today-is-a-good-day
21.4 C
Athens

Σιωπή

Mέσα στο εορταστικό τριήμερο του Αγίου Πνεύματος, η πόλη, σε ορισμένα της σημεία, απολάμβανε τη σιωπή, την ησυχία, την ηρεμία. Λέξη πολύ παλιά, ομηρική. Μια από τις πρώτες λεξιλογικές σιωπές ήταν αυτή, με την οποία αποχαιρέτησε ο Έκτορας το παιδί του, πριν αναχωρήσει για την τελευταία αναμέτρησή του με τους Αχαιούς. Στην καταπληκτική σκηνή της Ζ ραψωδίας, όταν συνάντησε ο Έκτορας την Ανδρομάχη και το μικρό του γιο, τον Αστυάνακτα, χαμογέλασε αμίλητος (ὅ μὲν μείδησεν ἰδὼν ἐν παῖδα σιωπῇ, Ἰλ. Ζ 404 – 405).

Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

H ινδοευρωπαϊκή ρίζα της λέξης μας φαίνεται από το γεγονός ότι επιβιώνει στο γερμανικό beschwichtigen, που σημαίνει κατευνάζω, ηρεμώ.

Οι αρχαίοι μας στα παλαιότερα ελληνικά είχαν και αυτοί τη σιωπή τους, παράγωγη από το σιωπάω, σιωπῶ. Τῶν ἀπειράτων ἄγνωστοι σιωπαί, θα γράψει ο Πίνδαρος (Ἰσθ. 4. 51), εννοώντας ότι η ηρεμία εκείνων που δεν τολμούν κάτι είναι άδοξη, δε γίνεται γνωστή, δεν την συζητά κανείς. Επίσης, σε άλλα κείμενα η σιωπή γίνεται «ἕξις», μια καλή συνήθεια, δηλαδή, από την οποία αποκτά κανείς και άλλες αρετές. Για παράδειγμα: Ἐκ τῆς σιωπῆς τὴν τῆς σωφροσύνης δόξαν θηρᾶσθαι (Δημοσθένης, 1407.16). Από τη σιωπή αποκτά κάποιος φήμη, κάτι σαν το νεοελληνικό «η σιωπή είναι χρυσός».

Στα νεοελληνικά δικά μας, αν και τα παλαιότερα είναι κι αυτά δικά μας, η σιωπή μπορεί να είναι απόλυτη, βαριά, μεγάλη, παγερή, νευρική, απέραντη, πλατιά, αμήχανη, ένοχη, επιβεβλημένη, περίεργη, συνειδητή, υποκριτική. Τη σιωπή την τηρούμε ή την κρατάμε κάποτε τόσο επιμελημένα που είναι σαν να συνωμοτούμε σε μια συνωμοσία σιωπής.

Η σιωπή μπορεί να είναι πολύ ηχηρή, αλλά και εύγλωττη. Με αυτήν απαντάμε ή μάλλον απαξιώνουμε να απαντήσουμε. Τότε η σιωπή μας είναι προς απάντηση σε τέτοια ερώτηση.

Η σιωπή είναι και προσταγή που επιβάλλεται: Σιωπή!

Η σιωπή φορά πέπλο, όταν πέπλο σιωπής καλύπτει της πράξεις και τις ενέργειές μας. Πολλοί κάνουν λόγο και για τοίχο σιωπής, νόμο σιωπής ή αιδήμονα σιωπή από ντροπή ή ενοχή.

Είναι, όμως, ποιητικά διάσημη από τον στίχο του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού, στους Ελευθέρους Πολιορκημένους: Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει, φράση συμβολική που υπαινίσσεται την απόλυτη ησυχία.

Με τη σιωπή σχετίζεται ο σιωπηλός ή σιωπηρός, η αποσιώπηση, το σιωπητήριο, η λιγότερο γνωστή σιωπηλότητα, το σιωπηλώς ή σιωπηλά, αλλά και το σωπαίνω.

Πολλές οι πλευρές και οι όψεις της σιωπής. Άλλες τόσες και των συνωνύμων της. Σιγαλιά, ησυχία, ηρεμία, μουγγαμάρα, απομόνωση. Και από αντώνυμα: φασαρία, θόρυβος, βαβούρα, χαμός, φλυαρία.

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ