Κατά καιρούς κάνουμε αφιερώματα σε προθέσεις της γλώσσας μας και σε λόγιες εκφράσεις που πλουτίζουν με εκφραστικότητα το λεξιλόγιό μας.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Σήμερα θα ασχοληθούμε με την ἄνευ, που σημαίνει χωρίς, δίχως και η ινδοευρωπαϊκή της ρίζα, κατά μία εκδοχή, μάς παραπέμπει στη συγγένειά της με τη γερμανική πρόθεση ohne. Κατά μία άλλη άποψη ίσως είναι συγγενής με τη λατινική sine (= xωρίς), από όπου έχουμε τις αντίστοιχες ἄνευ των άλλων γλωσσών, της γαλλικής sans, της ισπανικής sin και της ιταλικής senza.
Περνάμε, όμως, αμέσως στην άνευ – λεξιλογία μας με μια καταγραφή εκφράσεων στις οποίες η πρόθεσή μας είναι παρούσα. Την συναντάμε να συντάσσεται με γενική πτώση, φαινόμενο που παρατηρούμε ότι συμβαίνει και στις εκφράσεις που διατηρήθηκαν στη νέα ελληνική γλώσσα και προέρχονται από τα παλαιά ελληνικά μας.
Η άνευ είναι παρούσα στην άνευ αιδούς, χωρίς δηλαδή ντροπή, συμπεριφορά κάποιων βουλευτών που εισηγούνται νομοθετήματα προς όφελος συγκεκριμένων μόνο κοινωνικών ομάδων .
Την άνευ βλέπουμε και στις άνευ προηγουμένου ελλείψεις σε φάρμακα και υγιειονομικό υλικό που υπάρχουν στα νοσοκομεία μας. Αυτό το ακούμε σε τηλεοράσεις και ραδιόφωνα και νιώθουμε ότι, αν αρρωστήσουμε, θα παραδώσουμε τη ζωή μας άνευ όρων στο Σύστημα Υγείας μας.
Ας πάμε σε πιο ευχάριστα πράγματα, αφού βρισκόμαστε σε περίοδο καλοκαιρινή και οι προηγούμενες θλίψεις και στενοχώριες φαίνονται να μοιάζουν άνευ ουσίας και σημασίας. Καιρός για κέφι και χαρά άνευ καθυστερήσεως.
Μην αγχώνεστε άνευ λόγου και αφορμής ή αιτίας, χωρις σημαντικό λόγο και αφορμή και κυρίως για πράγματα άνευ αξίας. Ούτε και να κατηγορείτε τους άλλους άνευ αποχρώντος λόγου, χωρίς να έχετε σοβαρές αποδείξεις. Βέβαια, η έκφραση άνευ αποχρώντος λόγου χρησιμοποιείται περισσότερο στο δικαστήριο, για να κριθεί η ενοχή η αθωότητα του κατηγορουμένου. Σε κάθε περίπτωση πάντως, και η ζωή μας είναι ένα συνεχές πάρε δώσε με τη δικαιοσύνη, την εσωτερική και την ευρύτερη, αυτήν που έχουμε εσωτερικεύσει μέσα μας.
Η πολιτική μας ζωή και η καθημερινότητά μας που εξαρτάται από αυτήν είναι μια αέναη προσπάθεια για την εξεύρεση χρημάτων, γιατί άνευ χρημάτων, δεν είναι δυνατόν να κάνει κανείς τίποτα σημαντικό. Ούτε μια ξένη γλώσσα δεν μπορεί να μάθει άνευ διδασκάλου, γιατί πώς θα αγοράσει τη μέθοδο, για να μελετήσει. Έτσι τα χρήματα γίνονται εκ των ων ουκ άνευ, μας είναι με άλλα λόγια τελείως απαραίτητα. (εκ των ων ουκ άνευ: η πλήρης μορφή της παραπάνω φράσης ήταν ὅρος ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ. Στα λατινικά η αντίστοιχη είναι sine qua non).
Και να μη θέλαμε, την άνευ τη βρίσκουμε, επίσης, σε τιμές με ΦΠΑ και στις τιμές άνευ ΦΠΑ, στην άδεια άνευ αποδοχών, και στη νίκη άνευ αγώνος για όσους παρακολουθούν τα αθλητικά, στη νίκη, με άλλα λόγια, που έρχεται χωρίς αναμέτρηση των αντιπάλων, αλλά μετά από απόφαση μιας επίσημης επιτροπής.
Άνευ ετέρας προειδοποιήσεως θα σας ξαναδούμε στην επόμενη λέξη μας. Μέχρι τότε, θα σας λέμε την αλήθεια άνευ φόβου και πάθους, χωρίς να ντρεπόμαστε για τις απόψεις που προβάλλουμε. Μπορεί οι εξελίξεις να μας οδηγήσουν σε υπουργούς άνευ χαρτοφυλακίου, χωρίς αρμοδιότητες συγκεκριμένου υπουργείου.
Ελπίζουμε να μη θέλετε δανεικά, γιατί άνευ εγγυήσεως, δίχως εγγύηση ,δεν μπορούμε πια να σας δώσουμε. Για όλα τα υπόλοιπα θα γίνουμε θυσία για εσάς.
Όλες οι άνευ φράσεις είναι αρχαιοπρεπείς. Μπορούμε σε πολλές περιπτώσεις να αντικαταστήσουμε το άνευ με το χωρίς ή το δίχως. Για παράδειγμα, αν πούμε «χωρίς άλλη προειδοποίηση, θα σε έλθω να σε συναντήσω», κάνουμε το ύφος του λόγου μας πιο καθημερινό. Επίσης, οι άνευ συνδυασμοί προέρχονται από μεταφραστικά δάνεια από τη γαλλική γλώσσα. Για του λόγου το αληθές, η sans coditions έγινε άνευ όρων και η άνευ λόγου sans raison.
Λεξιλογήσαμε με προθέσεις σήμερα. Άνευ τούτων, δηλαδή των προθέσεων, η γλώσσα μας θα ήταν διαφορετική, αλλιώτικη.
Η αντίθετη της άνευ είναι η με και για τους αρχαίους μας ή τους πιο λόγιους εξ ημών η συν…
Άνευ ετέρων σχολίων, σας χαιρετούμε.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
