Σήμερα θα κάνουμε νύξη για τη νύξη, που είναι λέξη ομηρική, από το νύττω, ρήμα παλιό, με την σημασία του κεντώ ή τσιμπώ. Στην Ε ραψωδία της Ιλιάδας, όπου παρακολουθούμε την αριστεία του ήρωα Διομήδη, διαβάζουμε την φράση: ἔγχει νύξε (στ. 579, τρύπησε με το δόρυ του). Για μια πολύ δύσκολη επιχείρηση οι αρχαίοι μας έλεγαν: λέοντα νύττω, δηλαδή ενοχλώ το λιοντάρι με ένα αιχμηρό αντικείμενο. Το αποτέλεσμα, μετά από μια τέτοια προσπάθεια, είναι φυσικά αβέβαιο. Μάλλον κινδυνεύουμε εμείς από το λιοντάρι, παρά το λιοντάρι από μιά νύξιν.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Κεντάμε, λοιπόν, και θα πούμε ότι ἡ νύξις, τῆς νύξεως δηλώνει το κέντημα, την τσιμπιά, την ενόχληση που προϋποθέτει ένα οξύ όπλο. Αυτή η κυριολεκτική σημασία έχει διατηρηθεί στην νεοελληνική νύξη, όταν περιγράφουμε οπλομαχίες. Με την αιχμή του όπλου έχουμε νύξη, ενώ με την κόψη καταφορά. Στην ξιφασκία τα χτυπήματα είναι νύξεις, αμυχές και κοψίματα. Ωστόσο, νύξη είναι και ένα σημαδάκι ένα γρατζουνισματάκι.
Στο λεξιλόγιό μας έχει επιβιώσει η νεοελληνική νύξη ως υπαινιγμός για κάτι που θέλουμε να πούμε, αλλά διστάζουμε να το διατυπώσουμε με ευθύτητα. Μου έκανε μια νύξη, για τα χρωστούμενα…, λέμε, εννοώντας ότι μου ζήτησε ο δανειστής τα οφειλόμενα, αλλά δεν το είπε ξεκάθαρα, έτσι απλώς με κέντησε φραστικά, μου πέταξε ένα καρφί, μου έριξε μια μπηχτή, μου άφησε ένα υπονοούμενο.
Νύξη δεν κάνουμε μόνο για δυσάρεστα πράγματα, αλλά και για ευχάριστα, όταν με συντομία μιλάμε για κάτι, χωρίς να το αναλύουμε εκτενώς. Θα του κάνω νύξη για το θέμα, αλλά δεν έχω τον χρόνο να του το παρουσιάσω με κάθε λεπτομέρεια. Με άλλα λόγια του κάνω μνεία, του αναφέρω απλώς όσα επιθυμώ να σχολιάσω, χωρίς να μπω στην ουσία.
Η νύξη υπάρχει στο νυστέρι του χειρουργού, που όχι απλώς κεντά, αλλά κόβει πιο βαθιά. Νύξη έχουμε ακόμη στην μεγάλη συγκίνηση, την κατάνυξη, που διαπερνά το σώμα μας, αλλά και την ψυχή μας. Μεγάλη δόση νύξης εντοπίζουμε στην κρασοκατάνυξη, όταν η γλυκύτητα του κρασιού μάς προκαλεί ευθυμία.
Η κρασοκατάνυξη μπορεί να συνοδεύεται από νύξεις στις χορδές της κιθάρας και από μεζεδάκια ωραία, αρωματικά με νύξεις μπαχαρικών.
Νύττουμε σήμερα, κεντάμε λεξιλογικά, γι’ αυτό θα σας πούμε ότι κάποτε κάποτε οι έμμεσες αναφορές στα ζητούμενα είναι τα νύγματα!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
