today-is-a-good-day
24.7 C
Athens

Ιταμός

Πολλές φορές, δηλώσεις διαφόρων προσώπων χαρακτηρίζονται από ιταμό ύφος και ιταμό περιεχόμενο. Αλλά και καθημερινά, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ιταμές αξιώσεις που προέρχονται από πρόσωπα του επαγγελματικού μας περιβάλλοντος ή του ευρύτερου κοινωνικού χώρου. Αυτό σημαίνει ότι το ύφος, το περιεχόμενο των δηλώσεων είναι θρασύ και οι αξιώσεις αντίστοιχα προκλητικές.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

Ἰταμός είναι συνεπώς ο θρασύς, ο προκλητικός, ο αυθάδης. Παράγεται από το εἶμι (ενεστώτας ή μέλλοντας, πηγαίνω ή θα πάω) και μάλιστα από την μηδενισμένη, όπως λέμε, βαθμίδα του ρήματος. Μηδενισμένη είναι η βαθμίδα χωρίς το ε-. του θέματος. Την ίδια μηδενισμένη βαθμίδα την βρίσκουμε στο ι- των λέξεων εισ-ι-τήριο, εξ-ι-τήριο, ι-σθμός, ανεξ-ί-τηλος. Για να γλωσσολογήσουμε περαιτέρω, ας πούμε ότι η ινδοευρωπαϊκή ρίζα *ei-mi που μας δίνει το παραπάνω ρήμα, είναι η βάση για το λατινικό eo (πηγαίνω), το γαλλικό j’ irai (θα πάω), το αγγλικό και γαλλικό initial, τον αρχικό.

Η αρχαία ελληνική λέξη ἴτης απέδιδε τον ορμητικό, αυτόν που δεν συγκρατείται. Είναι σαφές ότι έχει μέσα του την κίνηση του εἶμι. Μεταφορικά ἴτης ήταν και αυτός που δεν ήλεγχε την συμπεριφορά του, ήταν δηλαδή προπετής.

Ας πάμε, όμως, στον αρχαίο ἰταμόν. Ὁ, ἡ ἰταμός, τὸ ἰταμόν, επίθετο. Στα αρχαία μας κείμενα χρησιμοποιείται για να περιγράψει στην κυριολεξία την ορμητικότητα των σκύλων. Ἰταμοί κύνες, θα ονομαστούν από τον Αισχύλο στα Αποσπάσματα (234). Μεταφορικά η πονηρία από τον Δημοσθένη ονομάζεται ἰταμόν καὶ τολμηρόν (777.3), αναισχυντία, ενώ κάθε πράξη ασυλλόγιστη και άσωτη ήταν ἰταμότητα. 

Σήμερα, όταν χρησιμοποιούμε τον τύπο ιταμός, σαφώς προσδίδουμε ένα πιο λόγιο ύφος στον λόγο μας. Κάτι τέτοιο δεν είναι κατ’ ανάγκη αρνητικό, αν βάζουμε τον ιταμό στην θέση του, τον τοποθετούμε στο κατάλληλο λεκτικό περιβάλλον. 

Χωρίς ιταμότητα, με ταπεινοφροσύνη, σας λέμε ότι τα αντώνυμα του λήμματος είναι ο ήπιος, ταπεινός, ήρεμος, εχέφρων, συνετός.

Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ