που ακούγεται ένα ημιτόνιο ψηλότερα. Τα μουσικά κομμάτια γραμμένα σε ύφεση ή μπεμόλ αποπνέουν μια μελαγχολία συναφή με τη μελαγχολία που νιώθαμε εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης που βιώσαμε και ίσως έχουμε αφήσει πίσω μας.
Η ύφεση, όμως, στην οικονομία αποτελεί απόδοση στα ελληνικά του αγγλικού όρου recession. Όταν λέμε ότι οι δουλειές είναι σε ύφεση, η χώρα βρίσκεται σε οικονομική ύφεση, η αγοραστική δυνατότητα είναι σε ύφεση, εννοούμε ότι η θετική δραστηριότητα – δυνατότητα είναι σε πτώση, κάμψη, αποδυνάμωση. Ο όρος ύφεση ως οικονομικός όρος αποδίδει στα ελληνικά και την αγγλική λέξη depression. (Depression is a long and severe recession in an economy or market). Στα πέτρινα χρόνια της κρίσης πράγματι ήμαστε στην ύφεση με τη δεύτερη έννοιά της ως depression, ως μακράς αρνητικής περιόδου στην οικονομία με συμπτώματα που δεν υποχωρούσαν, ώστε εκείνη η ύφεση να μοιάζει σχεδόν με κατάρρευση;
Εμείς δε θα κλείσουμε υφεσιακά, αλλά αισιόδοξα. Την όποια ύφεση, που προκαλεί αναστάτωση, ευχόμαστε να αντικαταστήσουν η ισχυροποίηση, ενδυνάμωση, άνθηση, ανάκαμψη, ενίσχυση, πρόοδος, ανάπτυξη που είναι εξάλλου τα αντώνυμα του λήμματος.
Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
