Η καθημερινότητά μας γεμάτη ατάκες. Άλλες προέρχονται από τους πρωταγωνιστές του δημοσίου βίου, άλλες από φίλους, γνωστούς ή πρόσωπα του οικογενειακού μας περιβάλλοντος. Αν παρακολουθούμε Βουλή, τότε τα αυτιά μας συλλαμβάνουν τέτοιες φράσεις που μας καρφώνονται στο μυαλό, μάς κάνουν εντύπωση, κάποιες φορές μάλιστα μας προκαλούν κιόλας. Αυτή την περίοδο σαν να είναι όλα πιο πολιτισμένα.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Οι ατάκες, λοιπόν, είναι μεμονωμένες φράσεις, που έρχονται ως απάντηση στα λεγόμενα ενός συνομιλητή μας. Χρειάζεται να ειπωθούν γρήγορα, να έχουν σπιρτάδα, ζωντάνια και να δηλώνουν την ετοιμότητα αυτού που τις εκφωνεί. Συνήθως, κρύβουν ειρωνεία ή χιούμορ. Προϋποθέτουν ότι ο λόγος είναι προφορικός ή γίνεται διάλογος. Τότε αναδύεται η ατάκα.
Λέξη ξένη, που προέρχεται από την ιταλική attacca, προστακτική του ρήματος attaccare, που σημαίνει κολλώ, επισυνάπτω. Η πρόθεση ad- μπαίνει δίπλα στην -tacca, την χαρακιά, εγκοπή. Κολλά, λοιπόν, η ατάκα σε έναν λόγο, γεμίζει ένα κενό. Κολλά, όμως, και σε εμάς. Την θυμόμαστε εύκολα, την επαναλαμβάνουμε και με αυτήν, ενδεχομένως, χαρακτηρίζουμε αυτόν που την είπε.
Γι’ αυτό λέμε ότι η ατάκα έχει μέσα της μια δόση αδικίας. Μπορεί να έχει πει προηγουμένως χίλια σωστά ή χίλια λανθασμένα ο ατακαδόρος, αλλά εμείς μένουμε σε αυτό το ένα και μοναδικό που μας εντυπωσίασε ή που εξυπηρετεί τα μέσα ενημέρωσης, που θέλουν να εστιάσουν σε αυτήν την κουβέντα. Κι αυτό, γιατί την ατάκα την απομονώνουμε από το υπόλοιπο κείμενο. Αν την βάλουμε κοντά στα προηγούμενα ή επόμενα, τότε μπορεί να μην είναι πια ατάκα.
Η αρχική σημασία του λεκτικού τύπου έχει να κάνει με την μουσική. Ατάκα είναι μια υπόδειξη μετά από ένα μουσικό κομμάτι, που σημαίνει ότι το επόμενο πρέπει να ξεκινήσει αμέσως χωρίς να υπάρχει κενό. Ατάκα και επί τόπου, που έλεγε και ένα παλιό λαϊκό άσμα, άρχιζε το νέο κομμάτι.
Και στο θέατρο και στον κινηματογράφο έχουμε ατάκες. Στους διαλόγους επί σκηνής, τις γρήγορες στιχομυθίες, κάποιοι ηθοποιοί είτε λένε μόνο μια μεμονωμένη ατάκα είτε εκφωνούν κάτι πολύ επιτυχημένο, που μένει στο δραματικό ρεπερτόριο ως θεατρική ή κινηματογραφική ατάκα.
Ελληνική ατάκα δεν υπάρχει; Μπορεί να δανειζόμαστε τον όρο από τα ιταλικά και την μουσική, αλλά έχουμε και εμείς τις ελληνικότατες ατάκες. Αυτές είναι τα αποφθέγματα ή τα γνωμικά. Το «μολών λαβέ» του Λεωνίδα, το «πάταξον μὲν ἄκουσον» δὲ του Θεμιστοκλή στον Ευρυβιάδη, που το ατάκαρε κάποτε λάθος ο προηγούμενος Πρωθυπουργός μας, ήταν ατάκες που έμειναν στην ιστορία.
Αλλά και το λάθος ατακάρισμα (δική μας λέξη) γεννά μια άλλη, μια καινούργια ατάκα.
Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
