today-is-a-good-day
20.3 C
Athens

Θρανίο

Στο σημερινό λήμμα αναφερόμαστε σε κάποια σχολικά αντικείμενα, ένα από τα οποία είναι και το αγαπημένο μας, το λατρεμένο μας θρανίο, που, όσα χρόνια και αν περάσουν, θα μένει ανεξίτηλα χαραγμένο στην μνήμη μας.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

Άλλοι, οι πιο μικροί, οι εξάχρονοι, τώρα κάθονται στα θρανία, δηλαδή ξεκινούν την πραγματική σχολική ζωή, με διαβάσματα, γραψίματα και άλλες υποχρεώσεις, ενώ αυτοί που πηγαίνουν για τελευταία χρονιά στο σχολείο σε λίγους μήνες αφήνουν τα θρανία, γιατί παύουν να είναι μαθητές.

Όσοι πηγαίνουν σε μεγαλύτερες τάξεις ξανακάθονται στα θρανία, επιστρέφουν σε αυτά με όρεξη ή χωρίς όρεξη. Η έκφραση ξανακάθομαι στα θρανία χρησιμοποιείται και για όλους εκείνους που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αποφασίζουν να συνεχίσουν μια προσπάθεια που είχαν αφήσει στην μέση.

Τὸ θρανίον, τοῦ θρανίου, λοιπόν, παλιά λέξη, την συναντάμε τον 5ο αιώνα π.Χ. στον Αριστοφάνη. Αποτελεί υποκοριστικό του ουσιαστικού ὁ θρᾶνος, τοῦ θράνου, που είναι το ξύλινο κάθισμα. Στην κωμωδία του «Βάτραχοι» ο ποιητής, απογοητευμένος από την πολιτική και πολιτιστική εικόνα της Αθήνας πριν το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, αναζητά έναν καλό τραγικό ποιητή στον Κάτω κόσμο. Στο συγκεκριμένο έργο, τὸ θρανίον είναι το ξύλινο κάθισμα ενός κωπηλάτη.

Ένα ξύλινο κάθισμα, συνεπώς είναι το θρανίο και μάλιστα πολύ σταθερό, αφού ο λεκτικός τύπος έλκει την καταγωγή του από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *dher-(= φέρω, στηρίζω, συγκρατώ). Κι αυτό, γιατί πράγματι μας στηρίζει το θρανίο, μας συγκρατεί να μην πεταχτούμε έξω από την τάξη είτε επειδή δεν αντέχουμε την ακαδημαϊκή πειθαρχία, είτε επειδή μας περιορίζουν οι σχολικοί τοίχοι.

Το θρανίο εγγυάται μια σταθερότητα, αυτήν που προδίδει η ινδοευρωπαϊκή του ρίζα, από την οποία προκύπτει το λατινικό επίθετο firmus (= σταθερός) και τα συναφή αγγλικά σταθερά firm, γαλλικά ferme, ισπανικά firme και πάει λέγοντας.

Ας θρανιο – λεξιλογήσουμε ξεκινώντας από την αρχαιότητα. Όπως είπαμε και προηγουμένως, τὸ θρανίον ήταν το ξύλινο παγκάκι από το οποίο κωπηλατούσαν αυτοί που κινούσαν το πλοίο. Ειδικότερα ὁ θρανίτης ήταν ο κωπηλάτης. Κρατούσε το πιο μακρύ κουπί και είχε την περισσότερη και δυσκολότερη εργασία. Γι’ αυτό εξάλλου, αμειβόταν ανάλογα. Τὸ θρανίον, ωστόσο, ήταν και κάθε ξύλινος πάγκος. Γι’ αυτό, όταν οι αρχαίοι μας ἐθράνευον, εργάζονταν πάνω σε ένα ξύλινο τραπέζι. Το ρήμα κυρίως αυτό οι μακρινοί αρχαίοι το έλεγαν για τους βυρσοδέψες που σε μεγάλα ξύλινα θρανία τέντωναν τα δέρματά τους. Ἐθράνευαν εἰς τὸν θρᾶνον.

Θρανίον ήταν και το μικρό σκαμνάκι, το υποπόδιο, αυτό που στηρίζει τα πόδια, όταν καθόμαστε.

Τὸ θρανίον, παράλληλα, είχε και μια άλλη έννοια, την οποία, αν μάθουν οι μαθητές μας, δεν θα χαρούν ιδιαιτέρως. Θρανίον ήταν ένα χαντάκι, όπου πήγαινε κανείς, να κάνει την ανάγκη του, όχι την απλή, αλλά την πιο δύσκολη, για να αναφερθούμε έτσι πιο κομψά στις ανθρώπινες λειτουργίες. Κάπως θα έμοιαζε με κάθισμα, αφού καθιστός κανείς προβαίνει στις αντίστοιχες ενέργειες. Εξ ου και ο όρος καθίκι.

Ας έλθουμε στα σημερινά θρανία. Όταν ακούμε γι’ αυτά μας έρχονται στο μυαλό σχολικές αίθουσες με πολλά θρανία, με μεταλλικά ή ξύλινα ραφάκια για τα βιβλία και με καρεκλίτσες συνήθως στο χρώμα του ξύλου. Οι πιο παλιοί σίγουρα θυμούνται τα πράσινα, μεγάλα, θρανία, που φιλοξενούσαν δυο, τρεις ή και περισσότερους μαθητές.

Τα θρανία προορίζονται για τις σχολικές αίθουσες, γιατί για τις πανεπιστημιακές κάνουμε λόγο για έδρανα.

Το θρανίο βρίσκεται ετυμολογικά στην ίδια οικογένεια με τον θρόνο. Γι’ αυτό κάθε μαθητής είναι ένας μικρός ή μεγάλος βασιλιάς.

Συνώνυμα για το θρανίο, εκτός από το έδρανο, είναι το κάθισμα ή ο πάγκος.

Και αφού κάναμε λόγο για πάγκους, κάθε κατεργάρης στον πάγκο του για λίγο ακόμη έως τις καλοκαιρινές διακοπές.

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ