Λόγω της δυνατότητας που έχουμε όλοι μας να παρακολουθούμε την επικαιρότητα μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ερχόμαστε σε επαφή διαρκώς με κυνικά σχόλια, κυνικές συμπεριφορές, κυνικά αστεία. Αυτό σημαίνει ότι παρατηρούμε να καυτηριάζουν κάποιοι την πραγματικότητα με ωμότητα ή να δείχνουν περιφρόνηση προς αξίες που πατροπαράδοτα θεωρούνταν αποδεκτές από το κοινωνικό σύνολο. Ταυτόχρονα ο κυνισμός φανερώνει προκλητικότητα και αδιαφορία απέναντι στα αισθήματα των αποδεκτών του κυνισμού.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Η λέξη κυνικός βγαίνει από την ρίζα κύων – κυνός, που είναι ο σκύλος. Ήδη από τον 5ο αιώνα π. Χ. οι κυνικοί αποτελούσαν μια ομάδα φιλοσόφων, που αγαπούσαν την απλή και φυσική ζωή, ενώ παράλληλα δεν εφάρμοζαν τους κανόνες ηθικής όλων των υπολοίπων. Οι άνθρωποι αυτοί δεν συμμετείχαν σε κοινωνικές δραστηριότητες και είχαν τις απόψεις τους για τον κόσμο και την πραγματικότητα γύρω τους.
Ιδρυτής της σχολής των κυνικών ήταν ο Αντισθένης (445 – 360 ή 444 – 368 π. Χ.), μαθητής του Σωκράτη, και έδρα της διδασκαλίας τους το περίφημο γυμνάσιο στο Κυνόσαργες των Αθηνών. Θεωρούσαν τους εαυτούς τους πνευματικούς απογόνους του Σωκράτη.
Μερικές από τις αρχές της κυνικής φιλοσοφίας ήταν το ότι ο πραγματικά σοφός είναι ο αυτάρκης. Αυτήν την αυτάρκεια διακήρυττε και ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους τους, ο Διογένης από την Σινώπη, που ζούσε σε ένα πιθάρι. Η αρετή, κατά τους κυνικούς, θεωρείται αποτέλεσμα ασκήσεως, επίπονης προσπάθειας και αυτοελέγχου, δεν εξαρτάται από την γνώση. Ορισμένες από αυτές τις απόψεις, κυρίως οι σχετικές με την εγκράτεια, έγιναν αποδεκτές και από τον χριστιανικό ασκητισμό.
Υποστήριζαν, ακόμη, ότι ο αυτάρκης άνθρωπος δεν χρειάζεται προσωπικό χώρο, δεν έχει να κρύψει τίποτα, όλα τα κάνει δημόσια. Ο ύπνος, το λιγοστό φαγητό, η ερωτική ζωή δεν είναι ατομικές υποθέσεις, αλλά υποθέσεις όλων, γι’ αυτό οι κυνικοί δεν αναζητούν ιδιωτικότητα.
Πολύ γρήγορα, λοιπόν, αυτή η ιδιαιτερότητα στις απόψεις και την συμπεριφορά τους έκανε την λέξη κυνικός να δηλώνει τον δηκτικό, τον είρωνα, που όχι μόνο δεν δίνει σημασία στις αντιλήψεις των υπολοίπων, αλλά και παραβλέπει τις κοινωνικές συμβάσεις. Μάλιστα με τα λόγια του δαγκώνει, όπως ο κύων, ο σκύλος.Οι κυνικοί, άλλωστε έλεγαν ότι οι ίδιοι διέφεραν από τους άλλους σκύλους, γιατί δεν δάγκωναν τους εχθρούς, αλλά τους φίλους, για να τους διορθώσουν. Χαρακτηριστικά είναι τα λογοπαίγνια του Διογένη, που θεωρείται και εισηγητής του αστεϊσμού.
Από τους κυνικούς και τον κυνισμό έχουμε και την κυνικότητα, συνώνυμη λέξη για την ωμότητα, την εξαιρετική σκληρότητα, που φθάνει τα όρια της χαιρεκακίας.
Κι επειδή πλησιάζουν και οι ζεστές μέρες του καλοκαιριού, η λέξη μας φέρνει στο νου τα κυνικά καύματα του Ιουλίου, την αφόρητη ζέστη, που προκαλείται όταν ο αστέρας Σείριος ή Άλφα του Μεγάλου Κυνός, ανέτειλε και βρισκόταν σε σύνοδο με τον Ήλιο. Οι αρχαίοι πίστευαν πως μόνο κάποιος τρελός σαν τον σκύλο, τον κύνα, είναι δυνατόν να κυκλοφορεί με τέτοια ζέστη, προκαλώντας σκυλίσια, κυνικά καύματα. Αυτός ο τρελός τον Ιούλιο είναι ο Σείριος.
Θα ξαναέλθουμε στα λεξιλογικά, για να πούμε ότι ο κυνισμός, η κυνικότητα και οι κυνικοί μας παραπέμπουν σήμερα σε δυσάρεστες καταστάσεις, που μας στενοχωρούν. Προτείνουμε, λοιπόν, τα αντώνυμα των λημμάτων, για τον κυνισμό την ευαισθησία, για την κυνικότητα, την επιείκεια και τον συναισθηματισμό. Όσο για τους κυνικούς θα λέγαμε ότι η καλή διάθεση δεν έβλαψε ποτέ κανέναν.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
