Πολλοί παρουσιάζουν τα λόγια τους ως θέσφατα, ως προφητείες, ως φράσεις βγαλμένες από το στόμα ενός θεού. Μερικοί πιστεύουν ως θέσφατα λόγια δημοσίων προσώπων. Το είπε ο τάδε ή ο δείνα ισχυρίζονται. Αφού το είπε ο τάδε, λοιπόν, εμπνευσμένος επιστήμονας ή ο δείνα πολιτικός που τον έχω ως θεό, δεν μπορεί, θα είναι σωστό.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Αυτό ακριβώς είναι το θέσφατο, ένας προφητικός λόγος ή ένας λόγος που, επειδή προέρχεται από πρόσωπο παραδεδεγμένου κύρους, έχει ξεχωριστή σημασία ή απόλυτη ισχύ.
Η λέξη έχει δύο συνθετικά το θεσ- (από το θεός) και το φατον (από το φημί = ισχυρίζομαι, λέω). Άρα το θέσφατο είναι αυτό που λέει ο θεός ή όποιος είναι για εμάς θεός.
Χρησιμοποιείται ο λεκτικός τύπος συνήθως στον πληθυντικό – τα θέσφατα – με ειρωνική σημασία. Η πολιτική δεν έχει θέσφατα, λέμε. Με την φράση εννοούμε ότι η καθημερινή πραγματικότητα θα κρίνει αν η πορεία που ακολουθεί η πολιτική ηγεσία είναι η ορθή. Δεν μπορούμε να το προσδιορισουμε εκ των προτέρων.
Παρόλα αυτά, κάποιοι εξακολουθούν να δέχονται τις αντιλήψεις κομμάτων, θρησκευτικών οργανώσεων, επιτροπών, προσώπων ως θέσφατα, που δεν δέχονται αμφισβήτηση. Ό,τι πουν είναι κανόνας, αξίωμα, δόγμα γι’ αυτούς. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μάλιστα διαβάζουμε ορισμένες αυθαίρετες θεωρίες που προβάλλονται ως επιστημονικά θέσφατα.
Στην αρχαιότητα, όμως, τὸ θέσφατον δήλωνε θεϊκό λόγο. Θέσφατα ήταν κυρίως οι χρησμοί του θεού Απόλλωνα που προερχόταν από την Πυθία του μαντείου των Δελφών ή οι χρησμοί του Δία από το μαντείο της Δωδώνης. Μια συνηθισμένη έκφραση των αρχαίων η «θέσφατον ἐστί» αντιστοιχούσε με τις δικές μας «είναι γραμμένο, είναι της μοίρας».
Στην γλωσσική οικογένεια των θεσφάτων ανήκει και ο θεσπέσιος, που είναι αυτός που τον εμπνέει ο θεός να μιλήσει και κατ’ επέκταση ο θεϊκός, ο εξαιρετικός. Σε αυτήν την οικογένεια βρίσκουμε και τον αρχαιοελληνικό θέσκελον (θεός + κέλομαι = παρακινώ, παροτρύνω), μια άλλη λέξη για τον θαυμάσιο. Ο θέσκελος ήταν εκείνος που τον παρακινούσε ο θεός, άρα ήταν έξοχος, λαμπρός.
Από τον θέσφατον και τα θέσφατα στον θέσκελον. Από την μια, κάθε λέξη γίνεται αφορμή για μια διαδρομή στον λεξιλογικό χρόνο. Από την άλλη, η ενημερωτική μας ιστοσελίδα κάνει αγώνα να ενημερώνει το κοινό, ώστε να μην πιστεύει άκριτα τα κάθε λογής θέσφατα.
Στα λατινικά έγιναν fatalis (από το φημί) και μας έδωσαν την μοιραία γυναίκα, την femme fatale, τον αγγλικό μοιραίο fatal και τόσα άλλα.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
